Zwolnienie z obowiązku odszkodowania za opóźniony lot

Duże opóźnienie lotu z Krakowa do Chicago nie skutkuje obowiązkiem wypłaty odszkodowania dla pasażera w przypadku usterki technicznej spowodowanej ukrytą wadą konstrukcyjną samolotu. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, że taka sytuacja może być uznana za 'nadzwyczajną okoliczność' zwalniającą przewoźnika z tego obowiązku, pod warunkiem podjęcia wszelkich możliwych działań mających na celu zminimalizowanie nieregularności. Wyrok TS z 13.6.2024 r., C-411/23,

Tematyka: opóźniony lot, odszkodowanie, nadzwyczajna okoliczność, wada konstrukcyjna, Trybunał Sprawiedliwości

Duże opóźnienie lotu z Krakowa do Chicago nie powoduje obowiązku wypłaty odszkodowania dla pasażera.
Dotyczy to sytuacji, w której usterki techniczne spowodowane były ukrytą wadą konstrukcyjną samolotu.
Stanowią one bowiem „nadzwyczajną okoliczność” zwalniającą przewoźnika z obowiązku wypłacenia
odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu 261/2004/WE.
Stan faktyczny
Na kilka miesięcy przez opóźnionym lotem producent silnika zamontowanego w samolocie przeznaczonym do
wykonania tego lotu ujawnił P. (przewoźnik lotniczy) istnienie ukrytej wady konstrukcyjnej. Cztery dni przed
planowanym lotem J. zidentyfikowano wadę konstrukcyjną silnika samolotu, który miał wykonać ten lot. Samolot
zastępczy miał opóźnienie wynoszące ponad trzy godziny w stosunku do planowanego czasu przylotu. Jednakże P.
odmówił wypłacenia odszkodowania przewidzianego w art. 7 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (WE) Nr 261/2004
Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.2.2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla
pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego
rozporządzenie (EWG) Nr 295/91 (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 46, s. 1). P. uzasadniał, że przyczyną opóźnienia
przylotu było wykrycie wady konstrukcyjnej silnika maszyny, podjął on wszelkie możliwe działania mające na celu
zminimalizowanie nieregularności podczas zaplanowanego rejsu.
W toku postępowania Sąd Okręgowy w Warszawie (sąd odsyłający) powziął wątpliwość do wykładni pojęć
„nadzwyczajna okoliczność” oraz „wszelkich racjonalnych środków” w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia
261/2004/WE.
Stanowisko TS
„Nadzwyczajna okoliczność”
W art. 5 ust. 3 w zw. z motywami 14 i 15 rozporządzenia 261/2004/WE zwolniono przewoźnika lotniczego
z obowiązku wypłaty odszkodowania, jeżeli może on dowieść, że odwołanie lub duże opóźnienie przy przylocie jest
spowodowane zaistnieniem „nadzwyczajnych okoliczności”, których nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto
wszelkie racjonalne środki, a w razie zaistnienia takiej okoliczności – że podjął środki dostosowane do sytuacji
poprzez wykorzystanie wszelkich środków personalnych lub materiałowych oraz środków finansowych, którymi
dysponował, aby uniknąć, by sytuacja ta doprowadziła do odwołania lub dużego opóźnienia danego lotu (wyrok TS
z 23.3.2021 r., Airhelp, C-28/20,
, pkt 22).
Zdaniem TS nie wpisuje się w ramy normalnego wykonywania działalności przewoźnika lotniczego, a tym samym
może być objęta pojęciem „nadzwyczajnych okoliczności”, usterka techniczna, w odniesieniu do której producent
maszyn stanowiących flotę danego przewoźnika powietrznego lub właściwy organ ujawnia po oddaniu do
użytku maszyn, że te maszyny zawierają ukrytą wadę produkcyjną zagrażającą bezpieczeństwu lotów.
W niniejszej sprawie ustalono, że samolot pierwotnie przewidziany do wykonania opóźnionego lotu zawierał ukrytą
wadę konstrukcyjną dotyczącą wszystkich silników tego samego typu i mającą wpływ na bezpieczeństwo lotu, która
to wada została ujawniona przez producenta silnika kilka miesięcy przed jej wykryciem w odnośnej maszynie.
Trybunał uznał, że takie zdarzenie nie wpisuje się w ramy normalnego wykonywania działalności przewoźnika
lotniczego.
W drugiej kolejności TS dokonał oceny, czy wykrycie ukrytej wady konstrukcyjnej silnika należy uznać za zdarzenie
pozostające całkowicie poza zakresem skutecznej kontroli danego przewoźnika lotniczego, czyli za zdarzenie, nad
którym przewoźnik lotniczy nie panuje w żaden sposób. Trybunał przyznał, że co do zasady usterka techniczna
lub awaria nie pozostają poza zakresem skutecznej kontroli przewoźnika lotniczego, ponieważ zapobieganie im lub
ich naprawa stanowi obowiązek tego przewoźnika. Jednakże zdaniem TS inaczej jest w przypadku ukrytej wady
konstrukcyjnej silnika statku powietrznego. Po pierwsze bowiem, o ile na przewoźniku lotniczym spoczywa
obowiązek zapewnienia obsługi technicznej i właściwego funkcjonowania statku powietrznego wykorzystywanego
przez niego do celów gospodarczych, o tyle można wątpić, czy w przypadku ujawnienia ukrytej wady konstrukcyjnej
przez producenta danego statku powietrznego lub producenta silnika, lub też przez właściwy organ dopiero po
oddaniu do użytku tego statku powietrznego ten przewoźnik rzeczywiście dysponuje kwalifikacjami w zakresie
ustalenia i usunięcia tej wady. Wobec powyższego TS uznał, że nie można uznać, iż panuje on nad wystąpieniem
takiej wady.
Po drugie, z orzecznictwa TS wynika, że zdarzenia, których pochodzenie ma charakter „wewnętrzny”, należy
odróżnić od zdarzeń, których pochodzenie ma charakter „zewnętrzny” wobec przewoźnika lotniczego, jako że tylko

te ostanie mogą pozostawać poza zakresem jego skutecznej kontroli. Trybunał stwierdził, że należy zatem ustalić
w niniejszym przypadku, czy zgłoszenie lub uznanie przez producenta silnika istnienia ukrytej wady konstrukcyjnej
silnika maszyny mogącej wpłynąć na bezpieczeństwo lotu wykonywanego przed danym opóźnionym lotem może
stanowić zachowanie osoby trzeciej ingerującej w działalność lotniczą przewoźnika, a tym samym stanowić
zdarzenie „zewnętrzne”.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE należy interpretować w ten sposób, iż wykrycie
ukrytej wady konstrukcyjnej silnika samolotu, który miał wykonać lot, jest objęte pojęciem „nadzwyczajnych
okoliczności” w rozumieniu tego przepisu, nawet jeśli przewoźnik lotniczy został poinformowany o istnieniu
wady tego rodzaju przez producenta silnika kilka miesięcy przed danym lotem.
„Wszelkie racjonalne środki”
W przypadku wystąpienia „nadzwyczajnej okoliczności” w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE
przewoźnik jest zwolniony z obowiązku wypłaty pasażerom odszkodowania na podstawie art. 7 rozporządzenia
261/2004/WE tylko wtedy, gdy jest w stanie dowieść, że podjął środki dostosowane do sytuacji, czyli środki, które
w chwili wystąpienia tych „nadzwyczajnych okoliczności” odpowiadają w szczególności warunkom technicznie
i ekonomicznie możliwym do przyjęcia przez niego (wyrok TS z 4.4.2019 r., Germanwings, C-501/17,
, pkt
31). Przewoźnik ten musi zatem dowieść, że nawet przy użyciu wszystkich zasobów ludzkich i materiałowych oraz
środków finansowych, jakimi dysponował, w sposób oczywisty nie mógł – bez poświęceń niemożliwych do przyjęcia
z punktu widzenia możliwości jego przedsiębiorstwa w tym momencie – uniknąć sytuacji, w której zaistniałe
nadzwyczajne okoliczności skutkowały odwołaniem lub dużym opóźnieniem lotu.
W celu dokonania oceny, czy przewoźnik lotniczy podjął „wszelkie racjonalne środki” w rozumieniu art. 5 ust. 3
rozporządzenia 261/2004/WE, TS wskazał, że do sądu odsyłającego należy dokonanie całościowej oceny
uwzględniającej, po pierwsze, wszystkie środki podjęte przez przewoźnika lotniczego od dnia powzięcia przez niego
wiadomości o istnieniu wady konstrukcyjnej silnika ujawnionej przez producenta tego silnika w świetle wszystkich
środków, jakie mógł on podjąć w celu zabezpieczenia się na wypadek wystąpienia takiej nadzwyczajnej okoliczności
w jednej z jego maszyn, oraz po drugie, działania podjęte przez tego przewoźnika w następstwie wykrycia tej wady
w jednym z silników odnośnego statku powietrznego w celu uniknięcia odwołania lub dużego opóźnienia danego
lotu..
Trybunał uznał, że jest wykluczone, aby do wszelkich „racjonalnych środków”, jakich można oczekiwać od
przewoźnika lotniczego, zaliczał się środek, polegający na zobowiązaniu przewoźnika lotniczego do automatycznego
dostosowania skali siatki połączeń proporcjonalnie do jego zdolności operacyjnych. Taki środek może bowiem
zakładać, na etapie planowania lotów, odwołanie lub duże opóźnienie licznych lotów z powodu hipotetycznego
wystąpienia wady konstrukcyjnej, co może wymagać od przewoźnika poświęceń niemożliwych do przyjęcia z punktu
widzenia możliwości jego przedsiębiorstwa.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE należy interpretować w ten sposób, iż tytułem
„wszelkich racjonalnych środków”, jakie przewoźnik lotniczy jest zobowiązany podjąć, aby uniknąć
wystąpienia i skutków „nadzwyczajnej okoliczności” w rozumieniu tego przepisu, takiej jak wykrycie ukrytej
wady konstrukcyjnej silnika w jednej z jego maszyn, może on zastosować środek zapobiegawczy polegający
na utrzymaniu w gotowości floty zastępczych statków powietrznych, pod warunkiem że ten środek pozostaje
technicznie i ekonomicznie wykonalny w świetle możliwości przewoźnika w odnośnym momencie.

Komentarz
W prezentowanym wyroku TS ograniczył zakres ochrony pasażerów w przypadku dużego opóźnienia lotu. Trybunał
zakwalifikował bowiem ujawnioną przez producenta, kilka miesięcy przed opóźnionym lotem, wadę konstrukcyjną
silnika samolotu jako „nadzwyczajną okoliczność” w rozumieniu art. 5 ust. 3 rozporządzenia 261/2004/WE,
zwalniającą przewoźnika lotniczego z obowiązku wypłaty odszkodowania przewidzianego w tym rozporządzeniu.
Trybunał wyjaśnił również jak w takie sytuacji należy interpretować poziom „racjonalnych środków” o charakterze
zapobiegawczym, jakich można by oczekiwać od przewoźnika lotniczego. Trybunał przyjął elastyczne
i zindywidualizowane rozumienie pojęcia „racjonalnych środków”, pozostawiając sądowi krajowemu ocenę, czy
w konkretnej sytuacji można uznać, że przewoźnik lotniczy podjął środki dostosowane do sytuacji, czyli środki, które
były technicznie i ekonomicznie wykonalne dla tego przewoźnika w chwili wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

Wyrok TS z 13.6.2024 r., C-411/23,

Trybunał Sprawiedliwości ograniczył zakres ochrony pasażerów w przypadku opóźnionego lotu, kwalifikując ujawnioną wcześniej wadę konstrukcyjną silnika jako 'nadzwyczajną okoliczność'. Wyjaśnił także, jak interpretować 'wszelkie racjonalne środki' od strony zapobiegawczej. Elastyczne podejście TS pozostawia sądowi krajowemu ocenę działań przewoźnika lotniczego. Wyrok TS z 13.6.2024 r., C-411/23,