Stan techniczny a przesłanki wykreślenia budynku z rejestru zabytków

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że stan techniczny obiektu wpływa na jego wartość zabytkową, ale nie zawsze skutkuje koniecznością wykreślenia z rejestru. Decyzja o skreśleniu wymaga utraty wartości historycznej, artystycznej lub naukowej obiektu. Podnoszony argument o złym stanie technicznym nie jest samoistną przesłanką do skreślenia zabytku. Istotne jest całkowite pozbawienie obiektu wartości zabytkowej.

Tematyka: Naczelny Sąd Administracyjny, skreślenie zabytku, wartość historyczna, stan techniczny, konserwacja zabytków, restauracja zabytków

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że choć zużycie techniczne obiektu zawsze oddziaływuje na jego
wartość zabytkową, redukując ją nawet dość znacznie, jednak dopóki istniejącym elementom tego obiektu da
się przypisać to, iż stanowią one nadal nośnik wartości mających znaczenie dla historii i kultury, brak jest
podstaw do skreślenia obiektu uosabiającego dotąd dzieło architektury i budownictwa, lecz znajdującego się
aktualnie w złym stanie technicznym, z rejestru zabytków.
W 2014 r. Marek K. wystąpił o skreślenie dworku z rejestru zabytków, żądanie uzasadniając złym stanem
zachowania budynku oraz brakiem możliwości poniesienia kosztów jego remontu, który w istocie stanowiłby
rekonstrukcję obiektu. W obecnym stanie budowla nie przedstawia, zdaniem wnioskodawcy, żadnej wartości
historycznej, artystycznej ani naukowej. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego odmówił skreślenia z rejestru,
a po rozpatrzeniu wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, utrzymał w mocy własną decyzję. W uzasadnieniu
rozstrzygnięcia organ wyjaśnił, że zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami (t. jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 2187 ze zm.; dalej jako: OchrZabU) przesłankami uprawniającymi do
skreślenia zabytku z rejestru zabytków są: utrata wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo brak
potwierdzenia wartości zabytku w świetle nowych ustaleń naukowych. Do utraty wartości zabytkowej obiektu może
dojść na skutek jego zniszczenia, jednak dla zaistnienia przesłanki z art. 13 ust. 1 OchrZabU konieczne jest istnienie
bezpośredniego związku przyczynowego pomiędzy faktem częściowego czy całkowitego zniszczenia obiektu
wpisanego do rejestru a utratą przez ten obiekt wartości historycznej, artystycznej lub naukowej. Analiza materiału
dowodowego sprawy, w tym w szczególności treści decyzji o wpisie dworku do rejestru zabytków i opinii Narodowego
Instytutu Dziedzictwa z 2014 r. wraz z załączonymi do niej protokołem z oględzin i dokumentacją fotograficzną, daje
podstawy do sformułowania wniosku, że nie zachodzi żadna z przesłanek upoważniających organ do skreślenia
dworku z rejestru zabytków. Zdaniem organu, obiekt ten, mimo znacznie posuniętej degradacji substancji materialnej,
zachował wartość artystyczną. Podnoszony we wniosku i potwierdzony podczas oględzin w 2015 r. katastrofalny stan
techniczny dworku – zawilgocenie ścian i więźby dachowej, ugięcia, złamania i ubytki w podłogach i sufitach,
nieszczelny dach, ubytki w tynkach – nie może stanowić samoistnej przesłanki do skreślenia tego obiektu z rejestru
zabytków. Celem postępowania prowadzonego w sprawie skreślenia zabytku z rejestru nie jest ocena możliwości
i zasadności remontu zabytku z ekonomicznego punktu widzenia. Odmowa przyznania środków finansowych na
remont zabytku w 1957 r. nie uzasadnia, zdaniem organu, bierności właścicieli obiektu w sprawowaniu nad nim
opieki i zaniechania starań o trwałe zachowanie jego wartości przez kolejne kilkadziesiąt lat.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę Marka K. podkreślając, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1
lit. c OchrZabU zabytki nieruchome będące dziełami architektury i budownictwa podlegają ochronie i opiece bez
względu na stan zachowania. Dlatego też bez znaczenia w postępowaniu opartym na art. 13 OchrZabU jest kwestia,
czy obiekt wymaga wykonania prac budowlanych polegających na remoncie, czy też wymaga wykonania robót
rekonstrukcyjnych (zob. wyrok NSA z 4.3.2008 r., II OSK 234/07,
). Przyjęcie odmiennego stanowiska
mogłoby prowadzić do sytuacji, w której właściciele budynków celowo nie wykonywaliby napraw i remontów zabytku,
by w ten sposób doprowadzić do ich zniszczenia i w rezultacie wykreślenia z rejestru. Z opinii znajdującej się
w aktach sprawy wynika, że budynek mimo złego stanu technicznego i konieczności wymiany znacznej części
substancji budowli wciąż posiada przypisane mu walory architektoniczne, o czym decydują jego bryła, proporcje,
skromny detal architektoniczny i miejsce w układzie urbanistycznym. Budynek nie wymaga rekonstrukcji od podstaw.
Zły stan techniczny zachowania budynku, jest wynikiem wieloletnich zaniedbań, braku zabezpieczenia i bieżących
prac remontowo-konserwatorskich, do czego zobowiązany jest właściciel zabytku.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną Marka K. Wykładnia art. 13 pkt 1 OchrZabU
dokonywana przez pryzmat celów, którym obowiązywanie OchrZabU służy, tj. trwałego zachowania wartości
zabytków i zapobieganie wszelkim zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla ich wartości,
nakazuje uznać, że utrata dotychczasowej wartości przez zabytek, by mogła skutkować jego skreśleniem
z rejestru, musi być całkowita. Oznacza to, że ocena ta nie może podlegać stopniowaniu prowadzącemu m.in.
do uznania, że zabytek powinien podlegać skreśleniu, albowiem utracił większą część swojego znaczenia
i aktualnie wartość ta ma charakter szczątkowy. Tym samym w świetle ustaleń odnoszących się do stanu obiektu
zabytkowego, podstawą skreślenia zabytku z rejestru może być wyłącznie ustalenie pozwalające stwierdzić, że
określone zdarzenie lub proces doprowadziły do tego, że można mówić o całkowitym, stałym, a przez to
definitywnym pozbawieniu określonego zabytku nieruchomego, w tym dzieła architektury i budownictwa, jakiejkolwiek
wartości historycznej, artystycznej lub naukowej uzasadniającej przekonanie, że jego ochrona leży w interesie
społecznym. Przy wykładni art. 13 pkt 1 OchrZabU uwzględnić jednocześnie trzeba, że stan zniszczenia zabytku nie
ma jakiegokolwiek znaczenia dla utrzymywania jego ochrony, jeżeli poziom degradacji technicznej zabytku nie
doprowadził do całkowitego pozbawienia obiektu wartości zabytkowej. Obiekt zabytkowy może się stać przedmiotem

prac konserwatorskich, które mają na celu zabezpieczenie substancji zabytku i zahamowanie procesów jego
destrukcji, jak również w uzasadnionym przypadku prac restauratorskich, które mogą polegać na odtworzeniu tych
części obiektu zabytkowego, które on utracił.
Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że zły stan techniczny zabytku w sposób bezpośredni nie warunkuje
skreślenia go z rejestru zabytków. Konieczność poniesienia nadmiernych i nieuzasadnionych ekonomicznie (zdaniem
strony) kosztów prac remontowych, czy też stan zniszczeń w obiekcie, które dyskwalifikują go jako bezpieczny obiekt
budowlany nie dowodzą samoistnie utraty wartości zabytkowych tego obiektu (zob. wyrok NSA z 27.9.2016 r., II OSK
3132/14,
).
W ocenie NSA istotne znaczenie z punktu widzenia zarzutów skargi kasacyjnej ma uzupełniające ustalenie
Narodowego Instytutu Dziedzictwa, zaakceptowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, że dwór może
zostać uratowany w wyniku jego modernizacji i adaptacji do nowych funkcji użytkowych. Skarżący to ustalenie
zakwestionował, niemniej nie przedstawił żadnej ekspertyzy technicznej obiektu, która powyższe twierdzenie
pozwalałaby uznać za błędne. Kluczowa jest konieczność rozróżnienia pomiędzy techniczną możliwością wdrożenia
działań zabezpieczających zabytek przed jego ostatecznym zniszczeniem a wolą właściciela przejawiającą się
w niechęci do dalszego utrzymania zabytku i braku zamiaru ponoszenia kosztów na jego ewentualną rekonstrukcję.
Wyrok NSA z 7.2.2018 r., II OSK 896/16

Naczelny Sąd Administracyjny odrzucił skargę kasacyjną, podkreślając konieczność całkowitej utraty wartości zabytkowej obiektu, aby go skreślić z rejestru. Zły stan techniczny nie jest wystarczającym argumentem. Istotne są również działania konserwatorskie i restauratorskie mające na celu zachowanie wartości zabytku.