Termin przedawnienia przestępstwa kumulatywnie kwalifikowanego

W przypadku czynu wyczerpującego znamiona dwóch lub więcej przepisów ustawy karnej, termin przedawnienia karalności kumulatywnie kwalifikowanego przestępstwa jest wyznaczany na podstawie kary grożącej za to przestępstwo. Uchwała Sądu Najwyższego dotyczyła rozbieżności w wykładni prawa związanej z tym zagadnieniem.

Tematyka: termin przedawnienia, kumulatywna kwalifikacja, Sąd Najwyższy, rozbieżności w wykładni prawa, przestępstwo, karalność

W wypadku czynu wyczerpującego znamiona dwóch albo więcej przepisów ustawy karnej, który stanowi
przestępstwo podlegające kumulatywnej kwalifikacji prawnej (art. 11 § 2 Kodeksu karnego), termin
przedawnienia jego karalności wyznaczany jest, na podstawie art. 101 KK, w oparciu o wysokość kary
grożącej za to przestępstwo określonej w myśl art. 11 § 3 KK albo inne przesłanki wymienione w przepisach
dotyczących terminu przedawnienia, a stosuje się go do całego kumulatywnie kwalifikowanego przestępstwa
– wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Pierwszy Prezes SN wniósł o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów SN rozbieżności w wykładni prawa, występującej
w orzecznictwie SN i sądów powszechnych, w zakresie dotyczącym następującego zagadnienia prawnego: „Czy
w wypadku czynu, wypełniającego znamiona dwóch albo więcej przepisów ustawy karnej (art. 11 § 2 KK),
termin przedawnienia karalności przestępstwa, określony w art. 101 KK, wyznaczany jest przez przepis
przewidujący karę najsurowszą (art. 11 § 3 KK) i stosuje się go do całego czynu o kumulatywnej kwalifikacji
prawnej, czy też termin przedawnienia karalności obliczany ma być oddzielnie w odniesieniu do każdego
z przepisów wchodzących w skład kumulatywnej kwalifikacji, a stwierdzenie jego upływu uniemożliwia
powołanie tego przepisu w kwalifikacji prawnej czynu przepisanego oskarżonemu?”.
W orzecznictwie zostały wyrażone dwa stanowiska. Pierwsze zakłada, że termin przedawnienia odnosi się do czynu
jako integralnej całości, mimo że różne są terminy przedawniania poszczególnych typów przestępstw, które obejmuje
kumulatywna kwalifikacja prawna. Przedmiotem przedawnienia karalności jest czyn, a nie kwalifikacja prawna (zob.
wyrok SN z 23.11.2016 r., III KK 225/16, OSNKW Z. 4/2017, poz. 18; postanowienie SN z 19.10.2016 r., IV KK
333/16,
; postanowienie SN z 30.10.2014 r., I KZP 19/14, OSNKW Nr 1/2015, poz. 1; wyrok SN z 14.1.2010 r.,
V KK 235/09, OSNKW Nr 6/2010, poz. 50). Dokonanie kumulatywnej kwalifikacji czynu zgodnie z art. 11 § 2 KK,
a więc powołanie w kwalifikacji prawnej wszystkich naruszonych przez sprawcę tym czynem przepisów
pozostających we właściwym zbiegu, jest obowiązkiem sądu. W takiej sytuacji sąd skazuje za jedno przestępstwo na
podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, gdyż taka kumulatywna kwalifikacja prawna ma oddać całą
zawartość kryminalną czynu. W konsekwencji do przestępstwa kwalifikowanego kumulatywnie należy stosować
termin przedawnienia karalności właściwy dla przepisu przewidującego karę najsurowszą (zob. postanowienie SN
z 29.6.2017 r., IV KK 203/17,
; wyrok SN z 29.10.2015 r., SDI 42/15,
).
Odmienne stanowisko opiera się na założeniu, że jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej
przepisach ustawy karnej (art. 11 § 2 KK), to powołanie w podstawie skazania za jedno przestępstwo wszystkich
zbiegających się przepisów jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy w odniesieniu do poszczególnych fragmentów czynu,
wypełniających znamiona jednostkowych przepisów ustawy karnej, nie upłynął jeszcze termin przedawnienia
karalności. Elementy decydujące o jedności czynu, kwalifikowanego kumulatywnie na podstawie zbiegających się
przepisów, nie mogą neutralizować ujemnych przesłanek procesowych, które ustali się do poszczególnych jego
fragmentów. Ujemna przesłanka określona w art. 17 § 1 pkt 6 KPK ma charakter materialnoprawny i wyklucza
ukaranie sprawcy. W konsekwencji jej stwierdzenie w stosunku do typu czynu zabronionego określonego w przepisie
zbiegającym się kumulatywnie z innym przepisem mającym zastosowanie na podstawie art. 11 § 2 KK do czynu
sprawcy, wyklucza możliwość skazania na podstawie tego przepisu, co powinno mieć ten skutek, że przepis ten
powinien zostać wyeliminowany z podstawy skazania Rozstrzygnięcie takie nie oznacza podwójnej oceny tego
samego czynu, a stanowi jedynie konieczną konsekwencję stwierdzenia w stosunku do ocenianego czynu przesłanki
decydującej o granicy karalności (zob. wyrok SA we Wrocławiu z 6.5.2015 r., II AKa 88/15, KZS Nr 3/2016, poz. 50).
Termin przedawnienia obliczany ma być oddzielnie w odniesieniu do każdego z przepisów wchodzącego w skład
kumulatywnej kwalifikacji, a stwierdzenie jego upływu uniemożliwia powołanie tego przepisu w kwalifikacji prawnej
czynu przypisanego oskarżonemu.
W uzasadnieniu uchwały SN wyjaśnił, że badanie terminu przedawnienia karalności przestępstwa dotyczyć może
tylko takiego fragmentu zachowania ludzkiego, który spełnia wszystkie przesłanki odpowiedzialności karnej za
przestępstwo stanowiące elementy struktury przestępstwa wynikające z art. 1 KK, bez względu na to, czy ten
fragment został wyodrębniony z zachowania człowieka przy pomocy znamion jednego, czy więcej niż jednego typu
czynu zabronionego. Przy czym przesłanką taką nie jest przedawnienie lub brak upływu terminu przedawnienia
karalności przestępstwa. Dlatego jeśli do nowo utworzonego na podstawie art. 11 § 2 KK typu przestępstwa
odnosić się będą inne wymienione w art. 101 KK lub innych przepisach przesłanki dotyczące określenia
terminu przedawnienia, to powinny one mieć znaczenie dla wyznaczenia terminu przedawnienia w stosunku
do tego nowego typu przestępstwa. Sąd Najwyższy podkreślił, że w sytuacji gdy do oceny prawnej tego
samego czynu zbiegają się przepisy zawierające znamiona typów przestępstw, co do których przewidziano
różne tryby ścigania, to przyczyny, dla których ustawowodawca wprowadził inny tryb ścigania, mogą

uzasadniać – w razie braku skargi uprawnionego oskarżyciela albo wniosku o ściganie – wyeliminowanie
tego fragmentu czynu z opisu przestępstwa przypisanego i pominięcie jego kwalifikacji prawnej
w kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu.
Uchwała SN(7) z 20.9.2018 r., I KZP 7/18

Uchwała SN wyjaśniła, że termin przedawnienia karalności przestępstwa dotyczy fragmentu zachowania spełniającego przesłanki odpowiedzialności karnej. Odmienne stanowisko zakłada, że termin przedawnienia powinien być obliczany oddzielnie dla każdego przepisu w kumulatywnej kwalifikacji.