Brak podstaw do przyjęcia surowszej odpowiedzialności
Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK lub wymienione w art. 178a § 4 KK, zaistniały w dacie wyrokowania, uniemożliwia przyjęcie surowszej odpowiedzialności na podstawie art. 178a § 4 KK nawet w przypadku popełnienia czynu przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia skazania. Przepis art. 178a § 4 KK przewiduje kwalifikowaną odpowiedzialność za czyn popełniony w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.
Tematyka: zatarcie z mocy prawa, odpowiedzialność karne, art. 178a KK, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, Sąd Najwyższy
Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK lub wymienione w art. 178a § 4 KK, zaistniały w dacie wyrokowania, uniemożliwia przyjęcie surowszej odpowiedzialności na podstawie art. 178a § 4 KK nawet w przypadku popełnienia czynu przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia skazania. Przepis art. 178a § 4 KK przewiduje kwalifikowaną odpowiedzialność za czyn popełniony w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.
Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK lub wymienione w art. 178a § 4 KK, zaistniały w dacie wyrokowania, co do popełnienia czynu określonego w art. 178a § 1 KK, uniemożliwia przyjęcie surowszej odpowiedzialności na podstawie art. 178a § 4 KK również wtedy, gdy do popełnienia tego czynu doszło przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia wcześniejszego skazania. Opis stanu faktycznego Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z 19.12.2017 r., V Ka 818/17, zmieniając wyrok Sądu Rejonowego w S. z 8.9.2017 r., II K 133/17, uznał M.K. za winnego popełnienia występku z art. 178a § 1 KK, za co skazał go na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 3 lat, orzekając jednocześnie, na podstawie art. 71 § 1 KK, akcesoryjną karę grzywny. Ponadto, wobec wymienionego zostały orzeczone środki karne w postaci 5-letniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych oraz świadczenia pieniężnego. Z kolei w sprawie będącej przedmiotem niniejszego postępowania kasacyjnego M.K. został oskarżony o to, że w S., będąc wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości oraz w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych orzeczonego wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z 19.12.2017 r., w sprawie V Ka 818/17, prowadził w ruchu drogowym samochód osobowy, tj. o przestępstwo z art. 178a § 1 i 4 KK. Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 11.10.2022 r., II K 115/22, uznał M.K. za winnego zarzucanego mu czynu i za ten czyn wymierzył mu karę 10 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania kontrolowanej, nieodpłatnej pracy na cele społeczne w liczbie 20 godzin miesięcznie orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych przez okres 5 lat. Wobec niezaskarżenia przez żadną ze stron postępowania wskazanego wyroku uprawomocnił się on 19.10.2022 r. Od wyroku Sądu Rejonowego w S. kasację na niekorzyść oskarżonego M.K. 16.6.2022 r. wniósł Prokurator Generalny. Orzeczeniu temu zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 178a § 4 KK. W oparciu o ten zarzut Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w S. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w S. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona na niekorzyść skazanego z zachowaniem terminu określonego w art. 524 § 3 KPK, jest oczywiście zasadna, co pozwoliło na jej uwzględnienie na posiedzeniu bez udziału stron w trybie art. 535 § 5 KPK. Jak trafnie wskazał skarżący w uzasadnieniu nadzwyczajnego środka zaskarżenia sąd meriti prawidłowo uznał, że zachowanie M.K. nie może zostać zakwalifikowane z art. 178a § 4 KK w znaczeniu braku ustawowej przesłanki wskazującej na uprzednie prawomocne skazanie za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Wprawdzie, jak to wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, M.K. został w przeszłości uznany za winnego popełnienia czynu z art. 178a § 1 KK, wszelako w dacie wyrokowania w analizowanej sprawie skazanie to uległo zatarciu z mocy prawa. Chociaż przedstawione wyżej postąpienie Sądu Rejonowego w S. w niniejszej sprawie było prawidłowe, to jednak Sąd meriti nie ustrzegł się obrazy przywołanego przepisu prawa materialnego. Stosownie do treści art. 178a § 4 KK karę przewidzianą w tej regulacji ponosi sprawca czynu określonego w art. 178a § 1 KK, jeżeli był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub w art. 355 § 2 KK popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, jak również i ten sprawca, który wymienionego czynu z art. 178a § 1 KK dopuścił się w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo. Dyspozycja powołanego przepisu art. 178a § 4 KK zawiera zatem dwa różniące się rozwiązania normatywne: z jednej strony instytucję nadzwyczajnego obostrzenia kary – jako specyficzną recydywę w zakresie przestępstw komunikacyjnych, a z drugiej zaś kwalifikowany typ czynu zabronionego – jako popełnionego w czasie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w związku ze skazaniem za przestępstwo. Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK lub wymienione w art. 178a § 4 KK, zaistniały w dacie wyrokowania, co do popełnienia czynu określonego w art. 178a § 1 KK, uniemożliwia przyjęcie surowszej odpowiedzialności na podstawie art. 178a § 4 KK również wtedy, gdy do popełnienia tego czynu doszło przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia wcześniejszego skazania. Przepis art. 178a § 4 KK – jak to zauważono powyżej – przewiduje jednak również kwalifikowaną odpowiedzialność za czyn z art. 178a § 1 KK popełniony w czasie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w związku ze skazaniem za przestępstwo. Tym samym, nie stanowi przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 4 KK zatarcie w dacie wyrokowania skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jeżeli tylko będący przedmiotem osądu czyn określony w art. 178a § 1 KK został popełniony w okresie obowiązywania tego zakazu. Analiza akt głównych sprawy Sądu Rejonowego w S., II K 115/22, nie pozostawia wątpliwości, że środek karny orzeczony wyrokiem Sądu Rejonowego w S., II K 133/17, zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z 19.12.2017 r., V Ka 818/17, w postaci 5-letniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, upłynął dopiero 27.12.2021 r. Oczywiste jest zatem, że M.K. swoim zachowaniem 5.11.2021 r. nie tylko dopuścił się występku z art. 178a § 1 KK, ale niewątpliwie zrealizował również kwalifikowane znamię tego przestępstwa, określone w dyspozycji art. 178a § 4 KK, polegające na prowadzeniu pojazdu w stanie nietrzeźwości w okresie obowiązującego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo. Reasumując, o ile zasadnie sąd a quo uznał, że nie można przyjąć wypełnienia przez oskarżonego tego znamienia czynu z art. 178a § 4 KK, które wiązałoby się z wcześniejszym skazaniem za jedno z enumeratywnie wymienionych w tym przepisie przestępstw, to z kolei błędem było wyeliminowanie z opisu czynu zarzuconego oskarżonemu w akcie oskarżenia sformułowania, które świadczyło o wypełnieniu ustawowego znamienia występku z art. 178a § 4 KK, tj. dopuszczenia się czynu z art. 178a § 1 KK w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo. Bezspornym jest, że stwierdzone uchybienie miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, ponieważ zastosowanie właściwego przepisu i zakwalifikowanie zachowania oskarżonego jako wyczerpującego m.in. dyspozycję art. 178a § 4 KK wiązało się z możliwością wymierzenia mu surowszej kary, bo wyłącznie kary pozbawienia wolności, bez możliwości alternatywnego wymierzenia na tej podstawie kary grzywny lub ograniczenia wolności, tak jak to przewiduje przepis art. 178a § 1 KK. Ponadto, konsekwencją uznania, że oskarżony dopuścił się czynu zabronionego w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, był po stronie Sądu obowiązek orzeczenia nie czasowego, tylko dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych (art. 43 § 3 KK). Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się twierdzenie o racji autora kasacji, że niezależnie od przyczyny takiego stanu rzeczy, w zaskarżonym wyroku doszło do opisanego w zarzucie rażącego naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 178a § 4 KK, polegającego na jego niezastosowaniu. Przyjęciu wypełnienia przesłanek do pociągnięcia oskarżonego do odpowiedzialności karnej z przywołanego przepisu nie stało przy tym na przeszkodzie zatarcie skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, ponieważ będący przedmiotem osądu czyn określony w art. 178a § 1 KK został popełniony w okresie obowiązywania tego zakazu. Wyrok Sądu Najwyższego z 23.8.2023 r., V KK 248/23.
Wyrok Sądu Najwyższego podsumowuje, że niezastosowanie przepisu art. 178a § 4 KK w zaskarżonym wyroku miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia. Uchybienie to spowodowało błędne zastosowanie prawa, co mogło skutkować surowszym wymiarem kary dla oskarżonego. Sprawa ta podkreśla konieczność właściwej interpretacji przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej za czyny związane z prowadzeniem pojazdów mechanicznych.