0% stawka VAT na darowizny wspierające poszkodowanych w powodzi

W związku z powodzią Ministerstwo Finansów wprowadza 0% stawkę VAT na darowizny wspierające poszkodowanych. Preferencje dotyczą nieodpłatnych dostaw towarów oraz świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom kataklizmu. Warunkiem preferencji jest zawarcie pisemnej umowy z określonymi podmiotami. Stosowanie preferencji określone jest do marca 2025 roku.

Tematyka: 0% stawka VAT, darowizny, poszkodowani, powódź, Ministerstwo Finansów, preferencje podatkowe, neutralność VAT

W związku z intensywnymi opadami i powodzią, które nawiedziły Polskę, i które spowodowały ogromne
szkody materialne, Ministerstwo Finansów wprowadza rozwiązania zachęcające do działalności wspierającej
ofiary kataklizmu. Pojawią się m.in. podatkowe zachęty do udzielania darowizn, bez konieczności zapłaty
VAT.
Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 361; dalej: VATU),
przez odpłatną dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Z kolei
zgodnie z art. 8 ust. 1 VATU, przez odpłatne świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby
fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy
towarów. Powszechnie wiadomo jednak, że również nieodpłatna dostawa towarów lub nieodpłatne świadczenie usług
mogą podlegać opodatkowaniu VAT. W przypadku towarów, zasada ta obowiązuje o ile podatnikowi dokonującemu
darowizny przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku
naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych (art. 7 ust. 2 VATU).
O ile towar nie stanowi prezentu o małej wartości lub próbki, przy spełnieniu dalszych szczegółowych warunków (art.
7 ust. 3 VATU). Nieodpłatne świadczenie usług podlega zaś opodatkowaniu, jeśli służy do celów innych niż
działalność gospodarcza podatnika (art. 8 ust. 2 VATU).
Konstrukcja opodatkowania VAT nieodpłatnych świadczeń stoi na straży neutralności podatku VAT. Można ją
sprowadzić do prostej reguły: odliczyłeś VAT przy nabyciu, musisz opodatkować nieodpłatne przekazanie
(wyświadczenie). I na odwrót. Brak prawa do odliczenia podatku przy nabyciu towaru lub usługi to brak konieczności
zapłaty przy przekazaniu za darmo.
Neutralność VAT nie zachęca więc do świadczeń nieodpłatnych. Zdarzają się jednak zupełnie nadzwyczajne
sytuacje, w których tego rodzaju zachęta może być bardzo istotna. Najczęściej przybiera ona postać czasowego
prawa do stosowania 0% stawki VAT dla nieodpłatnego świadczenia. Pozwala to na odliczenie podatku naliczonego
przy jednoczesnym braku konieczności naliczania podatku należnego. W ostatnim czasie takich nadzwyczajnych
okoliczności niestety przebywa. Preferencje związane były tak z COVID-19 jak i z wojną na Ukrainie. W związku
z powodzią, resort finansów zaproponował kolejne propozycję zmian.
0% VAT – darowizny instytucjonalne
Po pierwsze, stawka 0% VAT dotyczyć ma nieodpłatnych dostaw towarów lub świadczenia usług na wszelakie cele
związane z pomocą ofiarom skutków intensywnych opadów atmosferycznych lub powodzi. Stawkę tę stosować
będzie można wyłącznie do czynności dokonywanych bezpośrednio na rzecz organizacji pożytku publicznego,
jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów leczniczych oraz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych.
Warunkiem preferencji będzie też zawarcie pisemnej umowy pomiędzy podatnikiem a jednym ze wskazanych wyżej
podmiotów, z której będzie wynikało, że darowane towary lub usługi będą związane z pomocą poszkodowanym
w wyniku tego kataklizmu.
Obniżona stawka podatku ma być stosowana również wstecznie, do czynności dokonanych w okresie od 12.9.2024 r.
do dnia poprzedzającego dzień wejścia w życie rozporządzenia. W tym wypadku trzeba będzie potwierdzić
okoliczności darowizny na piśmie.
0% VAT – materiały budowlane
Równolegle procedowane są przepisy umożliwiające stosowanie 0% stawki VAT do nieodpłatnej dostawy materiałów
budowlanych. To już nie muszą być darowizny instytucjonalne – obdarowanymi mogą być bowiem zarówno osoby
fizyczne jak i podmioty prowadzące działalność edukacyjną, kulturalną, w zakresie ochrony zdrowia, opieki
społecznej, opieki nad dziećmi, młodzieżą oraz osobami w podeszłym wieku, jak również w zakresie zbiorowego
zakwaterowania uczniów i studentów. O ile podmioty takie posiadają prawo dysponowania nieruchomością na cele
budowlane, w której to nieruchomości w wyniku działania intensywnych opadów atmosferycznych lub powodzi we
wrześniu 2024 r., powstała szkoda, i która jest położona na terenie gminy określonej w przepisach wydanych na
podstawie art. 1 ust. 2 ustawy z 16.9.2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków
powodzi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 654).
Tu też niezbędna będzie umowa darowizny na piśmie, a dodatkowo także posiadania przez darczyńcę
poświadczonej, za zgodność z oryginałem, przez pracownika socjalnego przeprowadzającego wywiad, kopii części
VII kwestionariusza rodzinnego wywiadu środowiskowego, z której wynika, że dana osoba poniosła szkodę
w nieruchomości. A w odniesieniu do instytucji, potrzeba będzie zaświadczenia wydanego przez właściwego wójta,

burmistrza albo prezydenta miasta, z którego wynika, że podmiot poniósł szkodę w nieruchomości, w której prowadzi
działalność wyżej wskazaną.
Stosowanie w czasie ww. preferencji póki co określone zostało do 31.3.2025 r.

Komentarz
Konstrukcja prawna preferencji instytucjonalnej jest podobna jak w przypadku przepisów wspierających
przeciwdziałanie negatywnym skutkom pandemii COVID-19 oraz wspieranie uchodźców z Ukrainy. Niestety, rodzi to
pewną wątpliwość co do faktycznej „korzyści”. Nieodpłatne świadczenie usług zasadniczo podlega opodatkowaniu
VAT tylko, jeśli realizowane jest na cele inne niż działalność gospodarcza podatnika. A nieodpłatna dostawa towarów
jest opodatkowana wtedy, gdy podatnik miał prawo do odliczenia podatku nabywając towar (a więc miał zamiar
wykorzystania go do celów działalności opodatkowanej). Jeśli więc przykładowo prowadzący działalność w zakresie
świadczenia usług księgowych nabędzie osuszacze i przekaże je nawet wskazanej w przepisach instytucji,
z zachowaniem wszelakich warunków to z „preferencji” nie skorzysta. Bo zakup nie ma związku z jego działalnością
opodatkowaną. Nie naliczy co prawda podatku ale i nie odliczy podatku naliczonego.
Przepisy wspierają więc podatników, którzy ponoszą określone wydatki związane ze swoją działalnością, ale
następnie zdecydują się przekazać np. towary na wskazany cel. Podobne wnioski można wyciągnąć także
w zakresie drugiej z omawianych preferencji. Abstrahując od pewnego formalizmu rozwiązań, największym
problemem jest jednak neutralność VAT. Tylko w pewnym zakresie będzie ona traktowana mniej pryncypialnie.

Konstrukcja prawna preferencji instytucjonalnej podobna jest do przepisów dotyczących przeciwdziałania skutkom pandemii COVID-19 i wspierania uchodźców z Ukrainy. Warto zauważyć, że neutralność VAT stwarza pewne trudności w przypadku świadczeń nieodpłatnych, wymagając związku z działalnością opodatkowaną podatnika.