Warunki orzeczenia środka zabezpieczającego

Tematyka: środek zabezpieczający, postępowanie karne, społeczna szkodliwość, zakład psychiatryczny, SN, uchylenie postanowienia, ponowne rozpoznanie

Stosownie do unormowań określonych w dyspozycji art. 93b KK sąd może orzec środek zabezpieczający
tylko wówczas, gdy jest to konieczne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu
zabronionego. Pobyt w zakładzie psychiatrycznym może nastąpić tylko przy szczególnym uzasadnieniu
prewencyjnym, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego o znacznej
społecznej szkodliwości.
Opis stanu faktycznego
W.A. podejrzany był o to, że: „W okresie od bliżej nieustalonego dnia miesiąca stycznia 2018 r. do 10.6.2018 r. w I.
uporczywie nękał J. i D.S. w ten sposób, że o różnych porach dnia telefonicznie kontaktował się z nimi oraz z innymi
mieszkańcami I., wielokrotnie wypytując o ich małoletnią córkę Z.S. oraz pod pozorem przekazania nagrody dążył do
nawiązania kontaktu z małoletnią Z.S., jak również uzyskiwał informacje dotyczące rodziny J. i D.S., a następnie
mimo wielokrotnych próśb ze strony pokrzywdzonych o zaprzestanie kontaktu z nimi w tej sprawie nadal nawiązywał
kontakt telefoniczny z nimi i mieszkańcami I., czym wzbudzał u pokrzywdzonych uzasadnione okolicznościami
poczucie zagrożenia i istotnie naruszył ich prywatność”, tj. o przestępstwo z art. 190a § 1 KK.
Prokurator Prokuratury Rejonowej w K. 24.6.2018 r. wystąpił z wnioskiem o umorzenie postępowania karnego wobec
podejrzanego ze względu na jego niepoczytalność w chwili popełnienia zarzuconego czynu i o zastosowanie na
podstawie art. 93a pkt. 4 KK środka zabezpieczającego w postaci leczenia w zakładzie zamkniętym.
Postanowieniem z 7.9.2021 r. SR w K. w sprawie II K 581/19 umorzył postępowanie karne wobec W.A., a także
zastosował wobec niego środek zabezpieczający w postaci leczenia w zakładzie leczniczym zamkniętym. Wskutek
zażalenia wniesionego przez podejrzanego SO w K. postanowieniem z 18.10.2021 r., II Kz 215/21, utrzymał w mocy
zaskarżone postanowienie.
Kasację od postanowienia Sądu odwoławczego wywiódł obrońca podejrzanego, zaskarżając je w całości na korzyść
podejrzanego W.A., zarzucając:
1. Rażące naruszenie prawa w postaci przepisów prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na treść
przedmiotowego orzeczenia, a mianowicie obrazę art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 458 KPK i art. 94 § 1 KPK oraz
art. 98 § 1 KPK polegające na tym, że SO nie odniósł się w należyty sposób do podnoszonych w zażaleniu
okoliczności decydujących o stopniu społecznej szkodliwości czynu zarzucanego podejrzanemu,
a w szczególności, że na ocenę stopnia społecznej szkodliwości nie powinna wpływać prognoza leczenia
ambulatoryjnego oraz brak krytycyzmu podejrzanego co do stwierdzonych u niego zaburzeń chorobowych;
2. Rażące naruszenie prawa materialnego, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie obrazę:
• art. 93b § 1 KK w zw. z art. 115 § 2 KK przez orzeczenie środka w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym
w sytuacji, gdy czyn zarzucony podejrzanemu nie był czynem o znacznej społecznej szkodliwości;
• art. 93a § 1 pkt. 2 KK w zw. z art. 93b § 3 KK przez jego niezastosowanie, co doprowadziło do orzeczenia wobec
podejrzanego środka zabezpieczającego wykraczającego poza zasadę proporcjonalności;
• art. 93b § 1 KK przez orzeczenie środka, mimo że z okoliczności przedmiotowej sprawy nie wynika wysokie
prawdopodobieństwo, że podejrzany ponownie popełni czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości.
W konkluzji Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia SO w K. i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi II instancji. Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę SN uchylił zaskarżone
postanowienie i przekazał sprawę SO w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja okazała się zasadna na tyle, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy SO w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Za trafny uznać należało postawiony w kasacji zarzut rażącego naruszenia przepisów postępowania polegający na
tym, że SO nie odniósł się w należyty sposób do podnoszonych w zażaleniu okoliczności, mających znaczenie dla
prawidłowej oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu zarzucanego podejrzanemu oraz innych okoliczności
mających znaczenie dla prawidłowej oceny w odniesieniu do konieczności stosowania wobec niego najsurowszego
środka zabezpieczającego w świetle zasad stosowania tych środków, określonych w art. 93b KK, tj. zasady
konieczności, proporcjonalności i subsydiarności. Stosownie do unormowań określonych w dyspozycji art. 93b KK

sąd może orzec środek zabezpieczający tylko wówczas, gdy jest to konieczne, aby zapobiec ponownemu
popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego, a pobyt w zakładzie psychiatrycznym może nastąpić tylko przy
szczególnym uzasadnieniu prewencyjnym, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu
zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości. Ustawodawca przewidział także wymóg stwierdzenia przez sąd
okoliczności, że inne środki zabezpieczające przewidziane w KK nie są wystarczające (zasada subsydiarności).
Oczywistym jest bowiem, że izolacyjny środek zabezpieczający może być orzekany tylko po przeprowadzeniu
rzetelnego postępowania sądowego i tylko wówczas, gdy jest to rzeczywiście konieczne i proporcjonalne, a przy tym
środek ten i sposób jego wykonywania powinny być odpowiednie do stopnia społecznej szkodliwości czynu
zabronionego, który sprawca może popełnić (zasada proporcjonalności), oraz prawdopodobieństwa jego popełnienia.
Pamiętać trzeba, że przepis z art. 93g § 1 KK ma charakter gwarancyjny, a jego głównym celem jest ochrona
podejrzanego przed nadużyciami stosowania form pozbawienia wolności wobec osób z zaburzeniami psychicznymi,
które popadły w kolizję z normami prawa karnego (por. postanowienie SN z 22.9.2003 r., IV KK 288/03,
;
postanowienie SN z 8.11.2017 r., III KK 115/17,
).
W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia niewątpliwie zabrakło dostatecznej oceny powyższych kwestii przez
pryzmat stawianych w zażaleniu zarzutów, co było tym bardziej istotne, że uzasadnienie Sądu I instancji razi
lakonicznością, sprowadzającą się do zdawkowego odwołania się do opinii biegłych psychiatrów wskazujących na
brak poczucia choroby u podejrzanego i związaną z tym niechęć do podejmowania leczenia (co akurat dla oceny
stopnia szkodliwości społecznej jego czynu nie ma znaczenia).
Obrońca podejrzanego miał rację, podnosząc w zażaleniu na postanowienie Sądu I instancji, że na gruncie
przedmiotowej sprawy nie wykazano istnienia realnej obawy, że W.A., pozostając na wolności, będzie popełniał
czyny przestępne o znacznym stopniu szkodliwości społecznej. Trzeba przecież zauważyć, że od chwili popełnienia
czynu będącego przedmiotem tej sprawy do chwili wydania zaskarżonego postanowienia (przez okres ponad trzech
lat) W.A. nie naruszał prawa, a przynajmniej tego mu nie udowodniono, co niewątpliwie powinno zostać zauważone
i poddane stosownej ocenie przez Sąd odwoławczy. Miał też rację, podnosząc, że niejako automatycznie przyjęto
istnienie dużego prawdopodobieństwa popełnienia przez podejrzanego czynów zabronionych w przyszłości,
opierając się w tym zakresie jedynie na sugestiach biegłych psychiatrów, wynikających z depozycji samego
podejrzanego, wskazujących jakoby podejmował jakieś działania zbliżone do tych, które mu zarzucono, także wobec
innych osób.
Odnosząc się do zarzutu dotyczącego społecznej szkodliwości zarzucanego czynu, Sąd odwoławczy ograniczył się
jedynie do lakonicznego stwierdzenia, że: „Jako okoliczności obciążające można przyjąć fakt, iż podejrzany nękał
rodziców małoletniej Z.S., jej sąsiadów, pracowników szkoły i w swoich działaniach nie ustawał mimo wielokrotnych
próśb pokrzywdzonych. Niewątpliwie również takie zachowanie oprócz dolegliwości związanych z wielokrotnymi
telefonami wzbudzało duży niepokój o bezpieczeństwo córki pokrzywdzonych. Nie sposób zatem przyjąć, że stopień
społecznej szkodliwości czynu zarzucanego podejrzanemu nie był znaczny”. Jest to odniesienie się rażąco
niewystarczające, wręcz stanowiące o braku rzetelności kontroli odwoławczej. Sąd odwoławczy za jedyną
okoliczność przemawiającą za znacznością szkodliwości społecznej czynu podejrzanego uznał zresztą uporczywość
jego zachowań, mimo że przecież ta akurat należy do znamion przestępstwa „stalkingu”, o które był podejrzany. Bez
wątpienia kompleksowa, a więc rzetelna, ocena wszystkich (wskazywanych przecież w zażaleniu) okoliczności,
istotnych dla prawidłowej oceny społecznej szkodliwości zarzucanego podejrzanemu czynu, a także dla prawidłowej
oceny w odniesieniu do potrzeby stosowania najsurowszego z katalogu środków zabezpieczających (art. 93a KK),
powinna, w stanie sprawy na dzień orzekania przez Sąd odwoławczy, prowadzić do odmiennego rozstrzygnięcia
w zakresie wyboru stosownego środka zabezpieczającego. Tym samym należało uznać, że wskazane uchybienia
miały wpływ na treść zaskarżonego postanowienia (podobnie SN w postanowieniu z 27.2.2019 r., III KK 772/18,
).

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezspornie twierdzenie, że dla prawidłowej oceny stopnia
prawdopodobieństwa popełnienia przez sprawcę ponownie czynu zabronionego, niezbędnym było przeprowadzenie
wnikliwej analizy okoliczności wskazujących na istnienie takiego prawdopodobieństwa. Należało uwzględnić
dotychczasową linię życia sprawcy, jego uprzednią karalność oraz obecną sytuację życiową. Tego zresztą domagał
się przecież obrońca podejrzanego, co błędnie zostało zaniechane przez rozpoznające sprawę Sądy. Nie ma zatem
wątpliwości, że decyzja SN jest słuszna.

Postanowienie SN z 18.5.2022 r., III KK 57/22

Decyzja SN z 18.5.2022 r. uchyliła zaskarżone postanowienie i przekazała sprawę SO w K. do ponownego rozpoznania, uwzględniając brak wystarczającej oceny kwestii społecznej szkodliwości czynu zarzucanego podejrzanemu oraz innych istotnych okoliczności.