Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności jako podstawa rezygnacji z usługi turystycznej

Publikacja omawia problem rezygnacji z usług turystycznych w kontekście sytuacji pandemicznej, szczególnie w przypadku kryzysu zdrowotnego takiego jak COVID-19. Przedstawione są analizy dotyczące interpretacji 'nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności' oraz warunków uzasadniających rezygnację z imprezy turystycznej. Tekst zawiera także opis postępowania sądowego oraz stanowiska TSUE w kontekście harmonizacji przepisów dotyczących turystyki w Unii Europejskiej.

Tematyka: turystyka, rezygnacja, usługi turystyczne, pandemia, COVID-19, TSUE, nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, harmonizacja, podróż

Kryzys zdrowotny, taki jak rozprzestrzenianie się COVID-19, można – ze względu na poważne zagrożenie,
jakie stanowi dla zdrowia ludzkiego – uznać za okoliczności, które w znaczącym stopniu wpływają na
realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca
docelowego.
Opis okoliczności faktycznych
Postępowanie miało za przedmiot wniosek o wydanie na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE), orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez
sąd najwyższy Litwy w postępowaniu w ramach sporu pomiędzy M.D. a Tez Tour UAB w przedmiocie podnoszonego
przez M.D. prawa do rozwiązania bez ponoszenia opłat zawartej z tą spółką umowy o imprezę turystyczną ze
względu na zagrożenie zdrowia związane z rozprzestrzenianiem się COVID-19. 10.2.2020 r. M.D. zawarł ze spółką
Tez Tour umowę o udział w imprezie turystycznej, w której to umowie spółka ta zobowiązała się do zorganizowania
podróży wakacyjnej do Zjednoczonych Emiratów Arabskich w terminie od 1 do 8.3.2020 r. Z tytułu tej umowy M.D.
wypłacił spółce kwotę pieniężną w wysokości 4 834 EUR. 27.2.2020 r. M.D. poinformował spółkę, że chce rozwiązać
wspomnianą umowę o udział w imprezie turystycznej i zwrócił się do niej o umożliwienie mu wykorzystania
zapłaconej kwoty na odbycie innej podróży w późniejszym terminie, gdy zmniejszy się zagrożenie dla zdrowia
związane z rozprzestrzenianiem się COVID-19. Spółka odmówiła uwzględnienia wniosku.
Żądania zostały oddalone zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym, ponieważ zdaniem
właściwych sądów litewskich nic nie pozwalało uznać okoliczności, na które powołuje się M.D., za siłę wyższą. Ich
zdaniem M.D. zarezerwował swoją podróż, chociaż istniały już informacje świadczące o zastosowaniu środków
bezpieczeństwa, a z drugiej strony w dniu rozwiązania umowy poziom ryzyka związanego z tą podróżą nie uległ
zmianie.
Stanowisko sądu odsyłającego
Rozpatrując skargę kasacyjną M.D., sąd najwyższy Litwy zauważył, że dla celów rozstrzygnięcia sporu
w postępowaniu głównym należy uściślić warunki, w jakich podróżny może powoływać się na istnienie
„nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) 2015/2302 z 25.11.2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych,
zmieniającej rozporządzenie (WE) Nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz
uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.Urz. UE L z 2015 r. Nr 326, s. 1) w kontekście pandemii COVID-19.
W tym kontekście sąd odsyłający dążył, po pierwsze, do ustalenia, czy konieczne jest wydanie przez władze państwa
wyjazdu lub miejsca przeznaczenia urzędowego ostrzeżenia odradzającego podróże, które nie są konieczne, lub czy
państwo miejsca przeznaczenia odnośnej podróży powinno być uznane za „obszar ryzyka”. Po drugie, sąd
odsyłający wychodzi z założenia, że aby możliwe było stwierdzenie istnienia nieuniknionych i nadzwyczajnych
okoliczności, które w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej, ich skutki muszą być
prawdopodobne dla przeciętnego podróżnego na podstawie oceny dokonanej w drodze prognozy, przy
uwzględnieniu dat planowanej podróży, danych faktycznych dostępnych odnośnemu podróżnemu i opublikowanych
informacji.
W ocenie sądu odsyłającego nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności mogą zostać stwierdzone również wtedy, gdy
zostaje utrudnione zrealizowanie tej imprezy turystycznej w bezpiecznych i akceptowalnych warunkach, przy
uwzględnieniu czynników subiektywnych, takich jak stan zdrowia tego podróżnego. Sąd odsyłający zauważył także,
że przyspieszenie dynamiki zakażeń między datą rezerwacji odnośnej podróży a datą rozwiązania tej umowy było
oczywiste.
Stanowisko TSUE
Interpretując przepisy unijne, zwłaszcza art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE TSUE wskazał, że wykonanie przez
podróżnego prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie
jest uzależnione wyłącznie od wystąpienia w miejscu przeznaczenia lub w jego najbliższym sąsiedztwie
obiektywnych okoliczności, które mogą mieć wpływ na realizację odnośnej imprezy turystycznej. Natomiast
z przepisów tych nie można wywieść, że aby móc stwierdzić wystąpienie nieuniknionych i nadzwyczajnych
okoliczności, konieczne jest, aby właściwe organy wydały oficjalne zalecenie odradzające podróżnym odwiedzanie
odnośnego obszaru lub oficjalną decyzję uznającą ten obszar za obszar zagrożony. T aki wymóg byłby bowiem

sprzeczny z naturą i samą podstawą wydania takich zaleceń lub takiej decyzji, które właśnie zakładają co do
zasady istnienie już obiektywnych okoliczności powodujących zagrożenie dla zdrowia lub inne zagrożenia.
Poza tym, warunki wydania takiego zalecenia lub decyzji nie są jednolite w różnych państwach członkowskich, przez
co ich wydanie mogłoby być zależne od różnic pomiędzy tymi państwami. Tak więc wykładnia art. 12 ust. 2 dyrektywy
2015/2302/UE, zgodnie z którą stwierdzenie wystąpienia nieuniknionej i nadzwyczajnej okoliczności w rozumieniu
tego przepisu byłoby uzależnione od wydania tych zaleceń lub decyzji, może zagrozić osiągnięciu zamierzonego
przez tę dyrektywę celu polegającego na harmonizacji.
Ponadto przepis ten nie uzależnia prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia
opłaty za jej rozwiązanie od spełnienia warunku, iż zaistniały okoliczności, które sprawiają, że realizacja danej
imprezy turystycznej lub przeniesienie pasażerów do miejsca przeznaczenia stają się obiektywnie niemożliwe.
Przeciwnie, zgodnie z ich zwykłym znaczeniem w języku potocznym sformułowanie to ma w oczywisty sposób
szerszy zakres obejmujący nie tylko skutki wykluczające samą możliwość realizacji tej imprezy turystycznej,
lecz również skutki istotnie wpływające na warunki realizacji wspomnianej imprezy turystycznej.
W konsekwencji kryzys zdrowotny, taki jak rozprzestrzenianie się COVID-19, można - ze względu na poważne
zagrożenie, jakie stanowi dla zdrowia ludzkiego - uznać za okoliczności, które w znaczącym stopniu wpływają na
realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca
docelowego w rozumieniu art. 12 ust. 2 zdanie pierwsze dyrektywy 2015/2302/UE, niezależnie od tego, że
obiektywnie niekoniecznie uniemożliwia on tę realizację. Co więcej, czynniki osobiste dotyczące podróżnego nie
powinny zostać pominięte w ramach tej oceny. Takie czynniki mogą bowiem mieć wpływ na wagę skutków
spowodowanych nieuniknioną i nadzwyczajną sytuacją, na które powołuje się podróżny, a tym samym na możliwość
realizacji odnośnej imprezy turystycznej w dogodnych warunkach, tak jak zostało to uzgodnione pomiędzy
organizatorem tej imprezy turystycznej a podróżnym. W tym względzie, jeśli chodzi w szczególności o kryzys
zdrowotny, taki jak rozprzestrzenianie się COVID-19, skutki, jakie może on spowodować dla realizacji tej imprezy
turystycznej, mogą różnić się w zależności, na przykład, od stanu zdrowia odnośnych podróżnych. Cel ochronny
dyrektywy obejmuje również podróżnych znajdujących się w trudniejszej sytuacji.
TSUE wskazał jednocześnie, że zasadniczo okoliczności znane już podróżnemu lub przewidywalne dla niego w dniu
zawarcia umowy o udział w imprezie turystycznej nie mogą uzasadniać wykonania prawa do rozwiązania takiej
umowy bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie. Jednakże nie można wykluczyć, iż te okoliczności ulegną po
zawarciu umowy istotnej zmianie, tak że będzie odmienna od tej, o której odnośny podróżny wiedział lub którą mógł
rozsądnie przewidzieć przy zawarciu wspomnianej umowy. Należy przy tym wziąć pod uwagę skutki występujące
w miejscu wyjazdu, a także w różnych miejscach związanych z rozpoczęciem odnośnej podróży i powrotem z niej,
jeżeli owe skutki wpływają na realizację tej imprezy turystycznej.

Komentarz
Przedmiotem rozpoznania prejudycjalnego była problematyka rezygnacji z usług turystycznych z uwagi na sytuację
pandemiczną. Problem dotyczył tego, jak szeroko można interpretować nieuniknione i nadzwyczajnie okoliczności,
które w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej, tzn. jak bardzo sformalizowany musi być
stan zagrożenia epidemicznego, aby uznać zasadność bezkosztowego rozwiązania umowy.
TSUE uznał, że zalecenia i decyzje podejmowane przez uprawnione organy państwowe w związku z zagrożeniem
epidemiologicznym nie mogą być utożsamiane z istnieniem lub nieistnieniem tego zagrożenia. Może bowiem istnieć
niezależnie od wydania jakichkolwiek oficjalnych zaleceń lub decyzji. Co jednak istotniejsze, TSUE uznał, że
o ile okoliczności uzasadniające rozwiązanie umowy nie powinny co do zasady wystąpić w dniu jej zawarcia, to nie
można wykluczyć sytuacji, w której okoliczności te występowały, ale ich nasilenie było znikome, a ze względu
na ewolucyjny charakter sytuacji po zawarciu umowy nastąpią istotne zmiany tej sytuacji powodujące powstanie
nowej, która będzie odpowiadać definicji „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności”.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 29.2.2024 r., C-299/22,

TSUE wskazał, że decyzje organów państwowych nie są równoznaczne z istnieniem zagrożenia epidemicznego. Istotne jest, że okoliczności uzasadniające rezygnację z usługi turystycznej mogą ulec istotnej zmianie po zawarciu umowy. Publikacja stanowi cenne źródło informacji dla podmiotów działających w branży turystycznej oraz konsumentów.