Nowe przepisy dotyczące ochrony sygnalistów w Polsce

24.6.2024 r. w Dzienniku Ustaw opublikowana została ustawa o ochronie sygnalistów. Nowe przepisy implementują dyrektywę UE 2019/1937. Definiują one pojęcie sygnalisty, procedury zgłaszania naruszeń oraz zadania organów publicznych. Przepisy wejdą w życie stopniowo, dając czas na adaptację.

Tematyka: ochrona sygnalistów, dyrektywa UE 2019/1937, zgłaszanie naruszeń, procedury wewnętrzne, procedury zewnętrzne, ujawnienie publiczne, zakaz odwetu, kary za uniemożliwianie zgłoszenia

24.6.2024 r. w Dzienniku Ustaw opublikowana została ustawa z 14.6.2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U.
z 2024 r. poz. 928; dalej: OchrSygnalU). Jej celem jest wdrożenie do krajowego porządku prawnego
przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony
osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 305, s. 17). Nowe przepisy wejdą w życie
25.9.2024 r., z wyjątkiem przepisów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które zaczną obowiązywać 3
miesiące później.

• Nowe przepisy szczegółowo definiują pojęcie „sygnalisty” oraz ustanawiają ramy prawne chroniące osoby
zgłaszające naruszenia prawa, zarówno przed, jak i po zakończeniu stosunku pracy.
• Ustalono procedury zgłaszania naruszeń zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie, z możliwością
anonimowego informowania odpowiednich organów.
• Większość przepisów OchrSygnalU zacznie obowiązywać 3 miesiące po ogłoszeniu, co daje organizacjom
czas na dostosowanie się do nowych regulacji.
Zakres przedmiotowy ustawy
W OchrSygnalU uregulowano:
1. warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach
prawa;
2. środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
3. zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań
następczych;
4. zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
5. zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
6. zadania Rzecznika Praw Obywatelskich (dalej: RPO) związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
7. zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem
działań następczych.
Definicja sygnalisty
Zgodnie z art. 4 OchrSygnalU, sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację
o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Przepis wskazuje m.in. na pracownika, pracownika
tymczasowego, osobę świadczącą pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, przedsiębiorcę, prokurenta,
akcjonariusza lub wspólnika.
Co istotne, OchrSygnalU stosuje się również do opisanej wyżej osoby fizycznej w przypadku zgłoszenia lub
ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed
nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług
lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym
lub już po ich ustaniu.
Naruszenie prawa
OchrSygnalU definiuje naruszenie prawa jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu
obejście prawa, które dotyczy m.in. korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych,
przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów (art. 3
ust. 1 OchrSygnalU).
Zgodnie z art. 5 ust. 1 OchrSygnalU, nie znajduje ona zastosowania do informacji objętych:
1. przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy
przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;

2. tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
3. tajemnicą narady sędziowskiej;
4. postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy
sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.
Zgłoszenie lub ujawnienie informacji o naruszeniu prawa
Po powzięciu informacji o naruszeniu prawa w zakresie objętym OchrSygnalU, sygnalista będzie mógł dokonać:
• zgłoszenia wewnętrznego;
• zgłoszenia zewnętrznego;
• ujawnienia publicznego.
Zgłoszenie wewnętrzne polega na poinformowaniu o naruszeniu prawa podmiotu, którego sygnalista jest
pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach zawodowych. Szczegółowe zasady dokonywania zgłoszeń
wewnętrznych określają art. 23 i n. OchrSygnalU.
Zgodnie z przepisami, podmiot prawny, na rzecz którego według stanu na 1.1. lub 1.7. danego roku wykonuje pracę
zarobkową co najmniej 50 osób, ustala wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa
i podejmowania działań następczych.
Powinna ona określać m.in.:
• wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego, lub podmiot
zewnętrzny, upoważnione przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych;
• sposoby przekazywania zgłoszeń wewnętrznych przez sygnalistę;
• bezstronną wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego,
upoważnione do podejmowania działań następczych.
Jak wynika z art. 30 ust. 1 OchrSygnalU, sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego
dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Zgłoszenie zewnętrzne ma formę skierowania informacji do organu
publicznego lub RPO.
Zgodnie z przepisami, procedura zgłoszeń zewnętrznych zostanie ustalona przez RPO oraz przez organ publiczny.
Ma ona określić w szczególności tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo.
Ujawnienie publiczne stanowi przekazanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez samego
sygnalistę z pominięciem pozostałych możliwości zgłoszeń.
Zakaz działań odwetowych i środki ochrony
Art. 11 OchrSygnalU wskazuje wprost, że wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani
próby lub groźby zastosowania takich działań.
Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być
podejmowane działania odwetowe, polegające m.in. na:
• odmowie nawiązania stosunku pracy;
• wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
• obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;
• wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
• przeniesieniu na niższe stanowisko pracy.
Jak wynika z art. 14 OchrSygnalU, sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do
odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej
w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” przez Prezesa
GUS, lub prawo do zadośćuczynienia.
Uniemożliwianie lub utrudnianie dokonania zgłoszenia
Przepisy OchrSygnalU wskazują, że czyn polegający na uniemożliwianiu lub istotnym utrudnianiu dokonania
zgłoszenia naruszenia prawa będzie przestępstwem podlegającym:

• grzywnie;
• karze ograniczenia wolności;
• karze pozbawienia wolności do roku.
Przestępstwami zagrożonymi karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności są również
działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej
z sygnalistą, ujawnienie tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej
z sygnalistą, a także świadome dokonanie niezgodnego z prawdą zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.
OchrSygnalU przewiduje również karę grzywny dla podmiotu odpowiedzialnego za ustanowienie procedury zgłoszeń
wewnętrznych w przypadku jej nie ustanowienia lub ustanowienia jej z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy
wymogów.
Etap legislacyjny
OchrSygnalU została opublikowana 24.6.2024 r. Nowe przepisy wejdą w życie 25.9.2024 r., z wyjątkiem przepisów
dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które zaczną obowiązywać 3 miesiące później.

OchrSygnalU określa warunki i środki ochrony sygnalistów oraz definicję naruszenia prawa. Reguluje zgłaszanie wewnętrzne i zewnętrzne, a także ujawnianie publiczne informacji. Zapewnia zakaz działań odwetowych i karze dla uniemożliwiających zgłoszenie.