Warunki dożywotniego orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych

Tematyka: dożywotnie orzeczenie, zakaz prowadzenia pojazdów, przestępstwo drogowe

W myśl dyspozycji art. 42 § 3 KK sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych
dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 KK lub jeżeli sprawca w czasie
popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 KK, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki
uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 KK lub w art.
355 § 2 KK był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia,
chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Opis stanu faktycznego
M.K. został oskarżony o to, że umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że kierując
samochodem osobowym na drodze publicznej znajdował się w stanie nietrzeźwości oraz nie dostosował prędkości
do panujących warunków w wyniku czego doprowadził do zderzenia czołowo-bocznego z jadącym prawidłowo
w przeciwną stronę sąsiednim pasem ruchu samochodem osobowym, w wyniku czego pasażer doznał obrażeń
naruszających prawidłowe funkcjonowanie narządu ciała na okres powyżej 7 dni, to jest o czyn z art. 177 § 1 KK
w zw. z art. 178 KK oraz o to, że kierował samochodem osobowym w ruchu publicznym znajdując się w stanie
nietrzeźwości, to jest o czyn z art. 178a § 1 KK.
Wyrokiem z 22.5.2018 r. w sprawie II K 1079/17, Sąd Rejonowy w N. uznał oskarżonego M.K. za winnego
zarzucanych czynów i wymierzył mu karę 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 42 § 3 KK Sąd orzekł wobec oskarżonego dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych, a na podstawie art. 43a § 2 KK orzekł od oskarżonego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym
oraz Pomocy Postpenitencjarnej świadczenie pieniężne w kwocie 20.000 zł.
Apelację w sprawie na niekorzyść oskarżonego wniósł prokurator, który działając na podstawie art. 427 § 2 KPK i art.
438 pkt 1 i 3 KPK wyrokowi powyższemu zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 11 § 1 KK
polegającą na przyjęciu, iż zachowania oskarżonego polegające na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w stanie
nietrzeźwości i spowodowanie wypadku komunikacyjnego stanowią jeden czyn i skazanie oskarżonego M.K. za
jedno przestępstwo, w sytuacji, gdy zachowania te stanowią dwa czyny i oskarżony powinien zostać skazany za dwa
odrębne przestępstwa.
W następstwie tych zarzutów prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez przyjęcie, że oskarżony swoim
zachowaniem zrealizował dwa występki z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 § 1 KK i z art. 178a § 4 KK i wymierzenie:
za występek z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 § 1 KK kary roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności, zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 6 lat, a za czyn z art. 178a § 4 KK kary roku i 4 miesięcy
pozbawienia wolności, dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, świadczenia
pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie 20.000 zł.
W konkluzji prokurator żądał kary łącznej 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności i dożywotniego zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.
Apelację wniósł również oskarżony, który zaskarżył wysokość orzeczonej kary pozbawienia wolności i wniósł
o zmianę wyroku przez orzeczenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonana i kary grzywny.
Sąd Okręgowy w Z., po rozpoznaniu wniesionych apelacji, wyrokiem z 22.11.2018 r., VII Ka 986/18, zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
1. za popełnienie zarzucanego mu czynu z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 KK wymierzył mu karę roku i 10
miesięcy pozbawienia wolności i orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na okres 6 lat,
2. za czyn z art. 178a § 1 KK wymierzył mu karę roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności i orzekł wobec niego
zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.
Następnie Sąd połączył kary wymierzając karę łączną 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności.
Kasację na korzyść M.K., zaskarżając wyrok w zakresie orzeczenia na podstawie art. 42 § 3 KK środka karnego
w postaci dożywotniego prowadzenia pojazdów mechanicznych wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, który
zaskarżonemu wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa karnego

materialnego, a mianowicie 42 § 3 KK, przez jego zastosowanie, mimo że M.K. został skazany za czyn z art. 178a §
1 KK.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej części oraz o przekazanie temu
Sądowi sprawy we wskazanym zakresie do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy w sprawie M.K. skazanego z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 KK oraz art. 178a § 1 KK, po
rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 24.1.2024 r. kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na
korzyść skazanego od wyroku Sądu Okręgowego w Z. z 22.11.2018 r., VII Ka 986/18, zmieniającego wyrok Sądu
Rejonowego w N. z 22.5.2018 r., II K 1079/17, uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Z. w zaskarżonej części, tj.
w zakresie dotyczącym orzeczenia środka karnego w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych i w tym zakresie sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja wniesiona na korzyść skazanego przez Rzecznika Praw Obywatelskiego
okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej rozpoznanie w trybie art. 535 § 5 KPK.
Efektem postępowania odwoławczego była zmiana kwalifikacji prawnej czynów i przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że
skazany M.K. popełnił dwa czyny, a nie jeden, jak uznał Sąd I instancji. Sąd Odwoławczy uznał, że skazany dopuścił
się popełnienia występku z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 KK oraz występku z art. 178a § 1 KK. Skutkiem
powyższego było orzeczenie za czyn z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 KK środka karnego zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 6 lat, a za czyn z art. 178a § 1 KK zakazu prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych dożywotnio. Na podstawie art. 85 KK i art. 86 § 1 KK oraz art. 90 § 2 KK Sąd połączył
orzeczone środki karne i orzekł zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.
W chwili orzekania przez Sąd Okręgowy, przepis art. 42 § 3 KK stanowił, że sąd orzeka zakaz prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 KK
lub jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 KK, którego następstwem jest śmierć
innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, albo w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2
KK lub w art. 355 § 2 KK był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca
zdarzenia, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Tymczasem, M.K.
nie został skazany za żadne z przestępstw wskazanych w przepisie art. 42 § 3 KK. Co zaś istotne – dożywotni zakaz
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, co wynika wprost z treści wyroku Sądu Okręgowego – został
orzeczony za popełnienie czynu z art. 178a § 1 KK.
Przypisanie skazanemu M.K. popełnienia występku z art. 178a § 1 KK nie uprawniało Sądu odwoławczego do
orzeczenia środka karnego z art. 42 § 3 KK (co, jak zasadnie zauważył skarżący, nie stało na przeszkodzie, a wręcz
obligowało Sąd do orzeczenia środka karnego na podstawie art. 42 § 2 KK (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z 5.11.2007 r., III KK 81/07).
Mając na uwadze powyższe, konieczne było uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w Z. i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania temu Sądowi w postępowaniu odwoławczym w zakresie, w którym orzeczono środek karny
dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych oraz – mocą którego połączono orzeczone
wobec skazanego środki karne i orzeczono zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.
W toku ponowionego postępowania Sąd będzie zobowiązany do respektowania obowiązującego prawa
materialnego.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że dokonując zmiany wyroku Sądu Rejonowego, Sąd
Okręgowy przez wyeliminowanie z podstawy skazania przepisu art. 178a § 4 KK, bezzasadnie orzekł wobec
skazanego za czyn z art. 178a § 1 KK zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio na
podstawie art. 42 § 3 KK. Przepis art. 42 § 3 KK, ani żaden inny, nie pozwala bowiem na orzeczenie wobec sprawcy
czynu z art. 178a § 1 KK dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Powyższe
pozostaje rażącym naruszeniem prawa, które niewątpliwie miało istotny wpływ na treść wyroku. Bezpodstawnym
w tym układzie procesowym pozostaje rozstrzygnięcie w zakresie połączenia orzeczonych środków karnych
i orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.

Wyrok Sądu Najwyższego z 24.1.2024 r., I KK 443/23,

Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że dokonując zmiany wyroku Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy przez wyeliminowanie z podstawy skazania przepisu art. 178a § 4 KK, bezzasadnie orzekł wobec skazanego za czyn z art. 178a § 1 KK zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio na podstawie art. 42 § 3 KK. Przepis art. 42 § 3 KK, ani żaden inny, nie pozwala bowiem na orzeczenie wobec sprawcy czynu z art. 178a § 1 KK dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Powyższe pozostaje rażącym naruszeniem prawa, które niewątpliwie miało istotny wpływ na treść wyroku. Bezpodstawnym w tym układzie procesowym pozostaje rozstrzygnięcie w zakresie połączenia orzeczonych środków karnych i orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.