Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich zastąpi ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich
W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad gruntowną reformą przepisów dotyczących postępowania z nieletnimi, które naruszają normy prawa karnego i zasady współżycia społecznego. Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich mają blisko 40 lat i mają zostać zastąpione zupełnie nową ustawą o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, mającą na celu zindywidualizowane wsparcie dla nieletnich oraz dostosowanie się do zmieniającego się charakteru naruszeń popełnianych przez nich, w tym związanych z przestępczością seksualną.
Tematyka: ustawa, wspieranie, resocjalizacja, nieletni, postępowanie, reforma, przestępczość, środki wychowawcze, demoralizacja, karalne, odpowiedzialność, pokrzywdzony, katalog czynów karalnych, środki przeciwdziałania, postępowanie rozpoznawcze, postępowanie wykonawcze, placówki dla nieletnich
W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad gruntowną reformą przepisów dotyczących postępowania z nieletnimi, które naruszają normy prawa karnego i zasady współżycia społecznego. Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich mają blisko 40 lat i mają zostać zastąpione zupełnie nową ustawą o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, mającą na celu zindywidualizowane wsparcie dla nieletnich oraz dostosowanie się do zmieniającego się charakteru naruszeń popełnianych przez nich, w tym związanych z przestępczością seksualną.
W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad gruntowną reformą przepisów o postępowaniu z nieletnimi naruszającymi normy prawa karnego lub inne, powszechnie akceptowane zasady współżycia społecznego. Aktualnie obowiązujące przepisy ustawy z 23.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969 ze zm.) obowiązują od blisko 40 lat. Zastąpić je ma zupełnie nowa ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (projekt UD248). • Założeniem nowelizacji jest stworzenie szerokiego wachlarza różnorodnych środków oddziaływania na nieletnich, aby kierowane do nich wsparcie było jak najbardziej zindywidualizowane. • Nowelizacja ma na celu dopasowanie stosowanych rozwiązań do zmieniającego się charakteru naruszeń popełnianych przez nieletnich, w tym ich brutalizacji i większej liczby naruszeń związanych z przestępczością seksualną. • Ustawodawca postanowił również uregulować w ustawie narastający problem dotyczący umożliwienia nieletnim matkom wykonywania pieczy albo uczestniczenia w jej sprawowaniu w trakcie wykonywania środków wychowawczych i środka poprawczego. Ogólne zasady odpowiedzialności nieletnich Projekt ustawy przewiduje pewne modyfikacje dotyczące granic wiekowych odpowiedzialności nieletnich. Postępowania o demoralizację będą mogły być prowadzone wobec osób, które ukończyły 10 lat i nie osiągnęły pełnoletności. Z kolei postępowania w sprawach o czyny karalne będą prowadzone wobec osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat. Ponadto ustawa zezwalać będzie na wykonywanie środków wychowawczych, środka leczniczego lub środka poprawczego wobec osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby 21 lat. Dzięki tym zmianom na przykład wobec osoby nieletniej w wieku od 10 do 13 lat będzie można orzec nie tylko szereg środków wychowawczych, ale także pewne środki lecznicze, polegające na umieszczeniu nieletniego w zakładzie leczniczym i objęciu go opieką psychiatryczną czy leczeniem uzależnień. Ustawodawca zdecydował się na poszerzenie grona osób, którym będzie przysługiwał status pokrzywdzonego. Będą to zarówno osoby pokrzywdzone czynem karalnym, jak i osoby pokrzywdzone czynem zabronionym stanowiącym przejaw demoralizacji. Doprecyzowaniu ulegnie katalog czynów karalnych. Zamiast, jak dotychczas, ich zawężonego katalogu, przyjęto, że za czyny karalne uznawane będą wykroczenia i wykroczenia skarbowe. Środki przeciwdziałania demoralizacji nieletnich i dopuszczaniu się przez nich czynów karalnych W projekcie ustawy przewidziano też rozszerzenie katalogu środków wychowawczych o nowy środek wychowawczy jakim ma być umieszczenie nieletniego w ośrodku wychowawczym. Będzie stosowany wobec nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego. Ustawodawca zdecydował się też na poszerzenie katalogu środków w postaci zobowiązania rodzica lub opiekuna o zobowiązanie do współpracy z młodzieżowym ośrodkiem socjoterapii w zakresie realizacji obowiązku nauki nieletniego, jego socjoterapii i pomocy psychologiczno-pedagogicznej i o zobowiązanie do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Zmodyfikowana zostanie też wysokość kary pieniężnej nakładanej na rodziców lub opiekunów nieletniego na niewykonanie zobowiązań. Jej maksymalna wysokość będzie wynosić 3 000 zł. W przypadku uchylania się od wykonania zobowiązań kara ta będzie mogła być nałożona ponownie. Obligatoryjne będzie natomiast umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym w razie popełnienia przez niego czynu karalnego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444 ze zm.). Poprzedzone to będzie badaniami nieletniego przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Sąd rodzinny będzie musiał wskazać, w jakim zakładzie poprawczym o wzmożonym rygorze wychowawczym umieszczony zostanie nieletni. W uzasadnionych, rokujących poprawę przypadkach, sąd będzie mógł odstąpić od tego środka poprawczego i zastosować środki wychowawcze. Sąd będzie także mógł warunkowo zawiesić wykonanie środka poprawczego. Z kolei w sytuacji, gdy nieletniego cechować będzie wysoki stopień demoralizacji, a rodzaj czynu karalnego, sposób i okoliczności jego popełnienia, właściwości i warunki osobiste nieletniego, jego postawa i zachowanie oraz przebieg dotychczasowego procesu resocjalizacji, przemawiać będą za przedłużeniem środka poprawczego, sąd może zdecydować o Ponadto ustawodawca wskazuje, że środki lecznicze będą mogły być stosowane w przypadku stwierdzenia u nieletniego niepełnosprawności intelektualnej, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych lub uzależnienia. Osobę taką będzie można między innymi umieścić w odpowiednim zakładzie leczniczym udzielającym nieletnim świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczenia uzależnień. Postępowanie rozpoznawcze W projekcie ustawy znalazły się zapisy zwiększające gwarancje procesowe nieletnich oraz rozszerzające ich obligatoryjną ochronę. Poszerzony został również katalog środków tymczasowych, które mogą być stosowane wobec nieletnich. Nieletni będą też mogli korzystać z obrońcy z urzędu. Doprecyzowano ponadto zasady postępowania pierwszoinstancyjnego, w tym wprowadzono nowe uproszczenia przy przeprowadzaniu dowodów na rozprawach. Postępowanie wykonawcze W projekcie ustawy znalazły się kompleksowe regulacje w zakresie postępowania wykonawczego, mające stanowić gwarancję poszanowania praw nieletnich. Projekt przewiduje między innymi wprowadzenie środka odwoławczego w postępowaniu wykonawczym w postaci apelacji od postanowień. W projekcie znalazły się także regulacje dotyczące praktyk religijnych, kontaktów nieletnich, czy kontroli korespondencji i paczek nieletnich umieszczonych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, okręgowych ośrodkach wychowawczych czy zakładach leczniczych. Ustawodawca zdecydował się ponadto na wprowadzenie możliwości użycia środków przymusu bezpośredniego w postaci siły fizycznej, kaftana bezpieczeństwa, pasa obezwładniającego i kasku zabezpieczającego wobec nieletniego umieszczonego w okręgowym ośrodku wychowawczym. W projekcie przewidziano powołanie specjalnych izb adaptacyjnych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz fakultatywność ich utworzenia w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i okręgowych ośrodkach wychowawczych. Izba adaptacyjna ma być specjalnie wyodrębnionym pomieszczeniem, urządzonym w sposób odpowiadający warunkom pomieszczenia mieszkalnego. Ma znajdować się pod stałym nadzorem. Nieletni mają być umieszczani w izbie między innymi w celu przeprowadzenie rozmów wstępnych, w celu przeprowadzenia badań osobopoznawczych czy badań lekarskich, a także w celu poddania obserwacji psychologicznej lub pedagogicznej. Projekt ma ponadto umożliwić organizowanie domów dla nieletniej matki i dziecka w wyznaczonych okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich czy młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Funkcjonowanie okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich Planowane w nowej ustawie rozwiązania bazują na tych już znanych. Przewidziano dodatkowo możliwość użycia środków przymusu bezpośredniego wobec osób przebywających w takich placówkach.
Projekt ustawy przewiduje modyfikacje granic wiekowych odpowiedzialności nieletnich oraz poszerzenie katalogu czynów karalnych. Ponadto wprowadza różnorodne środki oddziaływania na nieletnich, zwiększa grono osób mających status pokrzywdzonego oraz reguluje sprawy dotyczące środków wychowawczych i leczniczych. Projekt ustawy uwzględnia także środki przeciwdziałania demoralizacji, postępowanie rozpoznawcze, wykonawcze i funkcjonowanie placówek dla nieletnich.