Rozszerzenie uprawnień pielęgniarek

Pielęgniarki i położne zyskały nowe uprawnienia w zakresie wystawiania recept oraz ordynowania leków, wyrobów medycznych i badań diagnostycznych. Zmiany te mają na celu zwiększenie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej oraz podniesienie statusu zawodowego pielęgniarek i położnych. Nowe przepisy ujednolicają zakres uprawnień, pozwalając m.in. na samodzielne przepisywanie leków przeciwzakaźnych, leków do ran i oparzeń, szczepionek oraz środków antykoncepcyjnych.

Tematyka: pielęgniarka, położna, uprawnienia, recepta, leki, wyroby medyczne, badania diagnostyczne, opieka zdrowotna, status zawodowy

Pielęgniarki i położne uprawnione do wystawiania recept nabyły możliwość ordynowania większej ilości
leków, wyrobów medycznych oraz zlecania dodatkowych badań diagnostycznych. Wśród nich m.in. leki do
leczenia ran i środki antykoncepcji awaryjnej. Celem zmian jest m.in. zwiększenie dostępności do świadczeń
świadczeń opieki zdrowotnej, bez konieczności wizyty lekarskiej, a także poprawa statusu zawodowego
pielęgniarek i położnych potwierdzona uzyskaniem szerszych uprawnień i kompetencji zawodowych, jako
odzwierciedlenia w praktyce poziomu wykształcenia, zdobytej wiedzy i doświadczenia zawodowego.
• Nowe przepisy ujednolicają uprawnienia w zakresie zlecenia badań diagnostycznych przez pielęgniarki
z możliwością udzielania przez nich świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktyki chorób układu krążenia
(ChUK).
• Ponad dotychczasowe leki, pielęgniarki i położne mogą samodzielnie przepisywać leki zwierające
substancje czynne z grupy leków przeciwzakaźnych stosowanych w chorobach dróg moczowych, z grupy
leków stosowanych do leczenia trudno gojących się ran i oparzeń, z grupy szczepionek, a wyłącznie położne
z grupy środków stosowanych w antykoncepcji awaryjnej.
• Pielęgniarki i położne nabyły również możliwość wystawienia recepty i zlecenia na cewniki urologiczne
niepowlekane oraz na wszystkie opatrunki wydawane w aptece na receptę.
Uprawnienia do wystawiania recept
Prawo do wystawiania recept nie wynika z samego faktu wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej – żeby mieć
taką możliwość, konieczne jest spełnienie dodatkowych kwalifikacji, o których mowa w art. 15a ustawy z 15.7.2011 r.
o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 814). Istotne jest też rozróżnienie, na które leki
pielęgniarka i położna mogą wystawiać recepty samodzielnie, a na które w ramach realizacji zleceń lekarskich.
Konieczne jest spełnienie jednego z poniższych warunków.
W przypadku samodzielnego wystawiania recept:
• posiadanie dyplomu ukończenia studiów drugiego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo,
• posiadanie tytułu specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa
i ukończenie kursu specjalistycznego w zakresie samodzielnego ordynowania leków, środków spożywczych
specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych, chyba że w ramach kształcenia w szkołach
pielęgniarskich i w szkołach położnych lub szkolenia specjalizacyjnego nabyły wiedzę objętą takim kursem.
W przypadku realizacji zleceń lekarskich:
• posiadanie dyplomu ukończenia studiów co najmniej pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub
położnictwo,
• posiadanie tytułu specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa.
Przy czym wówczas dotyczy to tylko recepty na leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego
oraz wyroby medyczne niezbędne do kontynuacji leczenia, chyba że w ramach kształcenia w szkołach
pielęgniarskich i w szkołach położnych lub szkolenia specjalizacyjnego nabyły wiedzę objętą takim kursem.
W żadnym wypadku nie jest możliwe wystawienie recepty na leki zawierające substancje bardzo silnie działające,
środki odurzające i substancje psychotropowe.
Jeśli natomiast chodzi o zlecanie badań diagnostycznych, to może robić to pielęgniarka i położna
posiadające:
• tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa lub
• dyplom ukończenia studiów co najmniej pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo.
W żadnym wypadku nie może zlecać badań wymagających metod diagnostycznych i leczniczych stwarzających
podwyższone ryzyko dla pacjenta.

Wykaz leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych
ordynowanych przez pielęgniarki i położne
Wykaz:
• substancji czynnych zawartych w lekach,
• środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego,
• wyrobów medycznych,
• wykaz badań diagnostycznych,
zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18.1.2018 r. w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach,
środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez
pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki
i położne (Dz.U. z 2018 r. poz. 299).
W ostatnim czasie, powyższe rozporządzenie uległo zmianie poprzez wejście w życie 15.6.2024 r. rozporządzenia
Ministra Zdrowia z 12.6.2024 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych
w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych
przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania
pielęgniarki i położne (Dz.U. z 2024 r. poz. 876).
W ramach nowelizacji rozbudowano każdy z powyżej wymienionych wykazów (poza środkami spożywczymi
specjalnego przeznaczenia żywieniowego) o nowe pozycje.
Zmiany w zakresie leków
W zakresie substancji czynnych, grupa leków przeciwzakaźnych stosowanych w chorobach dróg moczowych została
rozbudowana i obecnie zawiera trzy pozycje:
• Trimethoprim,
• Furazidinum,
• Fosfomycinum trometamolum,
w każdym wypadku do podawania doustnego.
Dodatkowo dodano nowe grupy leków tj.:
• leki stosowane do leczenia trudno gojących się ran, oparzeń,
• szczepionki dla dorosłych (produkty immunologiczne do szczepień ochronnych dla dorosłych),
• środki antykoncepcji awaryjnej - octan uliprystalu w formie doustnej, przy czym receptę może wypisać wyłącznie
położna.
Zmiany w zakresie wyrobów medycznych
Katalog wyrobów medycznych, na który pielęgniarka i położna może wystawić receptę i zlecenie został rozbudowany
do 35 pozycji (w poprzednim brzmieniu 27).
Założeniem było umożliwienie uprawnionym pielęgniarkom i położnym samodzielnie wystawiać recepty i zlecenia na
wszystkie opatrunki wydawane w aptece na receptę, paski diagnostyczne do oznaczania glukozy i ciał ketonowych
w moczu oraz na igły do wstrzykiwań.
Zmiany w zakresie badań diagnostycznych
Nastąpiły także modyfikacje z załączniku określającym badania diagnostyczne, na które pielęgniarki i położne mają
prawo wystawiać skierowania.
Wśród badań biochemicznych i immunochemicznych w surowicy krwi wymieniono także badanie stężenia we krwi
cholesterolu całkowitego, LDL-cholesterolu, HDL-cholesterolu, triglicerydów, przy czym do jego zlecania uprawniona
jest wyłącznie pielęgniarka. Zapis ten koresponduje z możliwością realizacji przez pielęgniarki POZ świadczenia
profilaktyczne w ramach programu profilaktyki ChUK (chorób układu krążenia).
Rozbudowano także badania mikrobiologiczne o następujące badania:
• test antygenowy w kierunku: SARS-CoV-2/grypy A+B/RSV,

• strep-test,
• CRP - szybki test ilościowy.
Badania te są szczególnie przydatne w gabinetach podstawowej opieki zdrowotnej w ramach diagnostyki infekcji,
szczególnie górnych dróg oddechowych. Analiza przyczyny infekcji i jej podłoża (wirusowego lub bakteryjnego)
przyczyni się do lepszej diagnostyki i leczenia tych schorzeń.
Etap legislacyjny
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 12.6.2024 r. Rozporządzenie Ministra Zdrowia zmieniające rozporządzenie
w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia
żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań
diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki i położne (Dz.U. z 2024 r. poz. 876)
obowiązuje od 15.6.2024 r.

Rozszerzenie uprawnień pielęgniarek i położnych o możliwość ordynowania większej gamy leków, wyrobów medycznych i zlecania badań diagnostycznych stanowi istotny krok w kierunku poprawy opieki zdrowotnej. Nowe regulacje wprowadzają precyzyjne warunki dotyczące wystawiania recept oraz zlecania badań, co przyczynia się do podniesienia standardów zawodowych pielęgniarek i położnych.