Podstawa skazania za przestępstwo niealimentacji

Tematyka: przestępstwo niealimentacji, Kodeks karny, Sąd Najwyższy, kasacja, rażące naruszenie, postępowanie nakazowe

Konieczne jest zachowanie przez sędziego przewodniczącego szczególnej staranności przy rozpoznawaniu
spraw o przestępstwa niealimentacji, m.in. w celu ustalenia prawidłowego okresu popełnienia czynu z art.
209 § 1 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2345 ze zm.; dalej: KK).
Opis stanu faktycznego
M.J. został oskarżony o to, że w okresie od 1.6.2017 r. do 21.11.2018 r. w Warszawie uchylał się od wykonywania
ciążącego na nim z mocy ustawy i wyrok SR w W. z 3.12.2008 r., VI RC 649/08, obowiązku alimentacyjnego, przez
niełożenie na utrzymanie małoletniej K.J., przy czym łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi
równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, czyli o popełnienie czynu z art. 209 § 1 KK.
Sąd Rejonowy w W. wyrokiem nakazowym z 13.5.2019 r., VIII K 206/19 uznał oskarżonego M.J. za winnego
popełnienia zarzucanego mu czynu i za to, na podstawie art. 209 § 1 KK, skazał go na karę 10 miesięcy ograniczenia
wolności, z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin
w stosunku miesięcznym. Na podstawie art. 72 § 1 pkt 3 w zw. z art. 34 § 3 KK zobowiązał go do bieżącego
wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie K.J.
Wobec niewniesienia sprzeciwu przez żadną ze stron powyższy wyrok uprawomocnił się 26.6.2019 r.
Na podstawie art. 521 § 1 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 ze zm.;
dalej: KPK) powyższy wyrok zaskarżył w całości Prokurator Generalny w drodze kasacji nadzwyczajnej, na korzyść
skazanego.
Na podstawie art. 523 § 1, art. 526 § 1 i art. 537 § 1 i 2 KPK zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, to jest art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na rozpoznaniu sprawy
oskarżonego M.J. na posiedzeniu w postępowaniu nakazowym, mimo istotnych wątpliwości.
Formułując powyższy zarzut autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
SR w W. do ponownego rozpoznania w I instancji.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego wniesionej na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR w W. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja okazała się zasadna i to w sposób oczywisty, co uzasadniało jej rozpoznanie na posiedzeniu
bez udziału stron w trybie art. 535 § 5 KPK.
Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie doszło do rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego
w postaci art. 500 § 1 i 3 KPK, polegającego na rozpoznaniu sprawy oskarżonego M.J. na posiedzeniu
w postępowaniu nakazowym, mimo istotnych wątpliwości co do okresu popełnienia przez niego przestępstwa
niealimentacji zarzuconego mu w akcie oskarżenia – chociaż za przypisany mu obecnie okres uchylania się od
obowiązku alimentacyjnego na szkodę tej samej osoby, został on już wcześniej częściowo skazany prawomocnie
wyrokiem SR w W. z 19.11.2018 r., VIII K 620/18.
W orzecznictwie SN wielokrotnie wskazywał, że konieczne jest zachowanie przez sędziego przewodniczącego
szczególnej staranności przy rozpoznawaniu spraw o przestępstwa niealimentacji, m.in. w celu ustalenia
prawidłowego okresu popełnienia czynu z art. 209 § 1 KK (por. wyrok SN z 20.11.2012 r., II KK 281/12,
).
W sprawach o przestępstwa niealimentacji zgromadzenie danych o karalności ma bowiem istotne znaczenie przede
wszystkim z punktu widzenia prawidłowego określenia czasu trwania przestępstwa będącego przedmiotem osądu
(zob. wyrok SN z 23.2.2021 r., IV KK 186/20,
).
Do takiej staranności był zobowiązany także Sąd w niniejszej sprawie. Spoczywał na nim obowiązek sprawdzenia,
czy zostały wypełnione przesłanki z art. 500 KPK umożliwiające rozpoznanie sprawy w postępowaniu nakazowym.
W szczególności, art. 500 § 3 KPK stanowi, że sąd może wydać wyrok nakazowy tylko w sytuacji, gdy na podstawie
zebranych dowodów i okoliczności czynu wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Brak tych wątpliwości oznacza,
że nie ma ich zarówno w odniesieniu do sprawstwa danego czynu, winy oskarżonego i wypełnienia wszystkich
znamion tego czynu wymienionych w przepisach prawa karnego materialnego, przy uwzględnieniu całości dowodów
przedstawionych w akcie oskarżenia. Tylko wówczas można bowiem przyjąć, że „okoliczności czynu i wina
oskarżonego nie budzą wątpliwości”. Przesłanka ta podlega kontroli sądu rozpoznającego merytorycznie sprawę,
a wystąpienie wątpliwości w tym zakresie, powinno prowadzić do odstąpienia od orzekania w trybie nakazowym

i rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych. Natomiast brak danych o karalności oskarżonego powinien skutkować
skierowaniem sprawy do rozpoznania na rozprawie i wyjaśnienia wszystkich wątpliwości istotnych dla jej
merytorycznego rozstrzygnięcia (por. wyrok SN z 27.4.2021 r., IV KK 138/20,
; wyrok SN z 11.3.2021 r., V KK
33/21,
; wyrok SN z 23.2.2021 r., IV KK 186/20,
; wyrok SN z 12.4.2021 r., IV KK 108/21,
).
W niniejszej sprawie nie zostały spełnione wszystkie ustawowe warunki orzekania o odpowiedzialności karnej
oskarżonego na posiedzeniu w trybie art. 500 KPK, ponieważ zachodziły wątpliwości co do okoliczności
popełnionego przez M.J. czynu w zarzucanej mu formie. Wątpliwości te powinny zostać dostrzeżone przez
orzekający Sąd, chociażby na podstawie analizy akt sprawy. Aktem oskarżenia zarzucono, że przestępstwa z art.
209 § 1 KK M.J. dopuścił się w okresie od 1.6.2017 r. do 21.11.2018 r. Inne ramy czasowe czynu określono
w postanowieniu o wszczęciu dochodzenia, w którym jako jego przedmiot wskazano uchylanie się od obowiązku
alimentacyjnego od 19.6.2018 r. do 9.1.2019 r., a jeszcze inne w postanowieniu o przedstawieniu M.J. zarzutu,
w którym wskazano, że czyn, którego popełnienie mu się zarzuca, miał miejsce w okresie od 19.6.2017 r. do
9.1.2019 r. Ponadto w aktach niniejszej sprawy znajdują się informacje dotyczące prowadzonego uprzednio wobec
M.J. postępowania o czyn z art. 209 § 1 KK popełniony na szkodę córki K.J., która 18 lat ukończyła 26.8.2016 r.,
zakończonego skierowaniem aktu oskarżenia (PR 3 Ds.477.2018), którym zarzucono mu popełnienie w okresie od
1.6.2017 r. do 19.6.2018 r. przestępstwa niealimentacji.
Z odpisu wyroku nakazowego SR w W. z 19.11.2018 r., VIII K 620/18 wynika, że M.J. został uznany za winnego
czynu z art. 209 § 1 KK na szkodę K.J., popełnionego w okresie od 1.6.2017 r. do 8.6.2018 r. Wyrok ten
uprawomocnił się 12.12.2018 r.
Uwadze Sądu I instancji umknęła także treść aktualnej informacji z Krajowego Rejestru Karnego z 25.3.2019 r.,
z której wynika, że M.J. był już uprzednio karany za przestępstwo z art. 209 § 1 KK. Mimo uzyskania takiego
dokumentu, Sąd zaniechał zapoznania się z aktami tej sprawy oraz z przeprowadzenia dowodu z odpisu zapadłego
wcześniej wyroku.
Rację ma zatem autor kasacji, że powyższe informacje wynikające wprost z akt niniejszej sprawy wymagały należytej
uwagi orzekającego Sądu co do prawidłowego ustalenia okresu popełnionego występku, który finalnie przypisano
M.J. w zaskarżonym wyroku nakazowym. Była to przecież kwestia zasadnicza, o podstawowym znaczeniu dla
odpowiedzialności oskarżonego. Wskazane okoliczności powodowały, że wyłączona musiała zostać tym samym
dopuszczalność orzekania w postępowaniu nakazowym. W konsekwencji więc niniejsza sprawa powinna być
rozpoznana na rozprawie, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, które z kolei powinno było doprowadzić
do prawidłowego określenia ram czasowych przypisanego oskarżonemu przestępstwa z art. 209 § 1 KK. Tymczasem
orzekanie w trybie nakazowym doprowadziło do wadliwego określenia w wyroku skazującym okresu przypisanego
M.J. występku, wobec nieuwzględnienia treści poprzedniego wyroku skazującego.
Wyrokiem SR w W. z 19.11.2018 r., VIII K 620/18, oskarżonego M.J. uznano za winnego popełnienia na szkodę K.J.
przestępstwa niealimentacji w okresie od 1.6.2017 r. do 8.6.2018 r. Okres ten zawiera się w całości w granicach
czasowych czynu przypisanego oskarżonemu zaskarżonym niniejszą kasacją wyrokiem nakazowym SR w W.
z 13.5.2019 r., VIII K 206/19, skoro Sąd przyjął, że czyn ten miał miejsce w okresie od 1.6.2017 r. do 21.11.2018 r.
Nie ulega więc wątpliwości, że okres czynu przypisanego przedmiotowym wyrokiem nakazowym powinien być
znacznie krótszy niż zostało to przyjęte. Trzeba też zauważyć, że z uwagi na to, iż okres uchylania się od obowiązku
alimentacyjnego objęty skazaniem późniejszym, jest dłuższy i wykracza poza okres niealimentacji określony
w wyroku wcześniejszym, nie zachodzi w tym przypadku bezwzględna przyczyna odwoławcza w postaci powagi
rzeczy osądzonej z art. 439 § 1 pkt 8 KPK.
W rezultacie SN, uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego wniesioną na korzyść skazanego, na mocy art.
537 § 2 KPK, uchylił zaskarżony wyrok SR w W. z 13.5.2019 r., VIII K 206/19 i sprawę przekazał temu Sądowi do
ponownego rozpoznania. Rozpoznając ponownie sprawę, SR w W. będzie mieć na uwadze powyższe wskazania
SN. Jeśli uzna za konieczne przypisanie oskarżonemu przestępstwa z art. 209 § 1 KK, ustali właściwie czas jego
popełnienia, aby nie doszło do żadnych uchybień w tym zakresie.

Komentarz
Oczywiste jest, że z przyczyn powyżej przedstawionych, nie było podstaw do wydania wyroku w postępowaniu
nakazowym, wobec czego doszło do rażącego naruszenia normy art. 500 § 1 i 3 KPK, jak również art. 413 § 2 pkt 1
KPK, skoro wskutek nieuwzględnienia wcześniejszego skazania za czyn z art. 209 § 1 KK w sposób niewłaściwy
ustalono czas popełnienia przez oskarżonego kolejnego przestępstwa niealimentacji, przypisanego wyrokiem
nakazowym w sprawie VIII K 206/19. Naruszenie to było rażące i w sposób istotny wpłynęło na treść prawomocnego
orzeczenia, ponieważ M.J. został dwukrotnie skazany za występek niealimentacji popełniony na szkodę tej samej
osoby, w okresach częściowo się pokrywających.

Wyrok Sądu Najwyższego z 16.2.2022 r., II KK 518/21

Wyrokiem Sądu Najwyższego uznano, że doszło do rażącego naruszenia norm procesowych w postaci niewłaściwego ustalenia okresu popełnienia przestępstwa niealimentacji. Dlatego uchylono wyrok i sprawa została skierowana do ponownego rozpoznania, mając na uwadze istotne błędy proceduralne.