Warunek odpowiedzialności za czyn określony w art. 180a KK

Na podstawie art. 180a KK sprawca odpowiada za prowadzenie pojazdu mechanicznego niezgodnie z decyzją o cofnięciu uprawnień do kierowania, co stanowi przestępstwo karane grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności. Publikacja omawia przypadki odpowiedzialności karnej z art. 180a KK oraz analizuje istotę warunku koniecznego do jej spełnienia, czyli powiązania zachowania sprawcy z decyzją administracyjną. Przykładem jest historia M.Z., który został oskarżony o popełnienie czynu z art. 180a KK i którego sprawa została ponownie rozpatrzona przez Sąd Najwyższy.

Tematyka: art. 180a KK, odpowiedzialność karne, decyzja administracyjna, kierowanie pojazdem, cofnięcie uprawnień, Sąd Najwyższy, interpretacja prawa, rażące naruszenie, warunek odpowiedzialności, M.Z.

Na podstawie art. 180a KK odpowiada sprawca, który na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub
w strefie ruchu, prowadzi pojazd mechaniczny, nie stosując się do decyzji właściwego organu o cofnięciu
uprawnienia do kierowania pojazdami - i za to podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do lat 2. Warunkiem odpowiedzialności karnej z art. 180a KK jest nie samo zachowanie
polegające na kierowaniu pojazdem bez posiadania uprawnień (taki czyn penalizowany jest przez art. 94 § 1
KW), lecz zachowanie takie musi być powiązane z niezastosowaniem się do wydanej uprzednio decyzji
administracyjnej o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi.
Opis stanu faktycznego
M.Z. został oskarżony o to, że 30.10.2019 r. w miejscowości W. prowadził na drodze publicznej samochód osobowy,
czym nie stosował się do decyzji Starosty Powiatowego w O. z 4.3.2016 r. o cofnięciu uprawnień do kierowania
pojazdami kat. A, B, C, T, tj. o czyn z art. 180a KK.
Sąd Rejonowy w Ż. wyrokiem z 12.8.2020 r., w sprawie II K 130/20, uznał oskarżonego za winnego popełnienia
czynu zarzucanego mu w akcie oskarżenia, to jest przestępstwa z art. 180a KK i za to wymierzył mu karę 60 stawek
dziennych grzywny, ustalając wymiar jednej stawki na kwotę 20 zł. Z kolei, na podstawie art. 42 § 1a pkt 1 KK
zakazał oskarżonemu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 2 lat.
Wyrok ten nie został zaskarżony i uprawomocnił się 20.8.2020 r.
Kasację od tego orzeczenia wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając je w całości na korzyść M.Z. Zarzucił rażące
i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 180a KK,
przez jego wadliwe zastosowanie i uznanie M.Z. za winnego popełnienia czynu zabronionego, polegającego na
kierowaniu pojazdem mechanicznym wbrew decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnień do kierowania
pojazdami, a mianowicie decyzji Starosty Powiatowego w O. o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami
kategorii A, B, C, T, podczas gdy w dacie czynu, tj. 30.10.2019 r., wskazana decyzja nie obowiązywała już
oskarżonego, albowiem stanowiła ona o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi wyłącznie do
2.3.2018 r., co powinno skutkować uznaniem, że zachowanie oskarżonego wypełniło jedynie znamiona wykroczenia
z art. 94 § 1 KW.
W konkluzji autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Ż.
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK kasacji wniesionej przez
Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu
w Ż. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiało uwzględnienie jej w całości na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Na wstępie należało przypomnieć, że na podstawie art. 180a KK odpowiada sprawca, który na drodze publicznej,
w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu, prowadzi pojazd mechaniczny, nie stosując się do decyzji właściwego
organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami - i za to podlega karze grzywny, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Jak trafnie wywodzi autor kasacji, warunkiem odpowiedzialności karnej z art. 180a KK jest nie samo zachowanie
polegające na kierowaniu pojazdem bez posiadania uprawnień (taki czyn penalizowany jest przez art. 94 § 1 KW),
lecz zachowanie takie musi być powiązane z niezastosowaniem się do wydanej uprzednio decyzji administracyjnej
o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 20.11.2020 r., V
KK 429/20,
).
W momencie prowadzenia pojazdu mechanicznego przez sprawcę decyzja o cofnięciu uprawnień powinna być
wykonalna (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 12.2.2020 r., IV KK 738/19,
; postanowienie Sądu Najwyższego
z 16.1.2019 r., III KK 558/17,
). Brak więc takiej decyzji oznacza, że nie zostało wypełnione wskazane
ustawowe znamię przestępstwa. Czyniący ustalenie w tym zakresie jest związany prawomocnym rozstrzygnięciem
kształtującym prawo lub stosunek prawny (art. 8 § 2 KPK), którym jest w tym przypadku orzeczenie organu
administracji (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 16.1.2019 r., II KK 558/17,
).

Z akt sprawy, w której wydano zaskarżony wyrok wynika, że wobec oskarżonego M.Z. w 4.3.2016 r. została wydana
przez Starostę decyzja o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami na okres 3 lat od 2.3.2015 r. Podstawę
wydania tej decyzji stanowił prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w O. z 19.12.2013 r., II K 891/12, na mocy
którego orzeczono wobec M.Z. zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 3 lat, liczony od
2.3.2015 r. do 2.3.2018 r.
Prokurator Generalny zasadnie podniósł, że w zaistniałej sytuacji za błędne należy uznać przyjęcie przez Sąd
Rejonowy w Ż., iż M.Z., że kierujący pojazdem mechanicznym po upływie wskazanego w decyzji okresu, na który
miał cofnięte uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi, popełnił występek z art. 180a KK. Był on bowiem
wówczas osobą, która co prawda prowadziła pojazd mechaniczny nie mając do tego uprawnień, nie był natomiast
osobą, która nie zastosowała się do wydanej 4.3.2016 r. decyzji.
Kierowanie zaś pojazdem mechanicznym bez uprawnień nie stanowi przestępstwa z art. 180a KK, lecz wypełnia
znamiona wykroczenia z art. 94 § 1 KW.
Tym samym oczywiste jest, że Sąd Rejonowy w Ż. z rażącym naruszeniem prawa skazał M.Z. za popełnienie czynu
z art. 180a KK, chociaż nie wypełnił on znamion tego przestępstwa, a wpływ tego naruszenia na treść zaskarżonego
wyroku jest równie oczywisty.
W rezultacie Sąd Najwyższy, uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego wniesioną na korzyść skazanego, na
mocy art. 537 § 2 KPK, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Ż. do ponownego
rozpoznania. Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd ten weźmie pod uwagę powyższe wskazania i dokona właściwej
kwalifikacji prawnej czynu, o ile ustali, iż M.Z. ponosi odpowiedzialność w tym zakresie.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, zgodne zresztą z utrwaloną linią orzecznictwa
sądowego, że warunkiem ponoszenia odpowiedzialności za przestępstwo o znamionach opisanych w art. 180a KK
jest istnienie w obiegu prawnym decyzji właściwego organu, pozbawiającej sprawcę uprawnień do kierowania
pojazdami mechanicznymi. Decyzja, o której mowa w tym przepisie, może być również decyzją administracyjną.
Przestępstwo z art. 180a KK może popełnić tylko osoba, wobec której decyzja administracyjna zapadła i tylko
w okresie, na jaki cofnięto tą decyzją uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Zarazem, w okresie
uwidocznionym w decyzji o cofnięciu uprawnień, osoba wobec której zapadło takie rozstrzygnięcie nie może ich
odzyskać.
Przepis art. 180a KK przewiduje odpowiedzialność karną za zachowanie sprawcy, który prowadzi pojazd
mechaniczny na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, nie stosując się do decyzji właściwego
organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami. W orzecznictwie Sądu Najwyższego trafnie przyjęto, że
zachowanie sprawcze opisane w art. 180a KK polega na prowadzeniu pojazdu mechanicznego przez osobę, której
decyzją właściwego organu zostały cofnięte uprawnienia do kierowania pojazdami. Warunkiem ponoszenia
odpowiedzialności za przestępstwo o znamionach opisanych w art. 180a KK jest zatem istnienie w obiegu prawnym
decyzji właściwego organu, pozbawiającej sprawcę uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Decyzja,
o której mowa w tym przepisie, może być również decyzją administracyjną. Nie ulega przy tym wątpliwości, że
istnienie takiej decyzji stanowi jedno ze znamion przestępstwa z art. 180a KK, a jej brak oznacza, że nie zostało
wypełnione znamię przestępstwa. Należy w pełni podzielić pogląd, że skoro analizowany czyn polega na
zachowaniu, które polega nie tylko na kierowaniu pojazdem bez posiadania uprawnień, lecz dodatkowo na
niezastosowaniu się do wydanej uprzednio decyzji administracyjnej o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami
mechanicznymi, czyn ten może być popełniony wyłącznie umyślnie, w każdej postaci przestępczego zamiaru (zob. T.
Razowski [w:] J. Giezek [red.], Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, 2021 r.). Należy dodać, że do
przypisania sprawcy odpowiedzialności przewidzianej w art. 180a KK niezbędny jest byt decyzji właściwego organu,
a nie sam fakt poruszania się bez uprawnień. W sytuacji kiedy decyzja wskazuje jakiś okres cofnięcia uprawnień
i okres ten już minął w chwili poruszania się pojazdem przez osobę, której ta decyzja dotyczyła, to nie można jej
przypisać odpowiedzialności z art. 180a KK. Nie wyklucza to jednak odpowiedzialności z art. 94 § 1 KW (zob. A.
Muller, S. Soja, Nowy środek karny polegający na zakazie prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych – art. 42
§ 1a KK, WPP 2018 r., nr 1, s. 75-81).

Wyrok Sądu Najwyższego z 6.6.2022 r., V KK 204/22

Sąd Najwyższy uchylił wyrok skazujący M.Z. za przestępstwo z art. 180a KK, stwierdzając brak podstaw do odpowiedzialności karnej. Decyzja ta wynikała z rażącego naruszenia prawa przez Sąd Rejonowy w Ż., który błędnie zinterpretował zachowanie oskarżonego. Rozważania SN podkreślają konieczność istnienia decyzji o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami jako warunku odpowiedzialności karnej z art. 180a KK.