Odpowiedzialność członka zarządu za zaległości spółki
W wyroku WSA w Białymstoku z 14.4.2023 r. omówiono odpowiedzialność solidarną członka zarządu spółki za zaległości podatkowe oraz przesłanki egzoneracyjne. Analizując formalne pełnienie funkcji członka zarządu, sąd podkreślił, że istota odpowiedzialności nie zależy od faktycznego wykonywania obowiązków. Decyzją sądu oddalono skargę, uwzględniając zasady odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki.
Tematyka: odpowiedzialność członka zarządu, zaległości spółki, pełnienie funkcji, przesłanki egzoneracyjne, solidarna odpowiedzialność, wyrok sądu
W wyroku WSA w Białymstoku z 14.4.2023 r. omówiono odpowiedzialność solidarną członka zarządu spółki za zaległości podatkowe oraz przesłanki egzoneracyjne. Analizując formalne pełnienie funkcji członka zarządu, sąd podkreślił, że istota odpowiedzialności nie zależy od faktycznego wykonywania obowiązków. Decyzją sądu oddalono skargę, uwzględniając zasady odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki.
W wyroku WSA w Białymstoku z 14.4.2023 r. wskazano, że odpowiedzialność solidarna członka zarządu spółki, o której mowa w art. 116 OrdPU, co do zasady dotyczy osób pełniących funkcję członka zarządu danej osoby prawnej bez względu na zakres obowiązków, jakie zostały im powierzone, oraz jakie faktycznie czynności podejmowali czy nadzorowali. Przesłanki odpowiedzialności członka zarządu za zaległości spółki W ocenie WSA w Białymstoku Organy podatkowe wykazały tzw. pozytywne przesłanki z art. 116 § 1 OrdPU orzeczenia o odpowiedzialności byłego członka zarządu, tj.: • istnienie zaległości podatkowych T. Sp. z o.o. z siedzibą w B. (dalej: Spółka); • pełnienie przez T.R. (dalej: Skarżąca) funkcji członka zarządu w Spółce w czasie upływu terminu płatności zobowiązań objętych decyzją Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w B. (dalej: Decyzja,) utrzymującą w mocy decyzję Naczelnika P. Urzędu Skarbowego w B.; • częściową bezskuteczność egzekucji skierowanej do majątku Spółki. Istnienie zaległości podatkowych Spółki, powstałych w czasie pełnienia przez Skarżącą funkcji członka zarządu, jest bezsporne. Skarżąca została powołana w skład pierwszego zarządu Spółki na podstawie umowy Spółki z września 2015 r., odwołana została zaś uchwałą nr 1 z 28.8.2018 r. Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników Spółki. Z kolei Spółka posiada zaległości podatkowe wobec Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. w: (i) podatku dochodowym od osób prawnych za 2015 r. (okres od 23.9.2015 r. do 31.12.2016 r.) (dalej: CIT) i (ii) podatku od towarów i usług za maj 2017 r. (dalej: VAT). Termin płatności ww. zobowiązań w CIT za 2015 r. przypadał na 31.3.2017 r., a w VAT za maj 2017 r. - na 26.6.2017 r. Niewątpliwie w tych datach Skarżąca pełniła funkcję członka (prezesa) zarządu. W postępowaniu wykazano też bezskuteczność egzekucji z majątku Spółki. Odpowiedzialność członka zarządu wchodzi w grę, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Zdaniem doktryny przesłanka ta zostaje spełniona, gdy postępowanie egzekucyjne będzie wszczęte i prowadzone, czy to według KPC, czy ustawy z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 479), a także w razie oddalenia wniosku spółki o ogłoszenie upadłości z powodu braku majątku potrzebnego na zaspokojenie kosztów postępowania. Do uznania egzekucji za bezskuteczną wystarczający jest choćby częściowy brak możliwości zaspokojenia wierzyciela. Wykazanie bezskuteczności egzekucji nie wymaga formalnego zakończenia postępowania egzekucyjnego, a okoliczność tę można wykazać za pomocą wszelkich dowodów (wyrok NSA z 16.5.2017 r., I FSK 654/15, ). W sprawie postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte i było prowadzone, nie zakończyło się jednak wydaniem postanowienia stwierdzającego bezskuteczność egzekucji - zostało zawieszone z uwagi na brak zarządu Spółki. Niemniej Organy podatkowe dokonały szeregu czynności mających na celu wyegzekwowanie zaległości. WSA w Białymstoku stwierdził, że Spółka nie posiada żadnego zbywalnego majątku, nie prowadzi działalności gospodarczej i uznał, że nie jest możliwe przeprowadzenie skutecznej egzekucji. WSA w Białymstoku wyjaśnił, że odpowiedzialność solidarna członka zarządu spółki, o której mowa w art. 116 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2651; dalej: OrdPU), co do zasady dotyczy osób pełniących funkcję członka zarządu danej osoby prawnej bez względu na zakres obowiązków, jakie zostały im powierzone, oraz jakie faktycznie czynności podejmowali czy nadzorowali. Art. 116 § 2 OrdPU odwołuje się do przesłanki „pełnienia obowiązków członka zarządu” rozumianej formalnie, tj. posiadania formalnych uprawnień członka zarządu za konkretny okres, niezależnie od tego, czy obciążony odpowiedzialnością członek zarządu faktycznie zajmował się interesami podmiotu, w którym był członkiem zarządu. Organy podatkowe trafnie przyjęły, że użyte w art. 116 § 2 OrdPU sformułowanie: „pełnienie obowiązków” nie wiąże się z faktycznym wykonywaniem tych obowiązków. Jak zgodnie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, uregulowana w art. 116 § 1 i § 2 OrdPU odpowiedzialność członka zarządu uzależniona jest od kryterium formalnego, jakim jest pełnienie funkcji członka zarządu. Ustawodawca nie uzależnia pełnienia tej funkcji od zakresu faktycznie wykonywanych czynności (wyrok z 11.10.2018 r., I GSK 1865/18, ). Użyte w art. 116 § 2 OrdPU sformułowanie: „pełnienie” obowiązków członka zarządu, a nie ich „wykonywanie” oznacza, że odpowiedzialność członka zarządu uzależniona jest od pełnienia tej funkcji, a nie jedynie faktycznego wykonywania obowiązków członka zarządu. Przesłanka ta, z racji wykładni systemowej, winna być ustalana w oparciu o obiektywnie istniejące kryteria - spełnienie formalnych warunków „pełnienia funkcji członka zarządu”. Pełnienie funkcji członka zarządu jest bowiem funkcją dobrowolną, wymagającą zgody osoby powołanej na to stanowisko. Niemożliwe jest powołanie członka zarządu bez jego wiedzy i zgody. Co ważne, członek zarządu może w każdym czasie zrezygnować ze swojej funkcji (art. 202 § 5 KSH i art. 369 § 6 KSH). Także podział obowiązków i wewnętrzne uzgodnienia podejmowane w spółce w tym zakresie nie mają wpływu na orzeczenie o odpowiedzialności członka zarządu za zaległości spółki. Przesłanki egzoneracyjne odpowiedzialności członka zarządu za zaległości spółki Przechodząc do oceny przesłanek egzoneracyjnych, WSA w Białymstoku zgodził się z Organami podatkowymi, że przesłanki takie nie zostały wykazane, i w pełni podzielił pogląd, że w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności podatkowej członka zarządu wykazanie istnienia ww. przesłanek należy do członka zarządu. Charakter prawny funkcji członka zarządu wiąże się ze zwiększonym zakresem odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności za skutki działań kierowanej Spółki. Członkowie zarządu, będąc uprawnieni i zobowiązani do kontrolowania stanu finansów i majątku spółki, w sytuacji gdy spółka nie jest w stanie zaspokoić wszystkich swych zobowiązań, mają obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość lub otwarcie postępowania zapobiegającego upadłości. Z ustaleń Organów podatkowych wynika, że Spółka zaprzestała regulować zobowiązania wobec Naczelnika Urzędu Skarbowego W. i Naczelnika P. Urzędu Skarbowego w B. Organy podatkowe prawidłowo przyjęły, że Spółka nie wykonywała wymagalnych zobowiązań od 27.6.2017 r. Przesłanki do zgłoszenia wniosku o ogłoszenia upadłości wystąpiły po 3 miesiącach, licząc od daty następującej po ww. dniu, tj. 27.9.2017 r. Taki wniosek nie został przez Skarżącą w ogóle złożony. Zatem nie ziściła się przesłanka egzoneracyjna, a Skarżąca nie może zwolnić się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe Spółki. Dostrzegając, że wierzycielem Spółki były wyłącznie Organy administracji skarbowej, WSA w Białymstoku przyznaje, że posiadając jednego wierzyciela, Spółka nie mogłaby skutecznie złożyć wniosku o ogłoszenie upadłości. Teza taka wynika z utrwalonego orzecznictwa, zgodnie z którym ogłoszenie upadłości może nastąpić tylko wówczas, gdy istnieje co najmniej dwóch wierzycieli podmiotu gospodarczego, którego dotyczy wniosek (uchwała SN z 27.5.1993 r., III CZP 61/93, ). Jednak w ocenie WSA w Białymstoku, okoliczność posiadania jednego wierzyciela i związana z tym niemożność złożenia skutecznego wniosku o ogłoszenie upadłości nie ma znaczenia z punktu widzenia oceny istnienia odpowiedzialności osoby trzeciej. Obiektywny brak możliwości skutecznego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, z uwagi na istnienie wierzytelności tylko jednego wierzyciela, nie oznacza wykazania przesłanki uwalniającej od odpowiedzialności, lecz stwarza sytuację, w której członek zarządu z tej przesłanki egzoneracyjnej w takim stanie faktycznym nie może skorzystać (wyrok NSA z 9.1.2019 r., I FSK 113/17, ). W ocenie WSA w Białymstoku prawidłowa wykładnia art. 116 § 1 OrdPU prowadzi do wniosku, że zasadą jest ponoszenie przez członków zarządu odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki, a zwolnienie z tego obowiązku może nastąpić wtedy, gdy członek zarządu wykaże, że spełnił wymogi, które zwalniają go z tej odpowiedzialności, np. we właściwym czasie zgłosi wniosek o ogłoszenie upadłości. Obiektywna niecelowość składania takiego wniosku nie powoduje, że odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki ustaje. Rozstrzygnięcie WSA w Białymstoku Uznając Decyzję za zgodną z prawem, WSA w Białymstoku oddalił skargę Skarżącej. Komentarz Mając na uwadze ustalony w sprawie stan faktyczny i znajdujący do niego zastosowanie stan prawny, WSA w Białymstoku wypowiedział się na temat zagadnienia, jakim jest solidarna odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. za zaległości podatkowe tej spółki, ze szczególnym uwzględnieniem przesłanek tej odpowiedzialności i okoliczności, które zwalniają z jej ponoszenia osobę fizyczną. WSA w Białymstoku zaakcentował, że jedną z przesłanek ww. odpowiedzialności jest okoliczność pełnienia funkcji członka zarządu w spółce w czasie upływu terminu płatności zobowiązań podatkowych, rozumiana jako formalne sprawowanie ww. funkcji, bez uwzględniania zakresu faktycznie realizowanych obowiązków i czynności. Jak podkreślił WSA w Białymstoku, tym samym wykazanie braku rzeczywistego realizowania zadań przypisanych do sprawowanej formalnie funkcji członka zarządu spółki nie zwalnia z przedmiotowej odpowiedzialności. Wyrok WSA w Białymstoku z 14.4.2023 r., I SA/Bk 92/23,
WSA w Białymstoku wskazał, że brak realizacji obowiązków członka zarządu nie zwalnia go z odpowiedzialności za zaległości spółki. Wyrok podkreślił, że formalne pełnienie funkcji członka zarządu decyduje o solidarnej odpowiedzialności. Przesłanki egzoneracyjne nie zostały wykazane, co skutkowało oddaleniem skargi.