Preferencyjne warunki postępowania upadłościowego dla mikroprzedsiębiorców

Wciąż trwają prace nad Dyrektywą Insolvency III mającą na celu ujednolicenie prawa upadłościowego w UE. Jedną z propozycji jest wprowadzenie uproszczonego postępowania likwidacyjnego dla mikroprzedsiębiorców z ograniczeniami dotyczącymi zatrudnienia i obrót netto. Projekt zakłada odebranie sądom możliwości oddalenia wniosku o upadłość mikroprzedsiębiorcy, co może umożliwić umorzenie długów i ponowne rozpoczęcie działalności. Dodatkowo proponuje się wprowadzenie oddzielnych procedur likwidacyjnych dla mikroprzedsiębiorstw bez powoływania zarządcy, co ma zminimalizować koszty likwidacji.

Tematyka: Dyrektywa Insolvency III, mikroprzedsiębiorcy, uproszczone postępowanie upadłościowe, likwidacja mikroprzedsiębiorstw, transpozycja, nadużycia, Skarb Państwa

Wciąż trwają prace Komisji Europejskiej nad Dyrektywą Insolvency III, której bezpośrednim celem jest
ujednolicenie prawa upadłościowego wszystkich państw członkowskich. Jedną z najważniejszych propozycji
zawartych w projekcie Dyrektywy jest wprowadzenie uproszczonego postępowania likwidacyjnego dla
mikroprzedsiębiorców. Zatem głównym beneficjentem preferencyjnych zasad postępowania upadłościowego
byliby przedsiębiorcy zatrudniający do 10 pracowników, których roczny obrót netto nie przekracza 2
milionów euro. Warunki te wynikają z definicji mikroprzedsiębiorcy z art. 7 ustawy z 6.3.2018 r. Prawo
przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 236; dalej: PrPrzed).
Brak możliwości oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości mikroprzedsiębiorcy
Szeroko komentowanym rozwiązaniem, zaproponowanym w projekcie Dyrektywy Insolvency III, jest odebranie
sądom możliwości oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku, gdy wnioskodawcą jest
mikroprzedsiębiorca. Obecnie, na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U.
z 2024 r. poz. 794), oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości następuje w sytuacji, w której majątek dłużnika nie
wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. W obowiązującym stanie prawnym
mikroprzedsiębiorca, którego kondycja finansowa nie pozwala na uiszczenie kosztów postępowania, nie ma
możliwości skorzystania z dobrodziejstw postępowania upadłościowego (w postaci np. wypracowania planu spłaty
wierzycieli w płatnościach ratalnych). Jak wskazuje literalnie projekt Dyrektywy Komisji Europejskiej z 7.12.2022 r.
[1], celem Dyrektywy Insolvency III ma być wprowadzenie likwidacji mikroprzedsiębiorstw, które nie posiadają
aktywów, rozwiązując problem polegający na tym, że niektóre państwa członkowskie odmawiają dostępu do
postępowania upadłościowego, jeżeli przewidywana wysokość odzyskanej kwoty jest niższa od kosztów
sądowych. Dając wszystkim mikroprzedsiębiorstwom możliwość wszczęcia postępowania w celu rozwiązania ich
trudności finansowych, niniejszy wniosek zapewnia, aby zakładający je przedsiębiorcy mogli skorzystać z umorzenia
długów i rozpocząć na nowo działalność, zgodnie z przepisami określonymi w dyrektywie Parlamentu Europejskiego
i Rady (UE) 2019/1023 z 20.6.2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów
prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących
restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniająca dyrektywę (UE) 2017/1132 (Dz.Urz. UE L
z 2019 r. Nr 172, s. 18). Powyższe założenie projektu Dyrektywy oznacza dla polskiego ustawodawcy, że po
przyjęciu Dyrektywy przez Parlament Europejski, konieczne byłoby wprowadzenie regulacji uniemożliwiających
oddalenie wniosku o upadłość mikroprzedsiębiorcy, który nie posiada środków na pokrycie kosztów postępowania.
Uproszczona likwidacja mikroprzedsiębiorstw
Projekt Dyrektywy zakłada, że oprócz wprowadzenia zmian w prawie upadłościowym w ten sposób, że możliwe
będzie ogłoszenie upadłości przez mikroprzedsiębiorców nieposiadających środków na pokrycie kosztów
postępowania, państwa członkowskie mogą wprowadzić oddzielne procedury niezależne od prawa upadłościowego.
Projekt nie precyzuje jakie procedury miałyby konkretnie wprowadzać państwa członkowskie, natomiast określa, że
ich celem ma być likwidacja mikroporzedsiębiorstw w sposób uporządkowany przy zastosowaniu szybkiej
i racjonalnej pod względem kosztów procedury. W uzasadnieniu do projektu Dyrektywy zaproponowano, żeby
w procedurze dedykowanej likwidacji mikroprzedsiębiorców zrezygnować z powoływania zarządcy, tym samym
ograniczyć koszty likwidacji. Powyższe rozwiązanie określone jest w uzasadnieniu projektu jako korzystniejsze
w porównaniu z postępowaniem upadłościowym, ponieważ działanie zarządcy jest głównym czynnikiem generującym
koszty w postępowaniu upadłościowym, a działalność gospodarcza tych spółek zazwyczaj nie jest na tyle złożona,
aby wymagała udziału zarządcy. Projekt Dyrektywy w obecnym brzmieniu proponuje, żeby powołanie zarządcy było
możliwe wtedy, kiedy wystąpi o to dłużnik lub wierzyciele, przy jednoczesnym warunku, że koszty interwencji
zarządcy będą sfinansowane z masy upadłości. Brak wyznaczania zarządcy może wpłynąć na zaoszczędzenie
środków, natomiast wydaje się rozwiązaniem nieprawidłowym, z uwagi na brak kontroli procesu przez niezależny
podmiot, a w konsekwencji możliwość nadużywania instytucji przez nieuczciwych dłużników.
Niezależnie jednak od możliwości wprowadzenia odrębnej procedury, państwa członkowskie w art. 38 projektu
Dyrektywy byłyby zobowiązane do uzupełnienia przepisów prawa upadłościowego o przepisy umożliwiające
likwidację mikroprzedsiębiorstw w drodze postępowania uproszczonego. Projekt wskazuje na konieczność
ograniczenia formalności związanych ze zgłoszeniem i uznawaniem wierzytelności oraz upłynnianiem aktywów do
niezbędnego minimum. Nie jest jednak jasne w jaki sposób miałyby być pokrywane koszty uproszczonych
postępowań likwidacyjnych mikroprzedsiębiorstw, których majątek nie pozwala na ich zaspokojenie. Projekt
dyrektywy w art. 39 wskazuje jedynie, że w ramach przepisów państw członkowskich należy wprowadzić zasady

pokrywania kosztów administracyjnych uproszczonego postępowania likwidacyjnego w przypadku, gdy aktywa
i źródła przychodów dłużnika nie wystarczają na pokrycie tych kosztów. Jak się wydaje, koszty te obciążyłyby
najprawdopodobniej Skarb Państwa.
Zagrożenia związane z transpozycją Dyrektywy Insolvency III do prawa krajowego
Jeżeli projekt Dyrektywy Insolvency III zostanie przyjęty w obecnym brzmieniu, to głównym wyzwaniem płynącym
z transpozycji Dyrektywy do prawa krajowego będzie wprowadzenie rozwiązań, które skutecznie zniechęcą do
nieodpowiedzialnego prowadzenia przedsiębiorstwa. Perspektywa łatwego dostępu do skorzystania z procedury
postępowania upadłościowego może doprowadzić do wielu nadużyć, których pokłosiem może być uniemożliwienie
wierzycielom odzyskania należności. Sam projekt Dyrektywy nie proponuje żadnych rozwiązań, które chroniłyby
przed nieodpowiedzialnym korzystaniem z ułatwionego dostępu do postępowania upadłościowego, natomiast
państwa członkowskie mogą samodzielnie określić takie rozwiązania. Obecnie projekt Dyrektywy jest opiniowany
przez Radę Unii Europejskiej – w następnej kolejności zostanie poddany pierwszemu czytaniu przed Parlamentem
Europejskim.
[1] Wniosek o przyjęcie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie harmonizacji pewnych aspektów
prawa dotyczącego niewypłacalności z 7.12.2022 r.

Transpozycja Dyrektywy Insolvency III do prawa krajowego może stanowić wyzwanie ze względu na konieczność zapobiegania nadużyciom wynikającym z łatwego dostępu do postępowania upadłościowego. Projekt nie proponuje rozwiązań chroniących przed nieodpowiedzialnym korzystaniem z procedury, pozostawiając to państwom członkowskim. Wprowadzenie zmian wymagać będzie starannej analizy i dostosowania przepisów.