Ochrona sygnalistów na nowych zasadach
25.9.2024 r. wejdą w życie nowe, krajowe rozwiązania prawne, które mają na celu zapewnienie zrównoważonej i skutecznej ochrony osobom zgłaszającym naruszenia, tj. sygnalistom. Nowa ustawa o ochronie sygnalistów implementuje dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa. OchrSygnalU reguluje warunki objęcia ochroną sygnalistów, procedury zgłaszania naruszeń prawa, zadania organów publicznych i wiele innych aspektów dotyczących sygnalistów.
Tematyka: ochrona sygnalistów, ustawa, ochrona osób zgłaszających naruszenia, sygnaliści, zgłoszenia naruszeń prawa, Rzecznik Praw Obywatelskich, procedury zgłaszania, sankcje karne, odszkodowania
25.9.2024 r. wejdą w życie nowe, krajowe rozwiązania prawne, które mają na celu zapewnienie zrównoważonej i skutecznej ochrony osobom zgłaszającym naruszenia, tj. sygnalistom. Nowa ustawa o ochronie sygnalistów implementuje dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa. OchrSygnalU reguluje warunki objęcia ochroną sygnalistów, procedury zgłaszania naruszeń prawa, zadania organów publicznych i wiele innych aspektów dotyczących sygnalistów.
25.9.2024 r. wejdą w życie nowe, krajowe rozwiązania prawne, które mają na celu zapewnienie zrównoważonej i skutecznej ochrony osobom zgłaszającym naruszenia, tj. sygnalistom. Etap legislacyjny 25.9.2024 r. wejdzie w życie ustawa z 14.6.2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U. z 2024 r. poz. 928; dalej: OchrSygnalU;), która - jak wynika z uzasadnienia, dostępnego na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 317) implementuje do krajowego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 305, s. 17). OchrSygnalU jest nowym aktem prawnym, a materia w nim zawarta, nie była dotychczas w sposób kompleksowy, tj. w jednym akcie prawnym, uregulowana w polskim prawie. OchrSygnalU nie będzie modyfikowała dotychczas obowiązujących przepisów, które służą ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, zawartych m.in. w KP, a jedynie uzupełni je o środki ochrony sygnalistów oraz osób, których dotyczy zgłoszenie, jak również związane ze zgłaszaniem rozwiązania organizacyjne i instytucjonalne. Zakres przedmiotowy OchrSygnalU reguluje: • warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa; • środki ochrony ww. sygnalistów; • zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych; • zasady zgłaszania ww. informacji organowi publicznemu; • zasady ujawnienia publicznego przedmiotowych informacji; • zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem tych informacji; • zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych (art. 1 OchrSygnalU). OchrSygnalU nie będzie miała zastosowania do informacji objętych przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego, tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych, tajemnicą narady sędziowskiej oraz postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności (art. 5 OchrSygnalU). Podstawowe pojęcia Ustawodawca zdefiniował podstawowe pojęcia, takie jak: sygnalista czy naruszenie prawa. Zgodnie z art. 4 ust. 1 OchrSygnalU sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, stażysta, wolontariusz, praktykant, funkcjonariusz oraz żołnierz. Naruszeniem prawa, które może być przedmiotem zgłoszenia dokonanego przez sygnalistę, jest - stosownie do art. 3 ust. 1 OchrSygnalU - działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych, a także konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela. Ochrona sygnalistów Sygnalista, po powzięciu informacji o naruszeniu prawa, będzie mógł dokonać; • zgłoszenia wewnętrznego - poinformować o naruszeniu podmiot prawny, którego sygnalista jest pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach o charakterze zarobkowym; • zgłoszenia zewnętrznego - skierować informację do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich; • ujawnienia publicznego - podać informację do wiadomości publicznej, z pominięciem ww. kanałów zgłoszeń. Obowiązek ustalenia wewnętrznej procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych będzie ciążył na tych podmiotach prawny, na rzecz których - według stanu na 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób, a także na każdym podmiocie prawnym wykonującym działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska (objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w załączniku do dyrektyw 2019/1937/UE), bez względu na liczbę zatrudnianych osób (art. 23 ust. 1 i 3 OchrSygnalU). Za brak wypełnienia ww. obowiązku przewidziano grzywnę (art. 58 OchrSygnalU). Procedura zgłoszeń zewnętrznych zostanie zaś - zgodnie z art. 31 ust. 1 OchrSygnalU i art. 33 OchrSygnalU - ustalona przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz przez organ publiczny i określi w szczególności tryb postępowania z informacjami zgłoszonymi anonimowo. Sygnalista podlegał będzie ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa (art. 6 OchrSygnalU). Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań (art. 11 OchrSygnalU). Sygnalista, wobec którego dopuszczono się ww. działań, będzie miał prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia (art. 14 OchrSygnalU). Z kolei osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę, będzie miała prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych od tego sygnalisty (art. 15 OchrSygnalU). Przepisy karne Ustawodawca przewidział przepisy o charakterze karnym. Czyn polegający na uniemożliwianiu (lub utrudnianiu) dokonania zgłoszenia naruszenia prawa będzie przestępstwem podlegającym grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art. 54 ust. 1 OchrSygnalU). Przestępstwami zagrożonymi karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności będą także działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, ujawnienie tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, a także świadome dokonanie niezgodnego z prawdą zgłoszenia lub ujawnienia publicznego (art. 55-57 OchrSygnalU).
OchrSygnalU zapewnia ochronę sygnalistom od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, zabraniając działań odwetowych. Przewidziane są sankcje karne za uniemożliwianie zgłoszenia naruszenia prawa oraz za działania odwetowe wobec sygnalisty. Ustawa również reguluje procedury zgłoszeń zewnętrznych i zapewnia możliwość odszkodowania dla sygnalistów oraz osób poszkodowanych przez nieprawdziwe zgłoszenia.