Nierzetelność podstawą przeprowadzenia na nowo wszystkich czynności procesowych

Tematyka: przewód sądowy, sąd II instancji, orzeczenie kasatoryjne, postępowanie dowodowe, art. 437 § 2 KPK

Do zaktualizowania się przesłanki w postaci konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego
w całości, obligującej sąd II instancji do wydania orzeczenia kasatoryjnego nie jest wystarczające
stwierdzenie potrzeby ponownej oceny materiału dowodowego ani jego uzupełnienia.
Stan faktyczny
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z 29.4.2021 r. (II K 11/20, niepubl.) uznał oskarżonego M.K. za winnego tego, że
24.7.2019 r., kierując samochodem ciężarowym marki MAN z naczepą, przemieszczając się prawym pasem ruchu
nieumyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że nie zachował należytej
ostrożności, w wyniku czego uderzył w stojący na jego pasie ruchu pojazd z oznaczeniami robót drogowych marki
Ford Transit z przyczepką, który pchnięty siłą tego uderzenia, przemieścił się na stojących przed nim pracowników
drogowych R.D. oraz P.Z., którzy w wyniku tego ponieśli śmierć na miejscu, tj. popełnienia czynu z art. 177 § 2
ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2345 ze zm.; dalej: KK), na podstawie którego skazał go,
wymierzając karę 3 lat pozbawienia wolności oraz orzekł zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych w ruchu
lądowym na okres 8 lat.
Od wyroku obrońcy oskarżonego złożyli apelację, w której zarzucili obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ
na treść orzeczenia, a mianowicie art. 7, 410 i 366 § 1 KPK w zw. z art. 167 w zw. z art. 201, w zw. z art. 170 § 5
ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 ze zm.; dalej: KPK).
Powyższe uchybienia w ocenie skarżących doprowadziły do błędów w ustaleniach faktycznych.
W konsekwencji obrońcy wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie oskarżonego od popełnienia
zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu, ewentualnie o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania. Zawnioskowali ponadto o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych Instytutu
Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie z zakresu rekonstrukcji zdarzeń drogowych.
Wyrokiem z 5.10.2021 r., II Ka 253/21,
SO w S. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że Sąd Rejonowy przyznał rację
skarżącym co do wystąpienia podniesionych w środku odwoławczym uchybień.
Jeden z członków składu orzekającego złożył zdanie odrębne do powyższego wyroku, z uzasadnienia którego
wynika odmienne zapatrywanie na zasadność apelacji i jakość przeprowadzonego przez Sąd I instancji
postępowania, ale przede wszystkim brak akceptacji dla istnienia podstawy w postaci konieczności ponownego
przeprowadzenia przewodu sądowego w całości określonej w art. 437 § 2 KPK, obligującej Sąd odwoławczy do
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Na powyższy wyrok skargę w trybie art. 539a § 1 KPK złożył Prokurator Rejonowy w S., zarzucając naruszenie art.
437 § 2 zd. 2 in fine KPK. Chodzi o błędną wykładnię i nieprawidłowe uchylenie wyroku Sądu I instancji oraz
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania mimo braku przesłanek. W szczególności
nieprawidłowość polegała na przyjęciu konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości,
podczas gdy w świetle art. 437 § 2 KPK konieczność taka nie zachodziła, czynności Sądu I instancji zostały
przeprowadzone prawidłowo, a powody uchylenia wyroku Sądu I instancji nie uzasadniały wydania orzeczenia
kasatoryjnego w niniejszej sprawie. Czynność polegająca na ponownej ocenie dowodów nie mieści się w kręgu
podstawy określonej w art. 437 § 2 zd. 2 KPK, która może zostać zastosowana wyłącznie w przypadku konieczności
powtórzenia czynności dowodowych w pełnym zakresie.
Podnosząc sformułowany wyżej zarzut, autor skargi wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi wniesionej przez Prokuratora Rejonowego w S. uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę SO w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN analiza akt niniejszego postępowania nakazywała uznać, że skarga na wyrok SO w S. była oczywiście
zasadna, ponieważ zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem art. 437 § 2 zd. 2 in fine KPK.

Zarówno w skardze, jak i w zdaniu odrębnym, trafnie podniesiono, że do zaktualizowania się przesłanki w postaci
konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości, obligującej sąd II instancji do wydania
orzeczenia kasatoryjnego, nie jest wystarczające stwierdzenie potrzeby ponownej oceny materiału dowodowego, ani
też jego uzupełnienia. Przepis ten nie stanowi bowiem o przeprowadzeniu na nowo dowodów, ale o przeprowadzeniu
na nowo przewodu sądowego. Nie odnosi się więc li tylko do postępowania dowodowego. Wszak może też dotyczyć
samego przebiegu przewodu, którego konieczność powtórzenia zachodzi z powodu naruszenia przepisów
procesowych. Przesłanka ta zaktualizuje się wówczas, gdy naruszenie przez sąd I instancji przepisów postępowania
będzie skutkowało elementarną nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego uzasadniającą
przeprowadzenie na nowo wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy (zob. uchwałę
SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
). Powtórzenie przewodu sądowego w całości z przyczyn dowodowych wiąże
się natomiast z podstawą dowodową wyroku, gdy sąd I instancji nieprawidłowo przeprowadził lub ocenił dowody.
Przesłanka w postaci konieczności ponowienia wszystkich dowodów wystąpi jednak dopiero, gdy sąd I instancji
w ogóle nie ujawnił żadnych dowodów, choć oparł na nich wyrok albo wszystkie te dowody zostały nieprawidłowo
przeprowadzone (naruszenie art. 410 KPK) albo nieprawidłowo ocenione (naruszenie art. 7 KPK). W praktyce zatem
konieczność powtórzenia postępowania dowodowego w całości będzie występowała niezmiernie rzadko, a z całą
pewnością nie zachodzi w realiach niniejszej sprawy, w których Sąd II instancji uznał za niezbędne dla prawidłowego
wyrokowania uzupełnienie postępowania dowodowego jedynie w części, tj. w zakresie uzyskania dowodu
z wnioskowanej przez obronę opinii.
Podzielić zatem należało przedstawione w skardze stanowisko, zgodnie z którym uchylenie wyroku z powodu
konieczności uzupełnienia postępowania dowodowego w kształcie zaprezentowanym w pisemnych motywach
zaskarżonego orzeczenia stanowi naruszenie art. 437 § 2 zd 2 in fine KPK. Jeżeli bowiem w ocenie Sądu ad quem
określony dowód nie został przeprowadzony, to na tym właśnie Sądzie spoczywa obowiązek konwalidowania tego
uchybienia i w dalszej kolejności wypowiedzenia się w zakresie oceny całokształtu materiału dowodowego. Nie mają
tutaj znaczenia nieznajdujące oparcia w obowiązujących przepisach argumenty takie jak nieakceptowalna przez Sąd
ad qem konieczność dokonywania tych czynności z winy leżącej wyłącznie po stronie Sądu I instancji. Te
spostrzeżenia, z punktu widzenia art. 437 § 2 KPK, pozostają zupełnie irrelewantne. Na marginesie dodać można, że
zarówno Sąd I instancji, jak i jeden z członków składu orzekającego Sądu odwoławczego, a także skarżący
przedstawili na owo uchybienie odmienną perspektywę.
Wobec wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem art. 437 § 2 KPK oraz odwołaniu się do pozaustawowych
kryteriów, zasadne jest przypomnienie, że zmiany wprowadzone w wyniku nowelizacji KPK z 2013 r. i 2015 r.
w zdecydowany sposób zwiększyły apelacyjność postępowania odwoławczego, ograniczając (a niekiedy nawet
likwidując) elementy rewizyjne i kasacyjne (uchylenie art. 452 § 1 KPK zakazującego sądowi odwoławczemu
przeprowadzenia postępowania dowodowego co do istoty sprawy i zezwalającego na przeprowadzenie
uzupełniającego postępowania dowodowego tylko w wyjątkowych wypadkach i w ograniczonym zakresie).
W obecnym stanie prawnym zakres postępowania dowodowego w instancji odwoławczej uległ wydatnemu
rozszerzeniu (art. 452 § 2 i 3 w zw. z art. 437 § 2 zd. 2 KPK). O ile poprzednio ten ostatni przepis dawał sądowi
odwoławczemu szerokie uprawnienia kasatoryjne, tak obecnie wręcz nakłada na ten sąd obowiązek merytorycznego
orzekania, poza przypadkami w nim skatalogowanymi (a więc w sytuacjach określonych w art. 439 § 1, art. 454 KPK
lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości). Niewątpliwie zmiany powyższe w istotny
sposób zmodyfikowały rolę sądu odwoławczego, którą obecnie jest nie tylko kontrola, ale również orzekanie
merytoryczne. Powyższe regulacje skutkują tym, że ciężar merytorycznego rozpoznania sprawy spada
niejednokrotnie na sąd II instancji. Jedynie wykazanie konieczności powtórzenia całego przewodu sądowego wyłącza
kognicję tego sądu. Natomiast ponowienie lub uzupełnienie materiału dowodowego w takim zakresie, w jakim jest to
niezbędne dla prawidłowego przeprowadzenia kontroli odwoławczej w celu dokonania ustaleń faktycznych zgodnych
z naczelną regułą procesu (art. 2 § 2 KPK), jest wręcz obowiązkiem sądu odwoławczego. W świetle powyższego nie
sposób uniknąć konstatacji, że w niniejszej sprawie ratio legis powyższych uregulowań prawnych umknęło z pola
widzenia Sądowi II instancji.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się jako bezsporne twierdzenie, że niewątpliwie nie zachodziła konieczność
powtórzenia całości przewodu sądowego wyłączająca kompetencję Sądu II instancji do merytorycznego orzekania.
W tych realiach uchylenie zaskarżonego apelacją wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
I instancji stanowiło rażące naruszenie art. 437 § 2 zd. 2 KPK, co skutecznie zostało wykazane w skardze. Z tych
przyczyn zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a w konsekwencji sprawa słuszną decyzją SN została przekazana do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W jego toku – co oczywiste – powinny zostać uwzględnione
wyrażone powyżej zapatrywania prawne (art. 442 § 3 w zw. z art. 539f KPK). Na marginesie warto wskazać trafność
wywodu autorki zdania odrębnego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 10.2.2022 r., I KS 18/21.

W tych realiach uchylenie zaskarżonego apelacją wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji stanowiło rażące naruszenie art. 437 § 2 zd. 2 KPK, co skutecznie zostało wykazane w skardze. Z tych przyczyn zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a w konsekwencji sprawa słuszną decyzją SN została przekazana do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.