Ocena zachowania sprawcy przestępstwa z art. 286 KK

Okoliczność, że przy dołożeniu należytej staranności pokrzywdzony mógł wykryć wprowadzenie go w błąd, nie wpływa na ocenę karnoprawną zachowania sprawcy. Dla bytu czynu zabronionego z art. 286 § 1 KK nie jest ważne jak bardzo wysublimowanymi metodami posługiwał się sprawca, lecz to, że wprowadził pokrzywdzonego w błąd- orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach.

Tematyka: przestępstwo, art. 286 KK, oszustwo, Sąd Apelacyjny, ocena zachowania, wprowadzenie w błąd

Okoliczność, że przy dołożeniu należytej staranności pokrzywdzony mógł wykryć wprowadzenie go w błąd, nie wpływa na ocenę karnoprawną zachowania sprawcy. Dla bytu czynu zabronionego z art. 286 § 1 KK nie jest ważne jak bardzo wysublimowanymi metodami posługiwał się sprawca, lecz to, że wprowadził pokrzywdzonego w błąd- orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach.

Okoliczność, że przy dołożeniu należytej staranności pokrzywdzony mógł wykryć wprowadzenie go w błąd,
nie wpływa na ocenę karnoprawną zachowania sprawcy. Dla bytu czynu zabronionego z art. 286 § 1 KK nie
jest ważne jak bardzo wysublimowanymi metodami posługiwał się sprawca, lecz to, że wprowadził
pokrzywdzonego w błąd- orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach - II
Wydział Karny z dnia 15 listopada 2018 r., II AKa 435/18, LEGALIS nr 1880397).
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 15.6.2018 r. (V K 39/18) Sąd Okręgowy w Katowicach:
1. uznał oskarżonego M.P. za winnego tego, że w okresie od 25.6.2004 r. do 28.6.2004 r., w T., działając w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, prowadząc działalność gospodarczą w postaci Firmy Prywatnej (...) z siedzibą w R.,
po uprzednim wprowadzeniu pracowników Rafinerii (...) S.A. w błąd co do uiszczenia należności tytułem przedpłaty
na dostawę oleju F. poprzez przedłożenie podrobionych potwierdzeń realizacji poleceń przelewu kwot 217 000 zł
oraz 220 000 zł na rachunek Rafinerii (...) S.A. doprowadził Rafinerię (...) S.A. do niekorzystnego rozporządzenia
mieniem w kwocie 431 697,97 zł, czym wyczerpał ustawowe znamiona czynu z art. 286 § 1 KK w zw. z art. 294 § 1
KK w zw. z art. 270 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK i za to na mocy art. 294 § 1 KK przy zast. art. 11 § 3 KK skazał go
na karę 2 lat pozbawienia wolności;
2. na mocy art. 46 § 1 KK orzekł wobec oskarżonego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem
poprzez zapłatę kwoty 431 697,97 zł na rzecz (...) S.A.;
3. na mocy art. 29 ustawy z 26.5.1982 r. - Prawo o adwokaturze (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1184 ze zm.)
i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 18 ze zm.) zasądził od
Skarbu Państwa na rzecz adw. M.J. kwotę 1402,20 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej oskarżonemu z urzędu;
4. na mocy art. 624 § 1 KPK zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych.
Wyrok ten w zasadniczej części został podtrzymany przez Sąd Apelacyjny.
Z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego
Obrońca oskarżonego jako sprzeczne z zasadami logicznego rozumowania uznał bowiem przyjęcie przez Sąd
I instancji, że pracownicy Rafinerii (...) wydali oskarżonemu towar o wartości przeszło 400 000 zł bez uprzedniego
upewnienia się, czy pieniądze zostały zaksięgowane na koncie. Sąd Apelacyjny zauważa, że pogląd skarżącego
byłby uprawniony, gdyby oskarżony po raz pierwszy kupował flonaft lub był początkującym kooperantem rafinerii. Tak
jednak bezspornie nie było. Z niepodważanych zeznań świadków B.K. (k. 40v) i E.N. (k. 314v) wynikało, że Rafineria
(...) współpracowała z firmą oskarżonego co najmniej od początku 2013 r., w tym czasie przeprowadzono około 100
transakcji handlowych, obejmujących co najmniej 100 cystern z produktami rafinerii, przy czym za każdym razem
oskarżony składał faksem zamówienia, przesyłał w tej formie potwierdzenia przelewu i płacił w terminie. Logiczne
rozumowanie i doświadczenie życiowe wskazują, że powtarzalność opisanych działań i brak zastrzeżeń do
oskarżonego sprawiły, że pracownicy rafinerii mu ufali i nie dostrzegali podstaw do weryfikowania prawdziwości
potwierdzeń przelewów, które zgodnie ze standardową zapowiedzią ze strony oskarżonego zostały im
przefaksowane. Zauważyć należy, że właśnie przez swoje poprzednie zachowanie, typowe dla oszukańczych
praktyk tego rodzaju, gdy sprawca wzbudza zaufanie u kontrahenta, oskarżony zbudował bazę dla
późniejszego wprowadzenia pokrzywdzonej firmy w błąd.
Podkreślić trzeba, że obdarzenie przez pracowników Rafinerii (...) zaufaniem oskarżonego, nie podważa trafności
poczynionego na podstawie szeregu ustalonych zachowań M. P. wniosku, że swym zachowaniem wprowadził on
pokrzywdzoną firmę w błąd co do uiszczenia należności tytułem przedpłaty na dostawę oleju (por. wyrok SA we
Wrocławiu z 29.5.2017 r., II AKa 72/17). Oceny tej nie mogło zmienić powoływanie się przez skarżącego na
niezrozumiałą „opieszałość i naiwność rafinerii”. Okoliczność, że przy dołożeniu należytej staranności pokrzywdzony
mógł wykryć wprowadzenie go w błąd, nie wpływa na ocenę karnoprawną zachowania sprawcy. Dla bytu czynu
zabronionego z art. 286 § 1 KK nie jest ważne jak bardzo wysublimowanymi metodami posługiwał się sprawca, lecz
to, że wprowadził pokrzywdzonego w błąd.
Tym samym, kwestionowana przez skarżącego okoliczność, że pracownicy rafinerii co najmniej przed drugą
z objętych zarzutami dostaw mogli sprawdzić, czy przelewy z 25.6.2004 r. zostały zaksięgowane, nie miała wpływu



na ustalenia faktyczne istotne dla przypisania oskarżonemu oszustwa z art. 286 § 1 KK. Co do tej kwestii zauważyć
jedynie trzeba, że miał rację obrońca oskarżonego, iż pracownicy Rafinerii (...) upoważnieni do uzyskiwania
informacji odnośnie stanu konta tej firmy, mieli do niego dostęp i powoływanie się w tym zakresie przez Sąd
I instancji na tajemnicę bankową (Uzasadnienie, s. 12) było niezrozumiałe. Co do tego zagadnienia przypomnieć
trzeba, że świadek A.K. (2) zeznał, iż z A.S. udali się do banku (...) w K. przy ul. (...) w celu zweryfikowania, czy
polecenie przelewu przesłane do ich firmy faksem zostało zlecone przez oskarżonego, a dyrektor oddziału,
zasłaniając się tajemnicą bankową, odmówiła udzielenia jakichkolwiek informacji (k. 18v). Podobnie, świadek B.K.
zeznała, że potem było tak, iż mieli możliwość sprawdzenia tylko tego, czy pieniądze wpłynęły na rachunek Rafinerii,
ale nie, czy została wykonana dyspozycja przelewu z rachunku klienta (k. 1579). Mając te depozycje na uwadze, jak
się wydaje, Sąd meriti sformułowanie na temat tajemnicy bankowej ujął niefortunnie, a w istocie chodziło
o niemożność ustalenia przez pracowników rafinerii, kto faktycznie dokonał polecenia przelewu.
Przepis art. 286 § 1 KK stanowi, że kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do
niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania
błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności
od 6 miesięcy do lat 8. W analizowanym orzeczeniu, słusznie Sąd Apelacyjny podkreślił, że okoliczność, że przy
dołożeniu należytej staranności pokrzywdzony mógł wykryć wprowadzenie go w błąd, nie wpływa na ocenę
karnoprawną zachowania sprawcy. Dla bytu czynu zabronionego z art. 286 § 1 KK nie jest ważne jak bardzo
wysublimowanymi metodami posługiwał się sprawca, lecz to, że wprowadził pokrzywdzonego w błąd.
Wyrażony przez Sąd Apelacyjny pogląd dominuje w orzecznictwie. Tak choćby podkreślił Sąd Najwyższy
w postanowieniu z 21.5.2019 r. (V KO 80/18): Poziom wykazanej przez pokrzywdzonego staranności nie ma wpływu
na wypełnienie znamion przestępstwa oszustwa.
Prezentowana linia orzecznicza, że brak należytej ostrożności pokrzywdzonego, a nawet jego lekkomyślność nie ma
żadnego znaczenia dla bytu przestępstwa z art. 286 § 1 KK i w żadnym wypadku nie ekskulpuje oskarżonego, jest ze
wszechmiar słuszna. W orzecznictwie wskazuje się, że błąd pokrzywdzonego należy przyjmować i wtedy, gdy
racjonalna ocena sytuacji pozwala stwierdzić, że mógł on błędu z łatwością uniknąć. „Wysoki stopień
naiwności, czy też łatwość wprowadzenia w błąd osoby dokonującej niekorzystnego rozporządzenia mieniem nie
wpływają na ocenę karnoprawną zachowania sprawcy, bo istotne jest tylko to, czy podjęte przez niego działania
w przypadku tych konkretnych pokrzywdzonych okazały się wystarczające do wprowadzenia ich w błąd. Nie idzie
bowiem o sposób wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd, ale o pozostawanie przez pokrzywdzonego w błędzie.
W konsekwencji dla bytu czynu zabronionego z art. 286 § 1 KK obojętne jest, czy pokrzywdzony mógł sprawdzić
prawdziwość twierdzeń sprawcy, czy mógł wykryć błąd przy dołożeniu znikomej nawet staranności. Innym słowy
sytuacja przedstawia się tu analogicznie, jak w przypadku przestępstwa kradzieży - fakt, że właściciel samochodu
lekkomyślnie pozostawia go bez zamknięcia drzwi na zamek, nie powoduje przecież, że złodziej zabierając ten
samochód w celu przywłaszczenia nie popełnia przestępstwa kradzieży” (wyrok SA w Gdańsku z 28.12.2016 r., II
AKa 310/16).
Wyrok SA w Katowicach z 15.11.2018 r., II AKa 435/18







Prezentowana linia orzecznicza, że brak należytej ostrożności pokrzywdzonego, a nawet jego lekkomyślność nie ma żadnego znaczenia dla bytu przestępstwa z art. 286 § 1 KK i w żadnym wypadku nie ekskulpuje oskarżonego, jest ze wszechmiar słuszna. W orzecznictwie wskazuje się, że błąd pokrzywdzonego należy przyjmować i wtedy, gdy racjonalna ocena sytuacji pozwala stwierdzić, że mógł on błędu z łatwością uniknąć.