Program polityki zdrowotnej leczenia niepłodności

Tematyka: program polityki zdrowotnej, leczenie niepłodności, zapłodnienie pozaustrojowe, finansowanie ze środków publicznych, minister zdrowia, legislacja, roczne sprawozdanie, budżet państwa

Na skutek wprowadzenia zmian legislacyjnych, minister właściwy do spraw zdrowia został zobowiązany do
opracowania, wdrożenia i realizacji od 1.6.2024 r. programu polityki zdrowotnej leczenia niepłodności. Na
realizację tego celu przeznaczono z budżetu państwa minimum 500 mln zł rocznie.
Etap legislacyjny
Prezydent RP podpisał ustawę z 29.11.2023 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych
ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2730; dalej: ZmŚOZŚrPubU23). ZmŚOZŚrPubU23 weszła w życie
14 dni od dnia ogłoszenia (art. 3 ZmŚOZŚrPubU23), które nastąpiło 19.12.2023 r. Tym samym ZmŚOZŚrPubU23
obowiązuje od 3.1.2024 r.
Cel wprowadzanych zmian
Jak czytamy w uzasadnieniu do ZmŚOZŚrPubU23, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr
31), celem wprowadzenia ZmŚOZŚrPubU23 jest umożliwienie finansowania ze środków publicznych leczenia
niepłodności metodą zapłodnienia pozaustrojowego.
Potrzeba zmian
Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu ZmŚOZŚrPubU23, niepłodność to klasyfikowana przez Światową
Organizację Zdrowia WHO choroba cywilizacyjna. W Polsce - zgodnie z szacunkami - niepłodność może dotyczyć
ok. 3 mln osób, a skala problemu jest zbliżona do sytuacji w innych krajach wysoko rozwiniętych. Ponadto - jak
wskazuje ustawodawca w uzasadnieniu ZmŚOZŚrPubU23 - problem niepłodności dotyka 15-20% par, znajdujących
się w wieku prokreacyjnym, z czego ok. 35 000-40 000 wymaga rocznie leczenia zaawansowanymi technikami
wspomaganego rozrodu. Dalej ustawodawca wskazuje, że bezdzietność, traktowana jako następstwo niepłodności,
jest przyczyną poważnych konsekwencji społecznych, w tym także pogłębiającego się zarówno w Polsce, jak i całej
Europie, kryzysu demograficznego. W 2020 r. w Polsce współczynnik dzietności wynosił 1,38, co oznacza 138 dzieci
na 100 kobiet. Niekorzystne trendy demograficzne mają negatywne konsekwencje ekonomiczne. Ustawodawca
zwraca uwagę na potrzebę zachowania obecnej wielkości populacji, co wymaga odpowiedniego wsparcia rodziny na
wielu płaszczyznach, w tym m.in.: medycznej.
Dotychczasowy stan prawny
Leczenie niepłodności jest złożone i dotyczy kompleksowej diagnostyki, możliwości leczenia zachowawczego
i chirurgicznego - metody te były już dotychczas objęte finansowaniem z Narodowego Funduszu Zdrowia. Natomiast
techniki wspomaganego rozrodu, takie jak zapłodnienie pozaustrojowe (IVF, in vitro), bardziej złożone interwencje,
takie jak preimplantacyjne testy genetyczne (PGT), dawstwo gamet i zarodków nie były objęte ww. finansowaniem.
Z punktu widzenia interesu społecznego Polski, biorąc pod uwagę ww. przesłanki, jak również skalę problemu
niepłodności, niezbędne jest wdrożenie strategii i programów zdrowotnych walki z niepłodnością o charakterze
ogólnopaństwowym, aby umożliwić osobom dotkniętym tą chorobą posiadanie potomstwa. Konieczne jest zatem -
w ocenie ustawodawcy - finansowanie leczenia niepłodności metodą zapłodnienia pozaustrojowego ze środków
publicznych - a dokładniej ze środków budżetu państwa. Takie finansowanie było dotychczas dostępne ze środków
budżetu niektórych jednostek samorządu terytorialnego, m.in. w Warszawie.
Zgodnie z art. 5 pkt 29a ustawy z 27.8.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 146; dalej: ŚOZŚrPubU) program polityki zdrowotnej stanowi zespół
zaplanowanych i zamierzonych działań z zakresu opieki zdrowotnej ocenianych jako skuteczne, bezpieczne
i uzasadnione, umożliwiających osiągnięcie w określonym terminie założonych celów, polegających na wykrywaniu
i zrealizowaniu określonych potrzeb zdrowotnych oraz poprawy stanu zdrowia określonej grupy świadczeniobiorców,
opracowany, wdrażany, realizowany i finansowany przez ministra albo jednostkę samorządu terytorialnego.
Przepisy regulujące kwestię opracowania i realizacji programów zdrowotnych co do zasady mają charakter
fakultatywny, pozostawiając decyzję w zakresie ich wdrażania właściwym podmiotom (ministrom, jednostkom
samorządu terytorialnego) - „programy polityki zdrowotnej mogą opracowywać, wdrażać, realizować i finansować
ministrowie oraz jednostki samorządu terytorialnego” (art. 48 ust. 1 ŚOZŚrPubU). Wyjątek stanowi art. 48a ust. 17
ŚOZŚrPubU, zobowiązujący ministra właściwego do spraw zdrowia do opracowania, wdrożenia, realizacji
i finansowania programu polityki zdrowotnej służącego wykonaniu programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za
życiem” przyjętego na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z 4.11.2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”
(t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1923).

W związku z powyższym, ZmŚOZŚrPubU23 wprowadzono zmianę w art. 48a ŚOZŚrPubU, poprzez dodanie art. 48a
ust. 16a ŚOZŚrPubU, przewidującego obligatoryjne przygotowanie, wdrożenie i finansowanie przez ministra
właściwego do spraw zdrowia przedmiotowego programu.
Istota zmian
W pierwszej kolejności ZmŚOZŚrPubU23 dodaje w art. 48a ust. 16a ŚOZŚrPubU, na podstawie którego minister
właściwy do spraw zdrowia będzie obowiązany do opracowania, wdrożenia, realizacji i finansowania programu
polityki zdrowotnej leczenia niepłodności obejmującego procedury medycznie wspomaganej prokreacji,
w tym zapłodnienie pozaustrojowe prowadzone w ośrodku medycznie wspomaganej prokreacji,
w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 18 ustawy z 25.6.2015 r. o leczeniu niepłodności (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 442).
Ponadto ZmŚOZŚrPubU23 nakłada na ministra właściwego do spraw zdrowia obowiązek przeznaczania corocznie
z budżetu państwa, z części będącej w jego dyspozycji, nie mniej niż 500 mln zł na realizację ww. programu.
Co więcej, zgodnie z ZmŚOZŚrPubU23, minister właściwy do spraw zdrowia będzie przedkładał Sejmowi RP roczne
sprawozdanie z realizacji programu polityki zdrowotnej leczenia niepłodności, w terminie do 31 lipca roku
następującego po roku, którego sprawozdanie dotyczy. Jednocześnie ustawodawca wskazał, że pierwszy taki
program polityki zdrowotnej leczenia niepłodności minister właściwy do spraw zdrowia ma opracować i wdrożyć oraz
rozpocząć jego realizację od 1.6.2024 r. (art. 2 ZmŚOZŚrPubU23).

Zmiana legislacyjna otworzyła drogę do finansowania leczenia niepłodności, klasyfikowanej jako choroba cywilizacyjna, ze środków publicznych. Program polityki zdrowotnej leczenia niepłodności ma z założenia poprawić dostęp do skutecznej opieki zdrowotnej dla osób dotkniętych tą problematyką. Minister zdrowia będzie zobowiązany do corocznego raportowania Sejmowi RP o realizacji programu, zaczynając od 1.6.2024 r., przy minimalnym budżecie 500 mln zł rocznie.