Dopuszczalność stosowania rekompensaty publicznej przez Prezesa UOKIK
SN potwierdził dopuszczalność stosowania przez Prezesa UOKIK rekompensaty publicznej jako środka wyeliminowania skutków praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Decyzja dotyczyła przedsiębiorcy naruszającego zbiorowe interesy konsumentów poprzez praktyki finansowe. SN uznał, że Prezes UOKIK prawidłowo zastosował przepisy prawa w celu usunięcia skutków naruszenia. Wyrok SN ma kluczowe znaczenie dla interpretacji i stosowania prawa w przypadkach naruszeń zbiorowych interesów konsumentów.
Tematyka: rekompensata publiczna, Prezes UOKIK, SN, zbiorowe interesy konsumentów, interpretacja prawa, ochrona konsumentów
SN potwierdził dopuszczalność stosowania przez Prezesa UOKIK rekompensaty publicznej jako środka wyeliminowania skutków praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Decyzja dotyczyła przedsiębiorcy naruszającego zbiorowe interesy konsumentów poprzez praktyki finansowe. SN uznał, że Prezes UOKIK prawidłowo zastosował przepisy prawa w celu usunięcia skutków naruszenia. Wyrok SN ma kluczowe znaczenie dla interpretacji i stosowania prawa w przypadkach naruszeń zbiorowych interesów konsumentów.
SN potwierdził dopuszczalność stosowania przez Prezesa UOKIK rekompensaty publicznej jako środka wyeliminowania skutków praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Pomimo braku tego instrumentu w przykładowym katalogu środków w art. 26 ust. 2 ustawy z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 594, dalej: OchrKonkurU). SN przyjął, iż celem rekompensaty nie jest regulowanie stosunków cywilnoprawnych. Jego zdaniem rekompensata jest ograniczona do określonego zdarzenia oraz konkretnego naruszenia prawa – tak aby doprowadzić do stanu faktycznego zgodnego z prawem stanowiąc formę odszkodowania dla konsumenta za naruszenie jego praw. Stan faktyczny W decyzji z 2.10.2019 r. Prezes UOKiK uznał, że przedsiębiorca naruszył zbiorowe interesy konsumentów w wyniku stosowania praktyki polegającej na braku obniżenia kosztów kredytu konsumenckiego pomimo jego wcześniejszej spłaty, proponowaniu umów pożyczki wymagających zabezpieczenia w postaci poręczenia bez uzależnienia wypłaty pożyczki od ustanowienia zabezpieczenia oraz ustaleniu harmonogramu spłat przewidującego znaczne wydłużenie okresu spłaty pożyczki poprzez ustalenie kwoty większości rat pożyczki na poziomie kilku groszy, co skutkowało nieuzasadnionym obciążaniem konsumentów dodatkowymi kosztami. W decyzji nakazano zwrot części opłat konsumentom, którzy wcześniej spłacili pożyczki oraz publikację oświadczenia. Na spółkę nałożono także kary pieniężne. Od decyzji Prezesa UOKIK spółka wniosła odwołanie. SOKIK wyrokiem z 23.9.2021 r., XVII AmA 6/20, , oddalił odwołanie uznając, że spółka dopuściła się naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Zdaniem sądu wobec naruszenia zakazu praktyk z art. 24 ustawy z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 594; dalej: OchrKonkurU). Prezes UOKiK prawidłowo zastosował art. 27 ust. 4 w zw. z art. 26 ust. 2 OchrKonkurU i nałożył na przedsiębiorcę środki mające na celu usunięcie trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Wyrokiem z 26.4.2022 r., VII AGa 1253/21, Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację. Sąd odwoławczy podzielił stanowiska sądów niższych instancji. Spółka wniosła skargę kasacyjną do SN. Stanowisko Sądu Najwyższego SN uznał skargę kasacyjną za bezpodstawną, aprobując w pełni stanowiska sądów niższych instancji. W pierwszej kolejności SN odniósł się do zarzutu dotyczącego niewłaściwej interpretacji ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz.1028; dalej: KredytKonsU). Potwierdził, iż Rzecznik Finansowy wraz z Prezesem UOKiK wydali wspólne stanowisko w zakresie interpretacji art. 49 KredytKonsU. Wskazano w nim, że przepis ten należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego następuje obniżenie wszystkich możliwych kosztów takiego kredytu, niezależnie od ich charakteru i niezależnie od tego, kiedy koszty te zostały faktycznie poniesione przez kredytobiorcę. SN potwierdził, że spółka stosowała praktyki uznane w zaskarżonej decyzji Prezesa UOKiK za naruszające zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 1 i 2 OchrKonkurU polegające na nieobniżaniu całkowitego kosztu kredytu konsumenckiego o koszty kredytu, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, w przypadku spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie. Dlatego SN przyjął, że od czasu wydania wspólnego stanowiska przez Prezesa UOKiK oraz Rzecznika Finansowego nie istnieją już wątpliwości interpretacyjne dotyczące wykładni art. 49 ust. 1 KredytKonsU. SN podkreślił, że obowiązek stosowania się do norm prawnych zawartych w przepisach powszechnie obowiązującego prawa jest uzależniony od ich obowiązywania, a zatem uchwalenia i opublikowania ustawy. Interpretacja przepisów, której TSUE dał wyraz w wyroku nie obowiązuje od daty wydania wyroku prejudycjalnego, ale od daty wejścia w życie przepisu. Sam wyrok TSUE z formalnego punktu widzenia nie ma charakteru normodawczego, ale ustala jedynie powszechnie obowiązującą wykładnię danego przepisu. Dlatego data wydania przez TSUE orzeczenia w trybie prejudycjalnym w innej sprawie nie ma wpływu dla określenia początku stosowania przez powódkę praktyk naruszających art. 49 KredytKonsU. Jako niezasadny SN uznał też zarzut naruszenia art. 26 ust. 2 OchrKonkurU przyjmując, że argumentacja przedstawiona w uzasadnieniu powyższego zarzutu skargi kasacyjnej lekceważy podstawowe instytucje prawa administracyjnego i cywilnego. SN powołał się na treść art. 26 OchrKonkurU wskazując że katalog środków mających na celu usunięcie skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów jest otwarty. Dlatego też uznał za prawidłowe nałożenie przez Prezes UOKiK w celu usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w związku ze stwierdzonymi praktykami naruszającymi zbiorowe interesy konsumentów, obowiązku 1) poinformowania określonej grupy konsumentów o przysługujących im uprawnieniach oraz o możliwości złożenia reklamacji oraz 2) rozpatrzenia złożonych przez konsumentów reklamacji w określony sposób, który odpowiada obowiązującemu prawu. Zdaniem SN Prezesa UOKIK w wydanej decyzji w żaden sposób nie uregulował stosunku cywilnoprawnego pomiędzy spółką, a konsumentem który zawarł umowę kredytu. Tym samym Prezes UOKiK nie ograniczył spółce prawa do sądu przewidzianego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Bowiem pod względem cywilnoprawnym spółka miała możliwość postąpić zgodnie z decyzją Prezesa UOKiK i tym samym uwzględnić reklamację konsumenta albo ją odrzucić. W przypadku odrzucenia reklamacji powódka musiała się jednak liczyć z możliwością nałożenia na podstawie art. 107 OchrKonkurU kary pieniężnej za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu decyzji. SN wyraźnie oddzielił obowiązek stosowania się przez przedsiębiorcę do decyzji Prezesa UOKIK od stosunku cywilnoprawnego czyli umowy łączącej spółkę i konsumenta, który zawarł ze Spółkę umowę kredytu w zakresie zwrotu części opłat w związku ze skróceniem obowiązywania umowy pożyczki. Wydając decyzje Prezes UOKiK miał na celu ukształtować zachowania Spółki tak, aby odpowiadało ono prawu i w ten sposób doprowadzić do usunięcia trwających skutków naruszenia, o których mowa w art. 26 ust. 2 OchrKonkurU. W wydanej decyzji Prezes UOKiK z uwagi na konieczność wyeliminowania trwających skutków praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, nakazał przedsiębiorcy zwrot konsumentom obniżonej kwoty całkowitego kosztu kredytu o koszty opłat, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy Komentarz Sąd Najwyższy w wyroku z 12.6.2024 r., II NSKP 43/23, , wypowiedział się na temat zagadnień związanych z interpretacją i stosowaniem przepisów OchrKonkurU. Z orzeczenia Sądu Najwyższego wynika po pierwsze, iż przedsiębiorca nie może kwestionować kwalifikacji praktyki, gdy w świetle istniejącej interpretacji nie ma wątpliwości co do jej zakazanego charakteru. Chodzi o wykładnię art. 49 ust. 1 KredytKonsU, dlatego stosowanie przez powódkę interpretacji korzystniejszej finansowo dla niej, nie mogło być uznane za oczywiste naruszenie prawa. Jednak od wydania wspólnego stanowiska, działanie w sposób odmienny było już świadome i naruszające prawa konsumentów. Po drugie, katalog środków mających na celu usunięcie skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów jest otwarty. Prezes UOKiK ma możliwość nałożenia środka, który pozwala na wyeliminowanie trwających skutków praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Jak przyjął SN Nałożenie takiego obowiązku nie stanowi regulowania bezpośrednio stosunku cywilnoprawnego między spółką a konsumentem, a ma na celu ukształtowanie zachowania spółki zgodnie z prawem oraz usunięcia trwających skutków naruszenia prawa. Podkreślił, że decyzje administracyjne mają na celu ukształtowanie zgodnego z prawem zachowania przedsiębiorcy, a nie bezpośrednie regulowanie stosunków cywilnoprawnych. SN przyjął, że rekompensata jest ograniczona do określonego zdarzenia oraz konkretnego naruszenia prawa – tak aby doprowadzić do stanu faktycznego zgodnego z prawem stanowiąc formę odszkodowania dla konsumenta za naruszenie jego praw, jest nią np. zwrot opłaty nałożonej niezgodnie z prawem lub umową. Warto podkreślić przełomowy charakter wyroku SN, zwłaszcza w kontekście wcześniejszych orzeczeń - uchylenia decyzji Prezesa UOKiK dotyczącej rekompensaty publicznej. Wyrok SN z 12.6.2024 r., II NSKP 43/23,
Wyrok SN potwierdzający decyzję Prezesa UOKIK w sprawie rekompensaty publicznej stanowi ważny precedens dla dalszych postępowań dotyczących ochrony konsumentów. SN uznał, że rekompensata ma charakter odszkodowawczy i służy usunięciu skutków naruszenia prawa. Wyrok ten podkreśla konieczność stosowania się do norm prawnych w celu zapewnienia ochrony zbiorowych interesów konsumentów.