Egzekucja obowiązku szczepień

Obowiązująca regulacja prawna nakłada obowiązek poddania się szczepieniu zgodnie z ustawą o zapobieganiu zakażeniom i chorobom zakaźnym u ludzi. Postanowienia prawne nakładające obowiązek szczepień zostały potwierdzone przez orzecznictwo, które wyklucza brak wymagalności tego obowiązku. Artykuł szczegółowo omawia procedury egzekucji administracyjnej w przypadku uchylenia się od szczepień oraz interpretację przepisów dotyczących obowiązkowych szczepień ochronnych.

Tematyka: szczepienia, obowiązek, egzekucja administracyjna, zapobieganie zakażeniom, choroby zakaźne, wymagalność obowiązku, orzecznictwo, interpretacja przepisów, obowiązkowe szczepienia, procedury egzekucji

Obowiązująca regulacja prawna w ustawie z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1239 ze zm.; dalej jako: ZapobChoróbU) nakłada obowiązek
poddania się szczepieniu. W sprawie nie ma zatem podstaw do przyjęcia nieistnienia obowiązku, jak i braku
wymagalności obowiązku. Obowiązek został nałożony z mocy prawa, w drodze przepisów powszechnie
obowiązujących. Nie można zatem uznać za zasadny zarzut, że jest to obowiązek, który nie został nałożony
w drodze przepisów powszechnie obowiązujących - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.
Opis stanu faktycznego
Postanowieniem z dnia (...) lipca 2014 r. znak: (...) Wojewoda (...) nałożył na M.P. grzywnę w celu przymuszenia
w wysokości 420 zł z powodu uchylania się od poddania syna M.P. obowiązkowym szczepieniom ochronnym,
zgodnie z tytułem wykonawczym z dnia (...) kwietnia 2014 r. Nr (...), wystawionym przez Państwowego Powiatowego
Inspektora Sanitarnego w (...) i wezwał do jej uiszczenia w terminie do 15.10.2014 r. Jednocześnie Wojewoda (...)
w swoim postanowieniu wezwał zobowiązaną do wykonania obowiązku wskazanego w ww. tytule wykonawczym
również w terminie do 15.10.2014 r. Dodatkowo organ obciążył Skarżącą opłatą w wysokości 42,00 zł (słownie:
czterdzieści dwa złote) za wydanie przedmiotowego postanowienia. W postanowieniu zawarta została również
informacja o tym, iż w razie niewykonania nałożonego obowiązku w terminie, będą nakładane dalsze grzywny w tej
samej lub wyższej kwocie, oraz że w sytuacji nieuiszczenia grzywny (wraz z opłatą), zostaną one ściągnięte w trybie
egzekucji administracyjnej należności pieniężnych. Powyższe postanowienie zostało doręczone zobowiązanej w dniu
24.7.2014 r.
Pismem z 28.7.2014 r. M.P. zgłosiła zarzuty w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej. Podniosła: 1) brak
wymagalności obowiązku, 2) niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym, 3) zastosowanie zbyt
uciążliwego środka egzekucyjnego. Zaskarżyła również postanowienie o nałożeniu grzywny.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia (...) marca 2016 r., (...) Minister Zdrowia, po rozpatrzeniu zażalenia M.P. -
utrzymał w mocy postanowienie Wojewody w sprawie obowiązku poddania szczepieniom ochronnym małoletniego
M.P. urodzonego w dniu 4.4.2007 r.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 15.5.2017 r. sprawy ze
skargi M.P. na postanowienie Ministra Zdrowia z dnia (...) marca 2016 r. znak (...) oddalił skargę.
Skarżąca skierowała skargę kasacyjną, którą Naczelny Sąd Administracyjny oddalił.
Z uzasadnienia Sądu
Postawiony zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 EKPCz nie może być interpretowany z pominięciem regulacji w art. 8 ust.
2 EKPCz. Stanowiąc o prawie poszanowania życia prywatnego i rodzinnego w art. 8 ust. 2 EKPCz wyznaczono
granice, przyjmując, że niedopuszczalna jest ingerencja władzy w korzystaniu z tego prawa, z wyjątkiem
przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na
ochronę zdrowia. Prawo do ochrony zdrowia należy do podstawowych praw zapisanych w Konstytucji, a ma
to konsekwencje w regulacji ustawowej w ZapobChoróbU, która w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b) stanowi „Osoby
przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do:
poddania się szczepieniom ochronnym”. Ten ustanowiony obowiązek jest określony podmiotowo i przedmiotowo
w art. 10 ust. 1 ZapobChoróbU, który stanowi, że osoby określone na podstawie art. 10 ust. 10 pkt 2 ZapobChoróbU
są obowiązane do poddania się szczepieniom ochronnym przeciwko chorobom zakaźnym określonym na podstawie
art. 10 ust. 10 pkt 1 ZapobChoróbU.
W art. 10 ust. 10 ZapobChoróbU została udzielona delegacja ustawowa ministrowi właściwemu do spraw zdrowia
określenia, w drodze rozporządzenia: 1) wykazu chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych, 2)
osoby lub grupy osób obowiązane do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom
zakaźnym, wiek i inna okoliczność stanowiące przesłankę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te
osoby. W wykonaniu tej delegacji ustawowej Minister Zdrowia wydał rozporządzenie z 18.8.2011 r. w sprawie
obowiązkowych szczepień ochronnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 753 ze zm.; dalej jako: ObowSzczepOchrR).
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie § 1 i § 4 ObowSzczepOchrR. W § 1 ObowSzczepOchrR wyznaczono
zakres regulacji przedmiotowej rozporządzenia, zaś w § 4 ObowSzczepOchrR określono osoby zwolnione od
obowiązku poddania się szczepieniu.

Obowiązująca regulacja prawna w ZapobChoróbU nakłada obowiązek poddania się szczepieniu. W sprawie nie ma
zatem podstaw do przyjęcia nieistnienia obowiązku, jak i braku wymagalności obowiązku. Obowiązek został
nałożony z mocy prawa, w drodze przepisów powszechnie obowiązujących. Nie można zatem uznać za
zasadny zarzut, że jest to obowiązek, który nie został nałożony w drodze przepisów powszechnie obowiązujących.
Ogłoszony przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu, w dzienniku urzędowym ministra
właściwego do spraw zdrowia, Program Szczepień Ochronnych na dany rok, ze szczególnymi wskazaniami
dotyczącymi stosowania szczególnych szczepionek, wynikającymi z aktualnej sytuacji epidemiologicznej nie stanowi
podstawy obowiązku. Obowiązek wynika z mocy ustawy i przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 10
ust. 10 ZapobChoróbU. Program Szczepień Ochronnych na dany rok jedynie warunkuje ten obowiązek.
Drugą podstawę zarzutu oparto na podstawie wyliczonej w art. 33 § 1 pkt 2 EgzAdmU, który stanowi
o niewykonalności obowiązku. Obowiązek jest niewykonalny, jeżeli z przyczyn faktycznych jego wykonanie nie jest
możliwe. W przypadku obowiązku szczepienia wykazanie niewykonalności obowiązku wymaga poddania się
przez zobowiązanego, a w przypadku małoletniego przez przedstawiciela ustawowego, procedurze ustalenia
braku możliwości faktycznej jego spełnienia. Procedurę tą reguluje art. 17 ust. 2, ust. 3, ust. 4 ZapobChoróbU.
Według art. 17 ust. 2 ZapobChoróbU „Wykonanie obowiązku szczepienia ochronnego jest poprzedzone lekarskim
badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia
ochronnego”. Poddanie się lekarskiemu badaniu kwalifikacyjnemu obciąża małoletniego, który to przez
przedstawiciela ustawowego musi zachować tę procedurę ustalenia czy nie występują przeszkody stanowiące
z uwagi na stan zdrowia wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego. Niepodjęcie czynności poddania się
lekarskiemu badaniu kwalifikacyjnemu nie daje podstaw do wyprowadzenia niewykonalności obowiązku.
Trzecią podstawę wniesionego zarzutu oparto na podstawie wyliczonej w art. 33 § 1 pkt 8 EgzAdmU. Zgodnie z art.
33 § 1 pkt 8 EgzAdmU podstawą zarzutu może być zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego. Artykuł 1a
pkt 12 lit. b) EgzAdmU stanowi, że „Ilekroć w ustawie jest mowa o: środku egzekucyjnym – rozumie się przez to:
w postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym obowiązków o charakterze niepieniężnym: grzywnę w celu
przymuszenia, – wykonanie zastępcze, – odebranie rzeczy ruchomej, – odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali
i innych pomieszczeń, – przymus bezpośredni”. Obowiązek szczepienia jest obowiązkiem osobistym, którego
z powodu charakteru nie może spełnić inna osoba za zobowiązanego. Pozostawia to do wyboru do stosowania
wyłącznie dwa środki egzekucyjne: grzywnę w celu przymuszenia oraz przymus bezpośredni. Zastosowanie grzywny
w celu przymuszenia i to w minimalnej wysokości nie daje podstaw do uznania jako zasadnego zarzutu zastosowania
zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego. Nie naruszył zatem Sąd art. 119 § 1 EgzAdmU.
Zgodnie z art. 16 PrPacjRPPU pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń
zdrowotnych lub odmowy takiej zgody. Przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego ma prawo do wyrażenia
zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Zgoda oraz
sprzeciw, o których mowa, mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie pacjenta lub jego opiekuna
prawnego, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza
czynnościom, albo brak takiej woli.
Konieczność uzyskania zgody pacjenta lub opiekuna prawnego dziecka, której uzyskanie obciąża lekarza, wynika
z art. 32 ust. 1- 2 ZawLekU. Jednakże w przypadku obowiązkowych szczepień, obowiązek poddania się
szczepieniom wynika wprost z ustawy, a więc zgoda szczepionego, bądź jego przedstawiciela ustawowego jest
zbędna, a poddanie się szczepieniu jest spełnieniem obowiązku ustawowego.
W rozumieniu ZapobChoróbU, szczepieniem ochronnym nazywamy „podanie szczepionki przeciw chorobie
zakaźnej, w celu sztucznego uodpornienia przeciwko tej chorobie”. Świadczenie zdrowotne jest działaniem
służącym profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz innym działaniem
medycznym wynikającym z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich udzielania.
Procedura poddania się szczepieniu ochronnemu jest zatem działaniem profilaktycznym, realizowanym
w podmiocie leczniczym przez personel uprawniony, na którą składają się nierozerwalnie dwie czynności: 1) badanie
lekarskie poprzedzające kwalifikację do szczepienia oraz 2) podanie szczepionki doustne lub wykonanie iniekcji
u pacjenta.
Wyrok NSA z 15.10.2019 r., II OSK 2854/17

Podsumowując, publikacja omawia obowiązek szczepień ochronnych na podstawie ustawy o zapobieganiu zakażeniom i chorobom zakaźnym u ludzi. Przedstawia również procedury egzekucji administracyjnej w przypadku uchylenia się od poddania się szczepieniom oraz interpretację przepisów regulujących obowiązkowe szczepienia. Orzecznictwo potwierdza wymagalność obowiązku szczepień, a procedury egzekucji administracyjnej są szczegółowo omówione.