Rozstrzygnięcie sądu odwoławczego rażącym naruszeniem prawa

W sytuacji, gdy kasacją zaskarżono orzeczenie sądu odwoławczego, zarzuty kasacji (również podmiotów wymienionych w art. 521 § 1 i 2 KPK) powinny wskazywać na rażące naruszenia prawa, których dopuścił się ten sąd, a nie sąd pierwszej instancji. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w O.

Tematyka: kasacja, sąd odwoławczy, rażące naruszenie prawa, Sąd Najwyższy, postępowanie wykonawcze

W sytuacji, gdy kasacją zaskarżono orzeczenie sądu odwoławczego, zarzuty kasacji (również podmiotów wymienionych w art. 521 § 1 i 2 KPK) powinny wskazywać na rażące naruszenia prawa, których dopuścił się ten sąd, a nie sąd pierwszej instancji. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w O.

W sytuacji, gdy kasacją zaskarżono orzeczenie sądu odwoławczego, zarzuty kasacji (również podmiotów
wymienionych w art. 521 § 1 i 2 KPK) powinny wskazywać na rażące naruszenia prawa, których dopuścił się
ten sąd, a nie sąd pierwszej instancji.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem nakazowym z 30.5.2014 r. Sąd Rejonowy w K. uznał P.W. za winnego tego, że w okresie od 20.9.2008 r.
do 14.5.2014 r. w P. i w S., uporczywie uchylał się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy obowiązku opieki,
przez niełożenie na utrzymanie małoletniej córki B.W., przez co naraził pokrzywdzoną na niemożność zaspokojenia
podstawowych potrzeb życiowych, tj. przestępstwa z art. 209 § 1 KK i za to na mocy tego przepisu skazał go na karę
10 miesięcy ograniczenia wolności, zobowiązując go w tym czasie, na mocy art. 34 § 2 pkt 2 KK i art. 35 § 1 KK, do
wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 32 godzin w stosunku miesięcznym.
Na podstawie art. 69 § 1 i 2 KK oraz art. 70 § 1 pkt 2 KK wykonanie tej kary warunkowo zawiesił na okres 3 lat próby.
Jednocześnie, na podstawie art. 72 § 1 pkt 3 KK, zobowiązał P.W. do bieżącego łożenia w okresie próby na
utrzymanie małoletniej córki B.W.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony postępowania i uprawomocnił się 14.6.2014 r.
Postanowieniem z 15.12.2016 r. Sąd Rejonowy w O. na podstawie art. 75 § 2 KK zarządził wykonanie warunkowo
zawieszonej kary ograniczenia wolności.
13.4.2017 r. kurator sądowy w trybie art. 173 § 2 pkt 8 KKW w zw. z art. 65 KKW wniósł o zarządzenie wykonania
zastępczej kary pozbawienia wolności. Wniosek ten skierowano na posiedzenie w przedmiocie zamiany kary
ograniczenia wolności na karę zastępczą pozbawienia wolności, którego termin wyznaczono na 8.6.2017 r.
W związku z wejściem w życie 31.5.2017 r. ustawy z 23.3.2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy
o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2017 r., poz. 952), zmieniającej przepis art. 209 KK, Sąd
Rejonowy w O. postanowieniem z 8.6.2017 r., umorzył postępowanie wykonawcze wobec P.W. W uzasadnieniu
postanowienia Sąd ten podniósł, że zgodnie z art. 1 pkt 1 i 2 cytowanej wyżej ustawy zmianie uległ art. 209 § 1 KK
i w obecnym brzmieniu zrezygnowano z ustawy, jako samoistnego źródła obowiązku alimentacyjnego, a P.W.
wyrokiem nakazowym został skazany wyłącznie za „uporczywe uchylanie się od wykonania ciążącego na nim z mocy
ustawy obowiązku opieki”. Uznał, że tego rodzaju zachowanie aktualnie nie jest w ogóle penalizowane, zatem
zgodnie z art. 4 § 4 KK skazanie ulega zatarciu z mocy prawa, co skutkuje umorzeniem postępowania
wykonawczego.
Sąd Okręgowy w L., po rozpoznaniu zażalenia prokuratora, postanowieniem z 7.9.2017 r., zaskarżone postanowienie
utrzymał w mocy.
Od powyższego postanowienia kasację na niekorzyść skazanego P.W. wniósł Minister Sprawiedliwości - Prokurator
Generalny. Zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisów art. 15 § 1 KKW
w zw. z art. 4 § 4 KK, polegające na wyrażeniu błędnego poglądu, że w wyniku nowelizacji Kodeksu karnego,
dokonanej na mocy ustawy z 23.3.2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks kamy oraz ustawy o pomocy osobom
uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2017 r., poz. 952), niekaralne stają się zachowania polegające na uchylaniu się
od obowiązku alimentacyjnego, w których, w opisie tego czynu, jako źródło obowiązku alimentacyjnego wskazano
jedynie ustawę, co doprowadziło do wydania prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania
wykonawczego przeciwko P.W., skazanemu prawomocnie za czyn z art. 209 § 1 KK, podczas gdy w zakresie
znamienia „obowiązku”, o którym mowa w przepisie art. 209 § 1 KK w brzmieniu obowiązującym od 31.5.2017 r.,
mieści się istnienie podstawy ustawowej, z której obowiązek ten wynika, a określenie jego wysokości orzeczeniem,
ugodą zawartą przed sądem albo innym organem, albo inną umową, konkretyzuje jedynie wysokość tego obowiązku,
mającego swoje pierwotne źródło właśnie w ustawie, a zatem czyn przypisany skazanemu prawomocnym wyrokiem
w całości realizuje znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary również w rozumieniu przepisów obecnie
obowiązujących. W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego na
niekorzyść skazanego, uchylił zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu
Rejonowego w O.
Uzasadnienie SN





Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna. Zaznaczył jednak, że w sytuacji, gdy kasacją zaskarżono
orzeczenie sądu odwoławczego, zarzuty kasacji (również podmiotów wymienionych w art. 521 § 1 i 2 KPK) powinny
wskazywać na rażące naruszenia prawa, których dopuścił się ten sąd, a nie sąd pierwszej instancji. W związku z tym,
podniesiony przez skarżącego zarzut rażącego naruszenia przez Sąd Okręgowy w L. art. 15 § 1 KKW w zw. z art. 4 §
4 KK, może nasuwać zastrzeżenia, jako że ten sąd samodzielnie tych przepisów nie stosował, ograniczając się do
zaaprobowania stanowiska Sądu pierwszej instancji. Analiza tego zarzutu oraz wspierającej go argumentacji
zaprezentowanej w uzasadnieniu kasacji, upoważnia jednak do stwierdzenia, że postawiony w skardze zarzut nie
dotyczy wyłącznie naruszenia przez Sąd odwoławczy prawa materialnego i wykonawczego, mogącego wynikać
z efektu przeniesienia uchybienia zaistniałego na szczeblu pierwszoinstancyjnym, lecz sygnalizuje też naruszenie
prawa procesowego, które nakładało na ten Sąd obowiązek przeprowadzenia prawidłowej kontroli zaskarżonego
orzeczenia. Za takim odczytaniem zarzutu kasacji przemawia istota zarzucanego uchybienia, które ma polegać na
zaakceptowaniu przez Sąd odwoławczy błędnego poglądu prawnego wyrażonego przez Sąd pierwszej instancji.
W tak rozumianym zarzucie kasacji łatwo odnaleźć, bez posiłkowania się art. 118 § 1 KPK, zarzut o charakterze
procesowym, a mianowicie rażącego i mającego istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia art. 433 § 2 KPK,
polegającego na nieprawidłowej kontroli odwoławczej. Nie ma przy tym wątpliwości, że wadliwe „zakwalifikowanie”
przez autora kasacji trafnie zidentyfikowanego uchybienia, polegające chociażby na powołaniu niewłaściwego
przepisu prawa, nie może przesądzać o uznaniu kasacji za bezskuteczną. Dodać można, że Sąd Najwyższy takie
stanowisko w tym przedmiocie zajmował już wielokrotnie, uwzględniając kasacje od orzeczenia sądu odwoławczego,
wniesione przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego z zarzutem
naruszenia prawa (art. 209 § 1 KK w zw. z art. 4 § 4 KK, względnie art. 15 § 1 KKW w zw. z art. 4 § 4 KK), które
pierwotnie zaistniało na poziomie sądu pierwszej instancji, co jednak nie stanowiło przeszkody dla uwzględnienia
kasacji (zob. postanowienia: z 9.5.2018 r., IV KK 79/18; z 18.10.2018 r., IV KK 254/18; z 24.1.2019 r., IV KK 273/18;
z 23.4.2019 r., IV KK 433/18; wyrok z 14.2.2019 r., IV KK 519/18).
Przechodząc do zarzutu kasacji, zgodzić się należy ze skarżącym, że Sąd Okręgowy w L. utrzymując w mocy
postanowienie Sądu pierwszej instancji o umorzeniu postępowania wykonawczego w przedmiocie zarządzenia
wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności, popełnił błąd podzielając pogląd tego Sądu, zgodnie z którym
w wyniku nowelizacji przepisu art. 209 § 1 KK, dokonanej ustawą z 23.3.2017 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny
oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2017 r., poz. 952), która weszła w życie
31.5.2017 r., czyn popełniony przed nowelizacją, w którego opisie, jako źródło obowiązku alimentacyjnego, wskazano
jedynie ustawę, nie jest już zabroniony pod groźbą kary w rozumieniu art. 4 § 4 KK, zatem skazanie ulega zatarciu
z mocy prawa, a w konsekwencji postępowanie wykonawcze podlega umorzeniu.
Przepis art. 209 § 1 KK w brzmieniu obowiązującym do 31 maja 2017 r. stanowił, że grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 podlega ten, kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim
z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej
osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Natomiast zgodnie z jego
aktualnym brzmieniem, sankcji karnej określonej w art. 209 § 1 KK podlega ten, kto uchyla się od wykonania
obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo
innym organem, albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość
co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co
najmniej 3 miesiące. Z kolei w § 1a tego przepisu przewidziano surowszą odpowiedzialność karną sprawcy czynu
określonego w § 1, jeżeli naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Ustawodawca zmieniając konstrukcję wymienionej normy prawnej odwołał się wprawdzie przede wszystkim do
wysokości obowiązku alimentacyjnego – a nie źródeł tego obowiązku (nie wskazuje ich w tym przepisie wprost) –
niemniej nie ma to wpływu na wymóg istnienia jego podstawy prawnej. Jedynie konkretyzując ten obowiązek
wskazano na określone w art. 209 § 1 KK akty prawne, określające wysokość świadczenia alimentacyjnego.
Skonkretyzowanie obowiązku alimentacyjnego nie oznacza zatem, że nastąpiła depenalizacja (dekryminalizacja)
wszystkich zachowań polegających na niewykonywaniu obowiązku alimentacyjnego, którego źródłem jest ustawa.
W świetle powyższego podniesiony w kasacji zarzut rażącej obrazy art. 15 § 1 KKW w zw. z art. 4 § 4 KK jest
zasadny. Uchybienie to miało istotny wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, gdyż doprowadziło do
niezasadnego utrzymania w mocy wadliwego postanowienia Sądu pierwszej instancji o umorzeniu postępowania
wykonawczego. Dlatego koniecznym stało się uchylenie nie tylko zaskarżonego postanowienia, o co wnosił skarżący,
ale również poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w O. Takie rozstrzygnięcie jest równoznaczne
z koniecznością kontynuowania w tej sprawie postępowania wykonawczego.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 11.6.2019 r., III KK 158/18.







Sąd Najwyższy uznał, że zarzut rażącego naruszenia prawa przez Sąd Okręgowy w L. jest zasadny, gdyż ten sąd nie przeprowadził prawidłowej kontroli zaskarżonego orzeczenia. Konieczne było uchylenie postanowień i kontynuacja postępowania wykonawczego.