Współsprawstwo przy popełnieniu przestępstwa

Tematyka: współsprawstwo, przestępstwo, porozumienie, Sąd Apelacyjny, zbrodnia, kara, odpowiedzialność, czyn zabroniony, wyrok, skazanie

Możliwe jest takie postępowanie danego sprawcy, które dopełnia zachowanie innego uczestnika
porozumienia w stopniu, który zgodnie z porozumieniem i podziałem ról współdecydował o popełnieniu
przestępstwa. Decydujące jest to, czy współdziałający dążyli do tego samego celu wspólnymi siłami
w ramach wspólnego porozumienia - orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie.
Opis stanu faktycznego
R.L. (1) został oskarżony o dokonanie, wspólnie i w porozumieniu z M.C., w zamiarze bezpośrednim ze szczególnym
okrucieństwem zabójstwa J.S. w dniu 24.10.2011 r. w W., tj. o zbrodnię z art. 148 § 2 pkt 1 KK. Sąd Okręgowy
w Warszawie wyrokiem z 14.12.2016 r. (XII K 82/15) uznał oskarżonego R.L. za winnego. Apelację od wyroku wnieśli
obrońcy oskarżonego, natomiast Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Z uzasadnienia Sądu
Zauważyć należy, że współsprawstwo polega na wspólnym wykonaniu czynu zabronionego przez co najmniej
dwie osoby pozostające w porozumieniu. Ratio legis tej konstrukcji jest umożliwienie przypisania każdemu ze
współsprawców tego, co popełnili inni współsprawcy. Podstawowymi elementami współsprawstwa są
a) wspólne wykonanie znamion czynu zabronionego oraz
b) porozumienie zachodzące między współsprawcami.
Porozumienie powinno obejmować realizację całości ustawowych znamion czynu zabronionego i winno istnieć
w czasie popełniania czynu zabronionego, może zaś zostać zawarte przedtem lub nawet w trakcie czynu. Podzielić
należy utrwalony w orzecznictwie pogląd, że współsprawstwo od strony przedmiotowej nie musi polegać na
realizacji przez każdego ze sprawców wszystkich czy nawet części znamion czasownikowych ujętych
w opisie czynu zabronionego. Wymaga natomiast, by dany sprawca podjął takie zachowanie, które na gruncie
przyjętego porozumienia stanowiło konieczny lub istotny warunek realizacji przez innego współsprawcę znamion
czynu zabronionego. Wystarczy więc, że sprawcy w ramach podziału ról podejmowali takie działania, które zmierzały
do dokonania przypisanego czynu. Możliwe jest takie postępowanie danego sprawcy, które dopełnia zachowanie
innego uczestnika porozumienia w stopniu, który zgodnie z porozumieniem i podziałem ról współdecydował
o popełnieniu przestępstwa. Decydujące jest to, czy współdziałający dążyli do tego samego celu wspólnymi siłami
w ramach wspólnego porozumienia. Porozumienie nie wymaga żadnej szczególnej formy, co oznacza, że może być
ono nawet dorozumiane, czyli nastąpić per facta concludentia. W tym przypadku nagranie monitoringu jednoznacznie
przekonuje, że R.L. w pełni współdziałał z M.C. Obaj nawzajem w pełni akceptowali swoje zachowanie, M.C. od
początku zwiększał przewagę po stronie oskarżonego, w niektórych momentach przytrzymywał krzesło i ofiarę,
a następnie sam zaczął stosować wobec niej przemoc. Obaj sprawcy byli przy tym cały czas obecni w trakcie zajścia,
porozumiewali się między sobą, kilkakrotnie wychodzili wspólnie i wracali do stróżówki oraz zadawali naprzemiennie
ciosy. Przyjąć trzeba, że sprawcy działali w porozumieniu, które nie musiało być uzgodnione wcześniej, ale w sposób
konkludentny pojawiło się z chwilą zaatakowania pokrzywdzonego. Wobec tego nie jest istotne, które skutki
spowodował oskarżony, a które drugi sprawca, albowiem obaj zgodzili się na ich powstanie i odpowiadają za ich
całość.
Reasumując, uznać trzeba, że Sąd Okręgowy zastosował właściwą kwalifikację prawną czynu z art. 148 § 2 pkt 1
KK. Przemawia za tym charakter i lokalizacja obrażeń oraz wielokrotne, ponawiane i długotrwałe zadawanie przez
sprawców ciosów i kopnięć o różnym natężeniu siły. Zauważyć trzeba, że strona przedmiotowa przestępstwa
zabójstwa może obejmować wszelkie zachowania pozostające w związku przyczynowym z późniejszym zgonem
człowieka. Nie przeczy temu ustalone działanie z powstałym sytuacyjnie zamiarem wynikowym pozbawienia życia ani
postawa oskarżonego po zdarzeniu. Sprawcy dokonując zabójstwa działali ze szczególnym okrucieństwem, zadając
cierpienia zbędne dla osiągnięcia tego skutku. Ustawiali sobie ciało pokrzywdzonego w taki sposób, aby zadawać
kolejne ciosy w precyzyjnie wybrane wrażliwe miejsca jak np. stawy, krocze, twarz. Zapis monitoringu ukazuje, że
pokrzywdzony wyraźnie cierpiał fizycznie i psychicznie oraz nieskutecznie próbował zasłaniać się przed kolejnymi
razami, a oskarżony np. odginał jego rękę, aby godzić łokciem w niechronioną prawą stronę tułowia czy
unieruchamiał jego rękę, aby uderzać w staw łokciowy. Mimo takich cierpień napastnicy dalej pastwili się nad
pokrzywdzonym. Aktywność R.L. była tu przeważająca, a M.C. dołączył się i kontynuował bicie. Stąd całkowicie
bezpodstawne są postulaty obrońców o przyjęcie kwalifikacji czynu z art. 158 § 3 KK, jak też o uchylenie
zaskarżonego wyroku. Dodatkowo należało mieć na względzie tzw. zewnętrzną sprawiedliwość wyroku tj.
prawomocne skazanie w odrębnej sprawie M.C. za przedmiotowy czyn przy zastosowaniu art. 148 § 2 pkt 1 KK. Sąd

Apelacyjny nie znalazł żadnych istotnych powodów, które nakazywałyby odmiennie ocenić kwalifikację prawną czynu
w stosunku do R.L.
Sąd Okręgowy odnośnie wymiaru kary prawidłowo ocenił okoliczności obciążające i łagodzące. Na korzyść
oskarżonego zaliczył podjęcie pracy i starania co do właściwego postępowania przed zajściem, wyrażaną skruchę
i żal, pozytywną opinię z jednostki penitencjarnej oraz przyjętą "prowokację" ze strony pokrzywdzonego
w początkowym etapie, a nadto sytuacyjność zdarzenia. Jako okoliczności niekorzystne uwzględniono, że
oskarżony był już kilkukrotnie karany za przestępstwa i znajdował się pod wpływem alkoholu, a po zdarzeniu porzucił
pokrzywdzonego w stanie krytycznym i uciekł za granicę. Biorąc pod uwagę także wielki stopień społecznej
szkodliwości popełnionego czynu, jego nieodwracalne skutki w postaci śmierci pokrzywdzonego, wielki stopień winy
i dominującą rolę oskarżonego działającego tak bardzo brutalnie z zamiarem ewentualnym zabójstwa oraz mając na
uwadze potrzebę kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, jak też cele zapobiegawcze i wychowawcze
w stosunku do sprawcy, Sąd Apelacyjny uznał za odpowiednią i sprawiedliwą orzeczoną szczególną karę 25 lat
pozbawienia wolności. Tak ukształtowana kara czyni zadość potrzebom prewencji indywidualnej i generalnej oraz
odpowiada dyrektywom zamieszczonym w art. 53 § 1 i 2 KK. Jednocześnie w ustalonych okolicznościach brak jest
rzeczywistych podstaw do złagodzenia kary. Łagodniejsza kara kłóciłaby się ze społecznym poczuciem
sprawiedliwości i nie odpowiadałaby roli R.L., który był inicjatorem zajścia oraz zadał znacznie więcej uderzeń od
M.C.
Przepis art. 18 § 1 KK daje podstawę do wyróżnienia czterech postaci sprawstwa, którymi są: sprawstwo
pojedyncze, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze oraz sprawstwo polecające. Dla przyjęcia konstrukcji
współsprawstwa nie jest konieczne, aby każdy ze współdziałających w ramach porozumienia realizował
własnoręcznie czasownikowe znamię czynności wykonawczej - wystarczy, że swoim zachowaniem, które stanowi
istotny wkład we wspólne działanie objęte porozumieniem, zapewnia lub ułatwia realizację uzgodnionego w ramach
porozumienia wspólnego przestępczego zamachu. Z istoty współsprawstwa wynika, że każdy ze współdziałających
ponosi odpowiedzialność za całość popełnionego z co najmniej jedną jeszcze osobą przestępstwa, a więc także w tej
jego części, w której znamiona czynu zabronionego zostały zrealizowane przez innego współdziałającego, przy czym
każdy ze współsprawców ponosi odpowiedzialność tak, jak gdyby sam wykonał czyn zabroniony. Współsprawstwo
zatem obejmuje również takie działania, których podjęcie dyktuje czy wymusza dynamiczny rozwój wydarzeń, o ile
postawa współdziałającego nie dostarczy podstaw do przyjęcia, iż nie akceptuje on działań nieuzgodnionych,
wykraczających poza zakres wstępnego porozumienia. Jedynie wówczas możliwe jest uznanie, że sprawca ten
ponosi odpowiedzialność w granicach swego pierwotnego zamiaru, z wyłączeniem czynności stanowiących
eksces współdziałających. Trzeba też zwrócić uwagę, że porozumienie przestępcze może poprzedzać popełnienie
przestępstwa, ale także może występować już w trakcie realizacji znamion typu, gdy do realizującego znamiona typu
czynu zabronionego sprawcy dołącza inna osoba. Wówczas z momentem przystąpienia do porozumienia lub
zawarcia porozumienia, zachowania osób w nim uczestniczących można potraktować jako współsprawstwo. Takie
porozumienie nie zawsze musi być zawarte w sposób wyraźny, jednoznaczny, ale także w sposób dorozumiany,
konkludentny, poprzez przystąpienie współsprawcy do czynności przestępczych już podjętych przez inną osobę, czy
osoby (postanowienie SN z 5.7.2018 r., V KK 206/18).
Wyrok SA w Warszawie z 26.6.2019 r., II AKa 506/18

Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy wyrok Sądu Okręgowego, uzasadniając, że współsprawstwo wymaga wspólnego wykonania znamion czynu zabronionego oraz porozumienia między sprawcami. Każdy współdziałający ponosi odpowiedzialność za całość przestępstwa, nawet jeśli nie realizował wszystkich znamion czynu. Współsprawstwo może być uzgodnione nawet w trakcie czynu, a porozumienie nie musi być wyraźne, może być dorozumiane. W rezultacie oskarżony został skazany na 25 lat pozbawienia wolności za zbrodnię z art. 148 § 2 pkt 1 KK.