Zakres przedmiotowy zakazu prowadzenia pojazdów w kontekście swobodnej oceny dowodów

Art. 42 § 2 KK wprowadził obowiązek orzekania zakazu prowadzenia pojazdów w przypadku przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Publikacja analizuje zakres tego zakazu, obejmujący wszelkie pojazdy lub określony rodzaj pojazdów, w zależności od okoliczności. Przedstawione są także przypadki orzekania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz interpretacja przepisów w kontekście konkretnej sprawy karno-administracyjnej.

Tematyka: zakaz prowadzenia pojazdów, przestępstwo drogowe, swobodna ocena dowodów, środek karny, Sąd Najwyższy

Art. 42 § 2 KK wprowadził obowiązek orzekania zakazu prowadzenia pojazdów w przypadku przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Publikacja analizuje zakres tego zakazu, obejmujący wszelkie pojazdy lub określony rodzaj pojazdów, w zależności od okoliczności. Przedstawione są także przypadki orzekania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz interpretacja przepisów w kontekście konkretnej sprawy karno-administracyjnej.

Art. 42 § 2 KK, w brzmieniu nadanym ustawą z 20.3.2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny i niektórych
innych ustaw (Dz.U. z 2015. poz. 541, ze zm.), a obowiązującym od 18.5.2015 r., wprowadził obowiązek
orzekania zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju, na okres nie krótszy
niż trzy lata, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji,
jako osoba uczestnicząca w ruchu, był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł
z miejsca zdarzenia określonego w art. 173 KK, art. 174 KK lub art. 177 KK. Wskazuje się, że zakaz orzekany
obligatoryjnie może przybrać postać zakazu prowadzenia „wszelkich pojazdów’” albo „pojazdów
określonego rodzaju”, a także tylko zakazu prowadzenia „wszelkich pojazdów mechanicznych”. Zakaz
prowadzenia wszelkich pojazdów obejmuje pojazdy ze wszystkich sfer ruchu, a w zakresie zakazu
prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, sąd może jego zakres zawęzić do jednego rodzaju pojazdów,
jak też objąć nim kilka rodzajów pojazdów.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w Częstochowie wyrokiem z 14.3.2019 r., XI K 1291/18 uznał P.R. za winnego tego, że 9.6.2018 r.
w miejscowości Stary Cykarzew, kierował w ruchu lądowym samochodem osobowym marki Opel Vectra, będąc
w stanie nietrzeźwości prowadzącym do stężenia: 1,12 mg/1 - pierwsze badanie, 1,12 mg/1 - drugie badanie, 2,25
promila - trzecie badanie, 2,26 promila - czwarte badanie, 2,05 promila - piąte badanie i 1,88 promila - szóste
badanie na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu, to znaczy występku z art. 178 a §1 KK i za to na mocy art.
178 a §1 KK skazał go na karę jednego roku ograniczenia wolności polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej,
kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze po trzydzieści godzin miesięcznie. Z kolei mocą: art. 42 § 2 KK
i 43 §1 KK orzekł wobec niego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres czterech lat; art. 63
§ 4 KK na poczet orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów zaliczył mu okres zatrzymania prawa jazdy od
9.6.2018 r. do 14.3.2019 r.; art. 43a § 2 KK orzekł wobec niego świadczenie pieniężne w kwocie pięciu tysięcy
złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej; art. 624 § 1 KPK zwolnił P.R.
od ponoszenia kosztów procesu, obciążając nimi Skarb Państwa.
Obrońca P.R. zaskarżył powyższy wyrok w całości, podnosząc obrazę przepisów postępowania karnego, mającą
istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, a mianowicie: art. 7 KPK i art. 424 § 1 pkt 1 in fine KPK przez
naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów, art. 5 § 2 KPK w zw. z art. 410 KPK przez rozstrzygnięcie
niedających się usunąć wątpliwości na niekorzyść oskarżonego, art. 6 KPK przez brak możliwości przeprowadzenia
dziełem oskarżonego obrony, naruszając bezwzględną przyczynę odwoławczą, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 11
KPK. W konsekwencji powyższego wywodu obrońca zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę
zaskarżonego orzeczenia, a polegający na przyjęciu, że P.R. dopuścił się popełnienia czynu zabronionego, podczas
gdy prawidłowa analiza materiału dowodowego nie prowadzi do wniosku, iż dopuścił się on popełnienia określonego
przestępstwa.
Podnosząc zaprezentowane zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie P.R. od
zarzucanego mu czynu zabronionego, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi I Instancji.
Sąd Okręgowy w Częstochowie, po rozpoznaniu apelacji, wyrokiem z 20.8.2019 r., VII Ka 666/19, zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że obniżył wymiar orzeczonego wobec P.R. środka karnego, w postaci zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych, do dwóch lat, a w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy i zwolnił
P.R. od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, obciążając nimi Skarb Państwa.
Od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie z 20.8.2019 r., VII Ka 666/19, zmieniającego wyrok Sądu
Rejonowego w Częstochowie z 14.3.2019 r., XI K 1291/18, kasację złożył Prokurator Generalny. Zaskarżył powyższy
wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu I instancji, w zakresie orzeczenia o środku karnym w postaci zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, na niekorzyść skazanego P.R. i zarzucając rażące i mające istotny
wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 42 § 2 KK, przez
orzeczenie wobec P.R., skazanego za popełnienie przestępstwa z art. 178a § 1 KK, środka karnego w postaci
zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres dwóch lat, podczas gdy zgodnie z przepisem art.
42 § 2 KK, orzeczenie powyższego zakazu wobec sprawcy przestępstwa z art. 178a § 1 KK nie może nastąpić na
okres krótszy niż 3 lata.





Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść, uchylił zaskarżony
wyrok w części dotyczącej orzeczenia o środku karnym i w tym zakresie sprawę P.R. przekazał Sądowi Okręgowemu
w Częstochowie do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego zasługuje na uwzględnienie.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, zwróconej zgodnie z treścią art. 447 § 1 KPK, przeciwko całości
wyroku, Sąd Okręgowy w Częstochowie uznał, że podniesione zarzuty są niezasadne, jednakże dostrzegł
okoliczności przemawiające, w jego ocenie, za koniecznością częściowej zmiany zaskarżonego wyroku.
Stwierdzając, że wymiar orzeczonego wobec P.R. środka karnego, w postaci zakazu prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych, jest zbyt wysoki, wyrokiem z 20.8.2019 r., VII Ka 666/19, zmienił zaskarżony wyrok SR
w Częstochowie z 14.3.2019 r., XI K 1291/18, w ten sposób, że obniżył wymiar tego środka do dwóch lat,
w pozostałej części utrzymując zaskarżony wyrok w mocy i zwalniając P.R. od ponoszenia kosztów sądowych za
postępowanie odwoławcze.
Zmieniając w opisany wyżej sposób wyrok SR w Częstochowie z 14.3.2019 r., XI K 1291/18, Sąd Okręgowy
w Częstochowie dopuścił się rażącego, a przy tym mającego istotny wpływ na treść orzeczenia, naruszenia przepisu
prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 42 § 2 KK.
Należało przypomnieć, że przepis art. 42 § 2 KK, w brzmieniu nadanym ustawą z 20.3.2015 r. o zmianie ustawy
Kodeks karny i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 541 ze zm.), a obowiązującym od 18.5.2015 r.,
wprowadził obowiązek orzekania zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju, na
okres nie krótszy niż trzy lata, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu
w komunikacji, jako osoba uczestnicząca w ruchu, był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub
zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173 KK, art. 174 KK lub art. 177 KK. W doktrynie utrwalił się słuszny
pogląd wskazujący, że zakaz orzekany obligatoryjnie może przybrać postać zakazu prowadzenia „wszelkich
pojazdów” albo „pojazdów określonego rodzaju”, a także tylko zakazu prowadzenia „wszelkich pojazdów
mechanicznych”. Zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów obejmuje tego rodzaju pojazdy ze wszystkich sfer ruchu,
a w zakresie zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, sąd może jego zakres zawęzić do jednego rodzaju
pojazdów, jak też objąć nim kilka rodzajów pojazdów (por. R. Stefański [red.], Kodeks karny. Komentarz, Warszawa
2018, s. 390).
Powyższe oznacza, że w stosunku do P.R., skazanego za popełnienie przestępstwa stypizowanego w art. 178a § 1
KK, należało, w myśl art. 42 § 2 KK, orzec środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów w wymiarze co
najmniej trzech lat.
Sąd Rejonowy w Częstochowie orzekł wobec niego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na okres czterech lat, a więc w zgodzie z dyspozycją przepisu art. 42 § 2 KK.
Natomiast Sąd Okręgowy w Częstochowie, dokonując zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji, i orzekając wobec
P.R. środek kamy w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres dwóch lat, a więc
w wymiarze niższym aniżeli pozwala na to jednoznaczna treść przepisu art. 42 § 2 KK, tym samym w sposób rażący
dopuścił się obrazy tego, wskazanego w zarzucie kasacji, przepisu prawa karnego materialnego, a uchybienie to
niewątpliwie miało istotny wpływ na treść wydanego wyroku, gdyż w realiach sprawy skutkowało to orzeczeniem
wobec P.R. owego środka karnego na okres krótszy niż pozwalała na to ustawa karna.
Należy przy tym zauważyć, że SO w Częstochowie, jak wynika z pisemnego uzasadnienia wyroku z 20.8.2019 r., VII
Ka 666/19, dostrzegł swoje uchybienie, podnosząc, że nastąpiło ono wskutek „niebudzącej wątpliwości omyłki”.
Oczywiście owo uchybienie, dotyczące merytorycznego elementu orzeczenia, nie mogło zostać potraktowane, jako
omyłka pisarska i sprostowane w trybie art. 105 § 1 KPK.
Kierując się przedstawionymi wyżej motywami SN, z mocy art. 535 § 5 KPK i art. 537 § 2 KPK, orzekł jak w wyroku.

Komentarz
Na kanwie rozpoznawanej sprawy rysują się dwa podstawowe wątki, które bezdyskusyjnie są godne uwagi.
W pierwszym rzędzie chodzi o zakres przedmiotowy zakazu prowadzenia pojazdów. Nie ma wątpliwości, że
w ramach swobodnej oceny dowodów jedynie Sąd jest uprawniony do podjęcia niepodważalnej decyzji w kwestii
orzeczenia zakazu prowadzenia „wszelkich pojazdów” (pełen zakres), „wszelkich pojazdów mechanicznych”
(ograniczony zakres), „pojazdów określonej kategorii” (maksymalnie ograniczony zakres), przy czym zakazem
powinien być objęty ten rodzaj pojazdu, którym kierował sprawca określonego czynu. W tej części wyrok jest słuszny.
Równocześnie poza sporem jawi się twierdzenie, że Sąd, orzekając środek karny w postaci zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres dwóch lat, dopuścił się rażącego naruszenia dyspozycji art. 42 § 2 KK
w zw. z art. 178a § 1 KK. Wyrok w tej części z natury rzeczy nie mógł się ostać.




Wyrok Sądu Najwyższego z 10.9.2020 r., IV KK 269/20.







Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego w sprawie zakazu prowadzenia pojazdów, argumentując rażące naruszenie przepisów prawa karnego. Decyzja SN wskazuje na konieczność zachowania zgodności orzecznictwa z treścią przepisów, szczególnie w kontekście środków karnych związanych z bezpieczeństwem w komunikacji.