Przepisy dotyczące ochrony sygnalistów w Polsce weszły w życie

W dniu 25 września 2024 r. weszły w życie przepisy ustawy dotyczące ochrony sygnalistów, implementujące dyrektywę UE. Ustawa reguluje warunki objęcia ochroną sygnalistów, zasady zgłaszania naruszeń prawa oraz zadania organów publicznych i Rzecznika Praw Obywatelskich.

Tematyka: ochrona sygnalistów, zgłaszanie naruszeń prawa, Rzecznik Praw Obywatelskich, dyrektywa UE, definicja sygnalisty, zgłoszenia wewnętrzne, zgłoszenia zewnętrzne, ochrona przed działaniami odwetowymi

25.9.2024 r. weszła w życie większość przepisów ustawy z 14.6.2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U. z 2024 r.
poz. 928; dalej: OchrSygnalU). Jej celem jest wdrożenie do krajowego porządku prawnego przepisów
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób
zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 305, s. 17).
• Przepisy regulują ochronę sygnalistów zgłaszających naruszenia prawa oraz wprowadza zasady ich
zgłaszania i ochrony przed działaniami odwetowymi wobec tych osób.
• Ustawa weszła w życie 25.9.2024 r., z wyjątkiem przepisów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które
zaczną obowiązywać trzy miesiące później.
Zakres przedmiotowy ustawy
OchrSygnalU reguluje:
1. warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach
prawa;
2. środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
3. zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań
następczych;
4. zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
5. zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
6. zadania Rzecznika Praw Obywatelskich (dalej: RPO) związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
7. zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem
działań następczych.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 OchrSygnalU, nie znajduje ona zastosowania do informacji objętych:
1. przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy
przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
2. tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
3. tajemnicą narady sędziowskiej;
4. postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy
sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.
Definicja sygnalisty
Jak wynika z art. 4 OchrSygnalU, sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację
o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Przepis wskazuje m.in. na:
• pracownika;
• pracownika tymczasowego;
• osobę świadczącą pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, przedsiębiorcę, prokurenta;
• akcjonariusza lub wspólnika;
• członka organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
• osobę świadczącą pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
• stażystę;
• wolontariusza;
• praktykanta.

Co istotne, OchrSygnalU stosuje się również do opisanej wyżej osoby fizycznej w przypadku zgłoszenia lub
ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed
nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług
lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym
lub już po ich ustaniu.
Warunki objęcia ochroną osób dokonujących zgłoszenia
Jak wynika z art. 6 OchrSygnalU, sygnalista podlega ochronie określonej w ustawie od chwili dokonania zgłoszenia
lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca
przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub
ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa.
Naruszenie prawa
Przepis art. 3 ust. 1 OchrSygnalU definiuje naruszenie prawa jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub
mające na celu obejście prawa, które dotyczy m.in.:
• korupcji;
• zamówień publicznych;
• usług, produktów i rynków finansowych;
• przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
• bezpieczeństwa transportu;
• ochrony środowiska;
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
• bezpieczeństwa żywności i pasz;
• zdrowia i dobrostanu zwierząt;
• zdrowia publicznego;
• ochrony konsumentów;
• ochrony prywatności i danych osobowych;
• bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych.
Zgłoszenie lub ujawnienie informacji o naruszeniu prawa
Po powzięciu informacji o naruszeniu prawa w zakresie objętym OchrSygnalU, sygnalista będzie mógł dokonać:
• zgłoszenia wewnętrznego;
• zgłoszenia zewnętrznego;
• ujawnienia publicznego.
Zgłoszenie wewnętrzne polega na poinformowaniu o naruszeniu prawa podmiotu, którego sygnalista jest
pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach zawodowych. Szczegółowe zasady dokonywania zgłoszeń
wewnętrznych określają art. 23 i n. OchrSygnalU.
Zgodnie z przepisami, podmiot prawny, na rzecz którego według stanu na 1.1. lub 1.7. danego roku wykonuje pracę
zarobkową co najmniej 50 osób, ustala wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa
i podejmowania działań następczych.
Powinna ona określać m.in.:
• wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego lub podmiot
zewnętrzny, upoważnione przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych;
• sposoby przekazywania zgłoszeń wewnętrznych przez sygnalistę;
• bezstronną wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego,
upoważnione do podejmowania działań następczych.

Jak wynika z art. 30 ust. 1 OchrSygnalU, sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego
dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Zgłoszenie zewnętrzne ma formę skierowania informacji do organu
publicznego lub RPO.
Zgodnie z przepisami, procedura zgłoszeń zewnętrznych zostanie ustalona przez RPO oraz przez organ publiczny.
Ma ona określić w szczególności tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo.
Ujawnienie publiczne stanowi przekazanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez samego
sygnalistę z pominięciem pozostałych możliwości zgłoszeń.
Zakaz działań odwetowych i środki ochrony
Art. 11 OchrSygnalU wskazuje wprost, że wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani
próby lub groźby zastosowania takich działań.
Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być
podejmowane działania odwetowe, polegające m.in. na:
• odmowie nawiązania stosunku pracy;
• wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
• obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;
• wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
• przeniesieniu na niższe stanowisko pracy.
Jak wynika z art. 14 OchrSygnalU, sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do
odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej
w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” przez Prezesa
GUS, lub prawo do zadośćuczynienia.
Uniemożliwianie lub utrudnianie dokonania zgłoszenia
Przepisy OchrSygnalU wskazują, że czyn polegający na uniemożliwianiu lub istotnym utrudnianiu dokonania
zgłoszenia naruszenia prawa będzie przestępstwem podlegającym:
• grzywnie;
• karze ograniczenia wolności;
• karze pozbawienia wolności do roku.
Etap legislacyjny
25.9.2024 r. weszła w życie większość przepisów OchrSygnalU, z wyjątkiem regulacji dotyczących zgłoszeń
zewnętrznych, które zaczną obowiązywać 3 miesiące później.

OchrSygnalU wprowadza środki ochrony sygnalistów, zakazuje działań odwetowych i określa definicję naruszenia prawa. Osoby dokonujące zgłoszeń podlegają ochronie od chwili dokonania zgłoszenia, a uniemożliwianie zgłoszenia naruszenia prawa podlega sankcjom.