Konkubinat a możliwość korzystania ze stawek określających zobowiązanie podatkowe z tytułu nabycia spadku dla małżonków

Konkubina nie może żądać zaliczenia do I grupy podatkowej po śmierci partnera, bez względu na przyczynę niesformalizowania związku. Naczelny Sąd Administracyjny podjął decyzję w kontrowersyjnej sprawie dotyczącej podatku od spadków i darowizn. Elżbieta W., będąca spadkobierczynią, wniosła odwołanie, argumentując swoje roszczenia poprzez długotrwałe pozostawanie w konkubinacie z spadkodawcą i wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego.

Tematyka: Konkubinat, podatek od spadków, Naczelny Sąd Administracyjny, zaliczenie do grupy podatkowej, Elżbieta W., status podatkowy, decyzja sądowa

Konkubina nie może żądać zaliczenia do I grupy podatkowej po śmierci partnera, bez względu na przyczynę
niesformalizowania związku – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny.
W 2012 r. zmarł Krzysztof K., który swoją spadkobierczynią w testamencie ustanowił Elżbietę W. W skład masy
spadkowej wartej łącznie ponad 238 tys. zł wchodziły spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,
zabudowana nieruchomość i jednostki uczestnictwa w funduszach. Naczelnik Urzędu Skarbowego po uwzględnieniu
kwoty wolnej dla nabywcy zaliczonego do III grupy podatkowej, ustalił zobowiązanie podatkowe w podatku od
spadków i darowizn z tytułu nabycia spadku w wysokości ponad 45 tys. zł. Elżbieta W. wniosła odwołanie dowodząc,
że pozostawanie w konkubinacie ze spadkodawcą od 12 lat oraz wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego,
wzajemna opieka i troska, daje podstawy do zaliczenia jej do I grupy podatkowej.
Dyrektor Izby Skarbowej w Ł. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Jak wyjaśnił, wysokość należnego podatku od
spadków i darowizn jest uzależniona od tego, do której z trzech grup podatkowych zaliczono nabywcę. Ustawodawca
zastosował tylko jedno kryterium zaliczania do poszczególnych grup podatkowych, a mianowicie osobisty stosunek
nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Jak podkreślono, przepisy
prawa, zarówno podatkowego jak i cywilnego, nie przewidują, wbrew opinii podatniczki, możliwości stwierdzenia
pokrewieństwa z uwagi na silne więzi emocjonalne czy też fakt wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego
oraz wzajemnej opieki i troski.
Elżbieta W. w skardze do WSA w Łodzi zarzuciła, że na gruncie podatku od spadków i darowizn jest
dyskryminowana ze względu na swój status konkubentki spadkodawcy. Wskazywała, że zarówno ona, jak
i spadkodawca byli po rozwodach i spadkodawca nie mógł ponownie zawrzeć z nią związku małżeńskiego
w kościele, a ślub cywilny go nie satysfakcjonował. Podkreśliła też, że domaga się zastosowania norm Konstytucji
i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r.
(Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). Wniosła również o skierowanie do TK pytania o zgodność z Konstytucją
i Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych otwartym do podpisu w Nowym Jorku 19.12.1966 r.
(Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) przepisów ustawy z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t. jedn.: Dz.U.
z 2009 r. Nr 93, poz. 768; dalej jako: PSpDarU) zaliczających partnerów ze związków nieformalnych do III grupy
podatkowej.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi oddalił skargę. Poza sporem jest, że w zeznaniu skarżąca nie
wykazała związku małżeńskiego ani stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą. Zgodnie z art. 14 ust. 1
PSpDarU, wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca.
Przy czym, zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od
której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Do grupy I zalicza się: małżonka, zstępnych,
wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów; do grupy II – zstępnych rodzeństwa,
rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków,
małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych; zaś do grupy III – innych nabywców.
Sąd wskazał, że PSpDarU, podobnie zresztą jak i poprzedzające ją akty dotyczące tego rodzaju podatku
opodatkowujące nabycie spadków, darowizn i innych przypadków nieodpłatnego nabycia majątku, oparta jest na
modelu podatku osobistego pobieranego od udziału w nim poszczególnych nabywców. To zaś oznaczało i oznacza
aktualnie konieczność uwzględniania w procedurze kształtowania obciążenia podatkowego kryteriów oraz instytucji
prawnych istniejących na gruncie prawa rodzinnego oraz rodzinnych powiązań między zbywcą i nabywcą majątku.
Przy czym, nie należy utożsamiać pojęć więzy rodzinne i więzy osobiste. Więzy uczuciowe, więzy przyjacielskie
czy wynikające z konkubinatu, sąsiedztwa, to niewątpliwie więzy osobiste, ale nie rodzinne. Sąd uznał, że
organy w sposób prawidłowy i uzasadniony obowiązującymi przepisami dokonały przypisania skarżącej
statusu podatnika do III grupy podatkowej i w sposób właściwy ustaliły wysokość podatku od spadku
nabytego po Krzysztofie K.
Sąd nie podzielił wątpliwości skarżącej w kwestii niekonstytucyjności przepisów PSpDarU, podkreślając, że
niewystąpienie przez sąd z wnioskowanym pytaniem prawnym nie zamyka jej drogi do zbadania konstytucyjności
kwestionowanych przepisów. Zgodnie z art. 79 Konstytucji, każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały
naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie o TK, wnieść skargę do TK w sprawie zgodności
z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej
orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną podatniczki. Jak podkreślono, sąd orzeka na
podstawie przepisów prawa i względy słuszności nie mogą mieć dla niego znaczenia. Prawo podatkowe jest
bowiem autonomiczne i posługuje się powszechnie przyjętą definicją małżeństwa. Więzi emocjonalne czy
prowadzenie wspólnego gospodarstwa mogą mieć znaczenie w innych dziedzinach prawa, ale nie
w podatkach.
Wyrok NSA z 28.11.2016 r., II FSK 2835/14

Naczelny Sąd Administracyjny oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny oddaliły skargi Elżbiety W. dotyczące zaliczenia do I grupy podatkowej po śmierci partnera. Decyzje te oparte były na obowiązujących przepisach podatkowych, które nie uwzględniają więzi emocjonalnych czy faktów wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego w kontekście podatków.