Konfiskata mienia należącego do osoby trzeciej
Unijne przepisy dotyczące konfiskaty mienia mają zastosowanie nawet w przypadku, gdy przestępstwo ma charakter krajowy. Trybunał Sprawiedliwości uznał, że konfiskata może objąć mienie nie tylko sprawcy, ale także członków rodziny, pod warunkiem udziału w postępowaniu. Sprawa dotyczyła konfiskaty pieniędzy, twierdzonych jako własność osób trzecich. TSUE interpretował dyrektywę UE w kontekście konfiskaty mienia w sprawach karnych oraz praw do skutecznego środka prawnego dla osób trzecich.
Tematyka: konfiskata mienia, dyrektywa UE, Trybunał Sprawiedliwości, przestępstwo, skuteczny środek prawny, osoby trzecie, krajowe przepisy
Unijne przepisy dotyczące konfiskaty mienia mają zastosowanie nawet w przypadku, gdy przestępstwo ma charakter krajowy. Trybunał Sprawiedliwości uznał, że konfiskata może objąć mienie nie tylko sprawcy, ale także członków rodziny, pod warunkiem udziału w postępowaniu. Sprawa dotyczyła konfiskaty pieniędzy, twierdzonych jako własność osób trzecich. TSUE interpretował dyrektywę UE w kontekście konfiskaty mienia w sprawach karnych oraz praw do skutecznego środka prawnego dla osób trzecich.
Unijne przepisy dotyczące konfiskaty mienia należy stosować również w przypadku, gdy wszystkie okoliczności związane z popełnieniem przestępstwa posiadania środków odurzających dla celów ich rozprowadzania mają charakter krajowy, tj. dotyczą tylko jednego państwa członkowskiego. Ponadto Trybunał Sprawiedliwości uznał, że zgodna z nimi jest konfiskata mienia należącego nie tylko do sprawcy przestępstwa, ale i członków jego rodziny. Jednakże pod warunkiem, że ten członek rodziny mógł wziąć udziału w charakterze strony w postępowaniu w sprawie konfiskaty tego mienia. Stan faktyczny Pytania prejudycjalne zostały przedstawione w ramach bułgarskich postępowań karnych wszczętych przeciwko D.R. i T.S. Dotyczyły one wniosków o konfiskatę – w następstwie skazania D.R. i T.S. za posiadanie środków odurzających dla celów ich rozprowadzania – pieniędzy, co do których twierdzą, że stanowią one własność osób trzecich, tj. członków ich rodzin. Stanowisko TSUE Sprawa krajowa Trybunał orzekł, że dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z 3.4.2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 127, s. 39; dalej: dyrektywa 2014/42/UE) należy interpretować w ten sposób, iż posiadanie środków odurzających dla celów ich rozprowadzania jest objęte zakresem stosowania tej dyrektywy, nawet wówczas gdy wszystkie okoliczności związane z popełnieniem tego przestępstwa ograniczają się do terytorium jednego państwa członkowskiego. Konfiskata mienia w sprawach karnych Z postanowień odsyłających wynika, że w bułgarskim prawie uregulowano konfiskatę „bezpośrednich i pośrednich korzyści uzyskanych z przestępstwa”. Ponadto uściślono, że pośrednią korzyścią jest wszelka korzyść majątkowa wynikająca z rozporządzenia bezpośrednią korzyścią, a także wszelkie mienie otrzymane w następstwie dalszego pełnego lub częściowego przekształcenia bezpośredniej korzyści. W ocenie TSUE – z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający – w tym uregulowaniu przewidziano konfiskatę korzyści majątkowej pochodzącej pośrednio z przestępstwa w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy 2014/42/UE. Na mocy art. 5 dyrektywy 2014/42/UE państwa członkowskie są zobowiązane przyjąć niezbędne środki w celu umożliwienia konfiskaty, w całości lub w części, mienia należącego do osoby skazanej za popełnienie przestępstwa, które może być źródłem – w sposób bezpośredni lub pośredni – korzyści majątkowych, w przypadku gdy sąd na podstawie okoliczności sprawy, w tym konkretnych faktów i dostępnych dowodów, jest przekonany, że przedmiotowe mienie pochodzi z działalności przestępczej. Co do pojęcia „mienie” użytego w art. 5 dyrektywy 2014/42/UE, Trybunał uściślił, że obejmuje ono, zgodnie z art. 2 pkt 2 dyrektywy 2014/42/UE, mienie „każdego rodzaju”, a w konsekwencji również kwoty pieniężne. Przy czym art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/42/UE wymaga, dla celów konfiskaty mienia, spełnienia trzech kumulatywnych przesłanek. Po pierwsze, osoba, do której należy mienie, powinna być skazana za popełnienie „przestępstwa”. Pojęcie to „obejmuje co najmniej przestępstwo zagrożone, zgodnie z mającym zastosowanie aktem prawnym przewidzianym w art. 3 dyrektywy 2014/42/UE, maksymalną karą pozbawienia wolności na okres co najmniej czterech lat. W rozpatrywanej sprawie posiadanie środków odurzających dla celów ich rozprowadzania jest karalnym przestępstwem, a maksymalna kara przewidziana za przestępstwo wskazane w art. 2 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2014/42/UE wynosi co najmniej 5 lat pozbawienia wolności, w szczególności gdy przestępstwo dotyczy narkotyków, które powodują najwięcej uszczerbku dla zdrowia. Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie D.R. i T.S. zostali skazani za posiadanie środków odurzających wysokiego ryzyka, które to przestępstwo podlega maksymalnej karze pozbawienia wolności na okres co najmniej 4 lat. Po drugie, konsekwencją przestępstwa, za które skazano daną osobę, musi być uzyskanie, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści majątkowej. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego będzie należało dokonanie oceny, czy rozpatrywane przestępstwo polegające na posiadaniu środków odurzających wysokiego ryzyka dla celów ich rozprowadzania, może powodować, bezpośrednio lub pośrednio, uzyskanie korzyści majątkowej, przy uwzględnieniu sposobu popełnienia przestępstwa, a w szczególności okoliczności, iż zostało ono popełnione w ramach przestępczości zorganizowanej lub z zamiarem uzyskiwania stałych dochodów z popełniania przestępstw. Po trzecie sąd powinien, w każdym przypadku, być przekonany, na podstawie okoliczności sprawy, w tym konkretnych okoliczności faktycznych i dostępnych dowodów, że dane mienie pochodzi z działalności przestępczej. Trybunał wskazał, że ten sąd będzie mógł w szczególności uwzględnić dysproporcję między wartością rozpatrywanego mienia a legalnymi dochodami skazanej osoby. Trybunał orzekł, że dyrektywę 2014/42/UE należy interpretować w ten sposób, iż nie przewidziano w niej jedynie konfiskaty mienia stanowiącego korzyść majątkową wynikającą z przestępstwa, za które skazano sprawcę, lecz dotyczy ona również konfiskaty mienia należącego do tego sprawcy, co do którego sąd krajowy rozpatrujący sprawę jest przekonany, że pochodzi ono z innej działalności przestępczej – z poszanowaniem gwarancji określonych w art. 8 ust. 8 dyrektywy 2014/42/UE i pod warunkiem, że przestępstwo, za które skazano tego sprawcę, wskazano wśród przestępstw wymienionych w art. 5 ust. 2 dyrektywy 2014/42/UE oraz że popełnienie tego przestępstwa może skutkować uzyskaniem, w sposób bezpośredni lub pośredni, korzyści majątkowej w rozumieniu tej dyrektywy. Prawo do skutecznego środka prawnego Zgodnie z art. 8 ust. 1 dyrektywy 2014/42/UE państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia osobom, w odniesieniu do których stosuje się środki przewidziane w tej dyrektywie, prawa do wniesienia skutecznego środka zaskarżenia oraz do rzetelnego procesu sądowego w celu umożliwienia im korzystania z przysługujących im praw. Z orzecznictwa TSUE wynika, że ze względu na ogólny charakter art. 8 ust. 1 dyrektywy 2014/42/UE osobami, którym państwa członkowskie powinny zapewnić skuteczne środki prawne i sprawiedliwy proces, są nie tylko osoby skazane za popełnienie przestępstwa, lecz także osoby trzecie, których mienia dotyczy orzeczenie w sprawie konfiskaty (wyrok TSUE z 14.1.2021 r., C-393/19, Okrazhna prokuratura – Haskovo i Apelativna prokuratura – Plovdiv, ). Rząd bułgarski wskazał, że na mocy krajowego prawa osoby trzecie nie mogą uczestniczyć w charakterze strony w samym postępowaniu w sprawie konfiskaty. Jednakże bułgarskie prawo przyznaje każdej osobie trzeciej twierdzącej, że jej prawo własności zostało naruszone w takim postępowaniu możliwość dochodzenia roszczenia przed sądem cywilnym. Trybunał stwierdził, że taka regulacja nie umożliwia spełnienia wymogu wynikającego z dyrektywy 2014/42/UE. W ramach takiego powództwa osoba trzecia może bowiem co najwyżej zareagować na ewentualne naruszenie jej prawa własności, które to naruszenie mogłoby wyniknąć z orzeczenia w sprawie konfiskaty jej mienia, lecz nie może powołać się na to prawo własności, aby zapobiec samemu przyjęciu takiego orzeczenia. Trybunał orzekł, że art. 8 ust. 1, 7 i 9 dyrektywy 2014/42/UE, rozpatrywany w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej z 7.12.200 r. (2012/C 326/02) (Dz.Urz. UE C z 2012 r. Nr 326, s. 391; dalej: KPP), należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu zezwalającemu na konfiskatę na rzecz państwa mienia, co do którego podniesiono, że należy ono do osoby innej niż sprawca przestępstwa, jeżeli nie umożliwiono tej osobie wzięcia udziału w charakterze strony w postępowaniu w sprawie konfiskaty tego mienia. Komentarz W niniejszym wyroku Trybunał po raz pierwszy dokonał wykładni kilku zagadnień dotyczących konfiskaty mienia (por. art. 45 KK) uregulowanych w dyrektywie 2014/42/UE. Po pierwsze TSUE odniósł się do kwestii konieczności istnienia sytuacji transgranicznej jako warunku stosowania tej dyrektywy. Trybunał potwierdził, że posiadanie środków odurzających dla celów ich rozprowadzania jest objęte dziedziną szczególnie poważnej przestępczości o wymiarze transgranicznym, ze względu na rodzaj lub skutki takiego przestępstwa w rozumieniu art. 83 ust. 1 Traktatu z 25.3.1957 r. o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864[2]; dalej: TFUE). W konsekwencji unijny prawodawca jest właściwy do przyjęcia, na podstawie tego postanowienia Traktatu, norm minimalnych odnoszących się do określania przestępstw oraz kar w rozpatrywanej dziedzinie. Jednakże w niniejszym wyroku TSUE podkreślił, że ta właściwość obejmuje nie tylko sytuacje, w których okoliczności związane z popełnieniem takiego przestępstwa nie ograniczają się do terytorium jednego państwa członkowskiego. Zatem obejmuje ona również sytuacji „czysto krajowe”, bez elementu zagranicznego. Po drugie, w uzasadnieniu niniejszego wyroku Trybunał dokonał również obszernej analizy związku pomiędzy przepisami art. 4, art. 5 i art. 6 dyrektywy 2014/42/UE przewidującymi różne przypadki konfiskaty mienia w sprawach karnych. Trafnie TSUE przyjął, że zastosowanie w rozpatrywanej sprawie będzie miała konfiskata rozszerzona przewidziana w art. 5 dyrektywy 2014/42/UE. Po trzecie, Trybunał wyjaśnił zakres prawa do skutecznego środka prawnego przyznanego osobie trzeciej, która twierdzi, że posiada prawo własności mienia podlegającego konfiskacie. Z niniejszego wyroku wynika, że na podstawie art. 8 ust. 1, 7 i 9 dyrektywy 2014/42/UE osoba trzecia, która twierdzi lub co do której twierdzi się, w ramach postępowania w sprawie konfiskaty, że jest ona właścicielem mienia, o którego konfiskatę wniesiono, musi być ona zawsze powiadomiona o jej prawie do uczestniczenia w charakterze strony w tym postępowaniu, a także prawie do bycia wysłuchanym. Ponadto TSUE wskazał, że powinna ona mieć możliwość wykonania tych praw i powołania się na przysługujące jej prawo własności przed przyjęciem orzeczenia w sprawie konfiskaty. Na marginesie należy zwrócić uwagę na odmienną terminologię stosowaną w powyższym zakresie w dyrektywie 2014/42/UE i polskim Kodeksie karnym. Wyrok TSUE z 21.10.2021 r., C-845/19 i C-863/19 (sprawy połączone),
Trybunał dokonał wykładni zagadnień dotyczących konfiskaty mienia zgodnie z dyrektywą UE. Odnosił się do konieczności istnienia sytuacji transgranicznej, różnych przypadków konfiskaty oraz prawa do skutecznego środka prawnego dla osób trzecich. Wyrok TSUE stanowi istotne wyjaśnienie w kontekście stosowania unijnych przepisów dotyczących konfiskaty mienia.