Udzielanie kredytów bez zezwolenia

Przedsiębiorca udzielający pożyczek może uniknąć zakwalifikowania jako instytucja kredytowa, jeśli nie korzysta wyłącznie z depozytów lub funduszy zwrotnych od klientów. Warunki uzyskania zezwolenia na działalność finansową regulowane są przez prawo krajowe. Wyrok TS dotyczył obywatela bułgarskiego skazanego za udzielanie pożyczek bez wymaganego zezwolenia, a Trybunał wyjaśnił definicję instytucji kredytowej oraz pojęcie zezwolenia w kontekście przepisów CRR.

Tematyka: instytucja kredytowa, zezwolenie, pożyczki, definicja instytucji kredytowej, prawo krajowe, Trybunał Europejski, CRR, TS, wyrok

Przedsiębiorca udzielający pożyczek nie może zostać zakwalifikowany jako instytucja kredytowa, jeśli
udzielanie tych pożyczek nie odbywa się wyłącznie ze środków, które zostały przyjęte w formie depozytów
lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów. Natomiast szczegółowe warunki dotyczące
uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności jako instytucja finansowa w rozumieniu rozporządzenia
CRR są regulowane wyłącznie w prawie krajowym państw członkowskich.

Stan faktyczny
Obywatel bułgarski B.G., który zajmował stanowisko radnego, udzielił dwóm osobom fizycznym oprocentowanych
pożyczek w gotówce. Wyrokiem został uznany za winnego dokonywania operacji bankowych w ramach działalności
zawodowej bez zezwolenia wymaganego w tym celu przez bułgarską ustawę o instytucjach kredytowych. W związku
z tym został skazany na karę 3 lat pozbawienia wolności w zawieszeniu na 4 lata oraz konfiskatę określonych
składników mienia, których był właścicielem.
Zgodnie z bułgarskim kodeksem postępowania karnego sąd może w szczególności uniewinnić oskarżonego, jeżeli
stan faktyczny sprawy pozwala na stwierdzenie, że oskarżony nie jest sprawcą zarzucanego mu czynu lub czyn ten
nie jest przyczyną przestępstwa, lub zmienić wyrok wydany w postępowaniu apelacyjnym poprzez zmianę kwalifikacji
tego czynu na inne przestępstwo zagrożone karą taką samą lub niższą od tej, którą zagrożone jest przestępstwo, za
które został on uznany za winnego.
W celu ustalenia, czy może on wykonywać te uprawnienia, sąd odsyłający uznał konieczność uprzedniego
sprecyzowania zakresu definicji zawartych w art. 4 ust. 1 pkt 1 i 42 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(UE) Nr 575/2013 z 26.6.2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm
inwestycyjnych, zmieniającego rozporządzenie (UE) Nr 648/2012 (Dz.Urz. UE L z 2013 r. Nr 176, s. 1; dalej: CRR)
w związku z art. 9 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z 26.6.2013 r. w sprawie warunków
dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi
i firmami inwestycyjnymi, zmieniającej dyrektywę 2002/87/WE i uchylającej dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE
(Dz.Urz. UE L z 2013 r. Nr 176, s. 338; dalej: CRD IV) oraz pkt 1 i 2 załącznika I do tej dyrektywy. Wykładnia tych
przepisów prawa Unii jest bowiem istotna dla ustalenia rzeczywistego znaczenia poszczególnych znamion
przestępstwa.
Stanowisko TS
Instytucja kredytowa
Definicja pojęcia „instytucja kredytowa” z art. 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia CRR została zmieniona
rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2033 z 27.11.2019 r. (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 314,
s. 1). Przed tą nowelizacją pojęcie to było zdefiniowane jako „przedsiębiorstwo, którego działalność polega na
przyjmowaniu depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi od klientów oraz na udzielaniu kredytów na
swój własny rachunek”. Po nowelizacji za „instytucję kredytową” uznaje się przedsiębiorstwo, którego działalność
obejmuje co najmniej jeden z rodzajów działalności, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a i b
rozporządzenia CRR. Tymi rodzajami działalności są: „przyjmowanie depozytów pieniężnych lub innych funduszy
podlegających zwrotowi oraz udzielanie kredytów na swój własny rachunek” (art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a) oraz
„prowadzenie któregokolwiek z rodzajów działalności, o których mowa w sekcji A pkt 3 i 6 załącznika I do dyrektywy
2014/65” (art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b), z zastrzeżeniem spełnienia określonych warunków.
W niniejszej sprawie definicja pojęcia „instytucja kredytowa” w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia CRR ma
znaczenie dla wykładni przepisu karnego, na podstawie którego wydano wobec B.G. wyrok skazujący. W ocenie TS,
z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający, wydaje się, że BG nie wykonywał żadnego
z rodzajów działalności, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia CRR.
Trybunał wskazał, że art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia CRR zawiera dwa elementy, a mianowicie:
„przyjmowanie depozytów pieniężnych lub innych funduszy podlegających zwrotowi” i „udzielanie kredytów na swój
własny rachunek”. Ponadto te dwa elementy łączy ze sobą spójnik „i”. W ocenie TS przedsiębiorstwo, które nie
prowadzi żadnego z rodzajów działalności, o jakich mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b, jest objęte pojęciem „instytucji
kredytowej” w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 1 tylko wtedy, gdy jego działalność polega łącznie na przyjmowaniu
od ludności depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi oraz na udzielaniu kredytów na swój
własny rachunek.

Trybunał uznał, że powyższe stanowisko potwierdza cel art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia CRR. Przepis ten ma
bowiem swoje źródło w art. 1 tiret pierwsze pierwszej dyrektywy Rady 77/780/EWG z 12.12.1977 r. w sprawie
koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania
i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz.Urz. UE L z 1977 r. CRR 322, s. 30). Tymczasem z genezy
tego ostatniego przepisu wynika, że definicja pojęcia „instytucja kredytowa” opiera się na funkcji, jaką pełnią
w szczególności banki w obiegu pieniężnym gospodarek krajowych, zaś ich podstawowym zadaniem jest
ustanowienie związku między oszczędzaniem a inwestowaniem, to znaczy gromadzenie funduszy i ich pożyczanie
(projekt dyrektywy Rady w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje [kredytowe] [COM (74)2010 final, s. 6]).
Trybunał stwierdził, że tego stanowiska nie podważa okoliczność, iż w następstwie zmiany rozporządzenia CRR
przez rozporządzenie 2019/2033 ów art. 4 ust. 1 pkt 1 odnosi się obecnie do przedsiębiorstwa, którego działalność
„obejmuje którąkolwiek z poniższych czynności”. Prawodawca Unii zaniechał bowiem przy tej zmianie oddzielania
w art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a działalności polegającej na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych środków
podlegających zwrotowi od działalności polegającej na udzielaniu kredytów, co potwierdza, że te działalności należy
rozumieć jako tworzące jedną całość. Ponadto w odróżnieniu od tego przepisu ten sam art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b
odsyła do „któregokolwiek z rodzajów działalności”, o których mowa w pkt 3 i 6 sekcji A załącznika I do dyrektywy
2014/65.
Trybunał orzekł, że art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia CRR, należy interpretować w ten sposób, że
przedsiębiorstwo jest objęte zakresem pojęcia „instytucja kredytowa” w rozumieniu wskazanego art. 4 ust. 1
pkt 1 tylko wtedy, gdy jego działalność polega łącznie na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych
funduszy podlegających zwrotowi oraz na udzielaniu kredytów na swój własny rachunek, przy czym owe
depozyty lub inne środki otrzymywane od ludności są przeznaczone na udzielanie kredytów, choć nie jest
wykluczone, że kredyty przyznaje się również ze środków pochodzących z innych źródeł.
Zezwolenie
Komisja Europejska wskazała, że pojęcie „zezwolenie” w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 42 rozporządzenia CRR
należy rozumieć w kontekście, który obejmuje dyrektywę CRD IV. Dyrektywa ta reguluje, w ramach rozdziału 1 tytułu
III, ogólne wymogi otwierające dostęp do działalności instytucji kredytowej. W szczególności art. 8 ust. 1 dyrektywy
CRD IV stanowi, że państwa członkowskie wymagają od instytucji kredytowych uzyskania zezwolenia przed
rozpoczęciem działalności. Natomiast w odniesieniu do instytucji finansowych, do których zgodnie z definicją
zawartą w art. 4 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia CRR należą przedsiębiorstwa inne niż instytucje kredytowe i których
główna działalność polega (wyłącznie lub między innymi) na udzielaniu pożyczek, ogranicza się ona do
ustanowienia w ramach tytułu V przepisów dotyczących swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia
usług.
Trybunał orzekł, że warunki uzyskania zezwolenia na działanie jako instytucja finansowa w rozumieniu
rozporządzenia CRR są regulowane wyłącznie na szczeblu krajowym, w związku z czym w odniesieniu do
warunków udzielania takich zezwoleń zakres pojęcia „zezwolenie” w rozumieniu tego rozporządzenia nie ma
znaczenia dla postępowania głównego.

Komentarz
W niniejszym wyroku Trybunał dokonał przede wszystkim wykładni pojęcia „instytucja kredytowa” zawartej w art. 4
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia CRR (por. art. 4 ust. 1 pkt 17 PrBank). Zdaniem TS przedsiębiorstwo, które nie otrzymuje
od ludności depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi i które ogranicza się w ten sposób do udzielania
kredytów ze środków pochodzących z innych źródeł, nie wchodzi w zakres pojęcia „instytucja kredytowa”
w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia CRR. Natomiast nie jest wykluczone, że kredyty będą
przyznawane ze środków pochodzących ze źródeł innych niż depozyty lub inne podlegające zwrotowi środki
otrzymywane od ludności. TS uznał jednak, że obligatoryjnie musi istnieć związek między przyjmowaniem depozytów
a udzielaniem kredytów.
Trybunał uznał również, że pojęcie „zezwolenie” w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 42 rozporządzenia CRR należy
rozumieć w kontekście instytucji kredytowych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia CRR, a nie instytucji
finansowych w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia CRR.

Wyrok TS z 16.11.2023 r., BG (Udzielanie kredytów bez zezwolenia), C-427/22,

Trybunał Europejski stwierdził, że istotą instytucji kredytowej jest powiązanie przyjmowania depozytów i udzielania kredytów. Rozumienie pojęć 'instytucja kredytowa' oraz 'zezwolenie' ma kluczowe znaczenie dla wykładni przepisów dotyczących udzielania pożyczek. Wyrok TS pozwolił na wyjaśnienie, kiedy przedsiębiorstwo może zostać uznane za instytucję kredytową oraz jakie warunki muszą być spełnione w kontekście uzyskania zezwolenia na działalność finansową.