Podstawa niedopuszczalności zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności

Tematyka: cesja roszczeń, naprawienie szkody, kara pozbawienia wolności, art. 75 § 2 KK, Sąd Najwyższy

Dokonanie przez pokrzywdzonego cesji roszczeń wynikających z orzeczonego na jego rzecz obowiązku
naprawienia szkody powoduje, że wykonanie takiego obowiązku staje się bezprzedmiotowe, natomiast brak
jego realizacji względem podmiotu trzeciego, który nabył w drodze cesji przedmiotową wierzytelność, nie
może być uznany za niewykonanie obowiązku probacyjnego w rozumieniu art. 75 § 2 KK. W konsekwencji,
gdy doszło do cesji wierzytelności na rzecz innego podmiotu, nawet mimo niewykonania przez skazanego
nałożonego nań obowiązku naprawienia szkody, nie jest dopuszczalne zarządzenie wykonania warunkowo
zawieszonej kary pozbawienia wolności.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w O. skazał D.B. na karę dwóch lat pozbawienia wolności za popełnienie przestępstwa określonego
w art. 286 § 1 KK w zw. z art. 294 § 1 KK i art. 270 § 1 KK przy zastosowaniu art. 11 § 2 KK w zw. z art. 12 KK.
Wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności, na podstawie art. 69 § 1 KK i art. 70 § 1 pkt 1 KK, warunkowo
zawieszono na okres próby w wymiarze pięciu lat. Skazaną oddano w tym czasie pod dozór kuratora sądowego,
przyjmując za postawę dyspozycję art. 73 § 1 KK. Następnie, Sąd, na podstawie art. 46 § 1 KK, zobowiązał D.B. do
naprawienia w całości szkody wyrządzonej przestępstwem, przez uiszczenie na rzecz pokrzywdzonego „K” sp. z o.o.
z siedzibą w K. kwoty 240.370,45 zł. Wyrok ten uprawomocnił się 6.4.2015 r.
23.7.2020 r. Sąd Rejonowy w K. zarządził wykonanie kary dwóch lat pozbawienia wolności orzeczonej wobec
skazanej D.B. wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z 4.3.2015 r. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że
podstawą do zarządzenia wykonania przedmiotowej kary było uchylanie się przez skazaną od obowiązku
naprawienia szkody orzeczonej na rzecz pokrzywdzonego „K” sp. z o.o. z siedzibą w K. w wysokości 240.370,45 zł.
Skazana zaskarżyła powyższe rozstrzygnięcie w całości, stawiając zarzut naruszenia prawa materialnego,
a mianowicie dyspozycji przepisu art. 75 § 2 KK. W uzasadnieniu wskazała, że w 2016 r. pokrzywdzona spółka „K”
sp. z o.o. z siedzibą w K. dokonała cesji wierzytelności na rzecz obecnego wierzyciela J.G. Brak realizacji obowiązku
naprawienia szkody wobec cesjonariusza nie może być uznany za niewykonanie obowiązku w rozumieniu art. 75 § 2
KK i nie może stanowić podstawy do zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej. Dodatkowo wskazała, że
nie uchyla się od tego obowiązku – pokrzywdzona spółka została zlikwidowana, a skazana pozostaje w kontakcie
z obecnym wierzycielem, z którym zawarła porozumienie w przedmiocie spłaty zadłużenia.
Sąd Okręgowy w O. zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy. W uzasadnieniu wskazał, że słuszności stanowiska
Sądu Rejonowego nie podważają argumenty podniesione w treści środka odwoławczego. W szczególności przyjęto,
że cesja wierzytelności pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia prawa karnego. To samo tyczy się, zdaniem
Sądu ad quem, likwidacji wierzyciela. Dodatkowo uzasadniono, że: „w stosunku do skazanej zapadły w okresie próby
dwa nowe wyroki skazujące, przez co uznać należy, że rażąco naruszyła porządek prawny”.
Kasację od tego orzeczenia, na korzyść skazanej, wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając rażące i mające
istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, to znaczy art. 433 § 2 KPK, przez przeprowadzenie
wadliwej kontroli odwoławczej i nienależyte rozpoznanie podniesionego przez skazaną w zażaleniu zarzutu
naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 75 § 2 KK, polegającego na zarządzeniu wykonania orzeczonej
kary dwóch lat pozbawienia wolności, z powodu niewykonania przez skazaną obowiązku naprawienia szkody
nałożonego na podstawie art. 46 § 1 KK mimo, że pokrzywdzony dokonał cesji wierzytelności wynikającej
z przestępstwa popełnionego na jego szkodę na rzecz innego podmiotu.
W oparciu o tak sformułowany zarzut skarżący wniósł o:
1. wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w O. z 28.9.2020 r. na podstawie art. 532 § 1 KPK;
2. uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz utrzymanego nim w mocy postanowienia Sądu Rejonowego w K.
z 23.7.2020 r., a następnie umorzenie postępowania wykonawczego.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanej, postanowił uchylić
zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego w O. oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego
w K. i na podstawie art. 15 § 1 KKW umorzyć postępowanie wykonawcze w przedmiocie zarządzenia wykonania kary
2 lat pozbawienia wolności orzeczonej wobec D.B. wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z 4.3.2015 r.
Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście zasadna.
Rzecznik Praw Obywatelskich ma rację wskazując, że wydając zaskarżone postanowienie Sąd Okręgowy nie nadał
właściwego znaczenia okoliczności przelewu wierzytelności na inny podmiot, a co za tym idzie zwolnienia skazanej
z obowiązku naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego „K” sp. z o.o. Z załączonej do akt sprawy umowy
z 23.11.2016 r. niewątpliwie wynika, że pokrzywdzona spółka K. dokonała cesji wierzytelności na rzecz obecnego
wierzyciela J.G. W tej sytuacji, jak trafnie wskazał skarżący niedopuszczalne było zarządzenie wykonania warunkowo
zawieszonej kary pozbawienia wolności, na podstawie art. 75 § 2 KK, z powodu niewywiązania się przez skazaną
z nałożonego wyrokiem obowiązku naprawienia szkody. Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem,
dokonanie przez pokrzywdzonego cesji roszczeń wynikających z orzeczonego na jego rzecz obowiązku naprawienia
szkody powoduje, że wykonanie takiego obowiązku staje się bezprzedmiotowe, natomiast brak jego realizacji
względem podmiotu trzeciego, który nabył w drodze cesji przedmiotową wierzytelność, nie może być uznany za
niewykonanie obowiązku probacyjnego w rozumieniu art. 75 § 2 KK. W konsekwencji więc, w takiej sytuacji, gdy
doszło do cesji wierzytelności na rzecz innego podmiotu, nawet mimo niewykonania przez skazanego nałożonego
nań obowiązku naprawienia szkody, nie jest dopuszczalne zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary
pozbawienia wolności (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 6.3.2018 r., V KK 44/18,
).
Z powyższego wynika zatem, że zaskarżone postanowienie zapadło z rażącą obrazą art. 75 § 2 KK, co bez wątpienia
miało istotny wpływ na jego treść. Powyższe oznacza, że RPO w sposób jednoznaczny wykazał, iż w przedmiotowej
sprawie zaktualizowała się podstawa kasacyjna z art. 523 § 1 KPK, co umożliwiło uwzględnienie kasacji na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Uznanie kasacji za zasadną musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego postanowienia i umorzeniem – na
podstawie art. 15 § 1 KKW – postępowania wykonawczego w przedmiocie zarządzenia wykonania wskazanej kary
pozbawienia wolności, orzeczonej wobec D.B. wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z 4.3.2015 r. Faktem jest, że
6.10.2020 r. upłynął już zarówno okres próby, jak i sześciomiesięczny okres po jego zakończeniu, w którym możliwe
było zarządzenie wykonania tej kary.
W związku z treścią postanowienia bezprzedmiotowe stało się rozpatrzenie wniosku o wstrzymanie wykonania
zaskarżonego orzeczenia na mocy art. 532 § 1 KPK. Kierując się powyższą argumentacją, Sąd Najwyższy orzekł jak
w części dyspozytywnej postanowienia.

Komentarz
Zagadnienie dotyczące przeniesienia przez pokrzywdzonego wierzytelności wynikającej z popełnienia przestępstwa
na inny podmiot w sytuacji, gdy na skazanym ciążył obowiązek naprawienia szkody, było już wielokrotnie
przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Sąd ten w sposób jednolity zawsze wskazywał w swoich
orzeczeniach, że dokonanie przez pokrzywdzonego cesji roszczeń wynikających z orzeczonego na jego rzecz
obowiązku naprawienia szkody powoduje, iż wykonanie takiego obowiązku staje się bezprzedmiotowe.
W konsekwencji – co w rzeczy samej oczywiste – gdy doszło do cesji wierzytelności na rzecz innego podmiotu,
nawet mimo niewykonania przez skazanego nałożonego nań obowiązku naprawienia szkody, nie jest dopuszczalne
zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności (por. postanowienia Sądu Najwyższego:
z 25.9.2015 r., II KK 225/15,
; z 16.12.2014 r., V KK 347/14,
; z 21.2.2013 r., IV KK 332/12,
).
Sąd Okręgowy pominął jednak tę okoliczność nie dostrzegając faktu, że obowiązek probacyjny stał się
bezprzedmiotowy już w dacie orzekania co do zarządzenia wykonania kary przez Sąd I instancji. Mając te
okoliczności na uwadze należało stwierdzić, że przedmiotowe orzeczenie zostało wydane z rażącą obrazą przepisu
prawa materialnego, a mianowicie art. 75 § 2 KK, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.
W określonej sytuacji jawi się bezsporne twierdzenie, że wniesiona kasacja wymagała uwzględnienia w całości, a co
za tym idzie uchylenia orzeczenia i umorzenia postępowania.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 8.6.2022 r., I KK 204/22.

Zagadnienie dotyczące przeniesienia przez pokrzywdzonego wierzytelności wynikającej z popełnienia przestępstwa na inny podmiot w sytuacji, gdy na skazanym ciążył obowiązek naprawienia szkody, było już wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Dokonanie przez pokrzywdzonego cesji roszczeń wynikających z orzeczonego na jego rzecz obowiązku naprawienia szkody powoduje, iż wykonanie takiego obowiązku staje się bezprzedmiotowe. W konsekwencji, nawet mimo niewykonania przez skazanego nałożonego nań obowiązku naprawienia szkody, nie jest dopuszczalne zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności.