Koszty przymusowego wykupu akcji jako koszty uzyskania przychodu

Jeśli przedsiębiorstwo zorganizowane jest w formie spółki akcyjnej, koszty przymusowego wykupu akcji mogą być uznane za podatkowe koszty spółki związane z zabezpieczeniem lub zachowaniem źródła przychodów. Publikacja omawia sytuację „A.” S.A., która ponosi koszty związane z procesem przymusowego wykupu akcji, w tym koszty wyceny akcji, czynności Domu Maklerskiego, koszty korespondencji i ogłoszeń. Spór dotyczy kwalifikacji tych wydatków jako kosztów uzyskania przychodu zgodnie z przepisami PDOPrU.

Tematyka: przymusowy wykup akcji, koszty uzyskania przychodu, spółka akcyjna, PDOPrU, Naczelny Sąd Administracyjny

Jeśli przedsiębiorstwo zorganizowane jest w formie spółki akcyjnej, to obowiązkowe, wynikające z przepisów
prawa, wydatki związane z funkcjonowaniem tego przedsiębiorstwa jako spółki akcyjnej np. koszty
przymusowego wykupu akcji, stanowić będą podatkowe koszty spółki związane z zabezpieczeniem albo
zachowaniem źródła przychodów – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.
„A.” S.A. zwróciła się o wydanie interpretacji indywidualnej. W 2012 r. Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy podjęło
uchwałę w sprawie przymusowego wykupu akcji akcjonariuszy mniejszościowych przez akcjonariusza
większościowego. Zarząd „A.” S.A., działając na podstawie art. 418 § 2a KSH, wezwał akcjonariuszy, których akcje
podlegają przymusowemu wykupowi, aby złożyli oświadczenie o przekazaniu akcji do rozporządzenia „A.” S.A.
w celu wykupu i o sposobie zapłaty ceny za akcje, w nieprzekraczalnym terminie jednego miesiąca od publikacji
w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ogłoszenia uchwały. Wnioskodawczyni, aby umożliwić akcjonariuszom
mniejszościowym, których akcje podlegają wykupowi, wykonanie czynności niezbędnych dla odebrania ceny za
wykupywane akcje, powierzył Centralnemu Domowi Maklerskiemu wykonywanie pewnych czynności związanych
z wykupem akcji m.in.: przyjmowanie oświadczeń akcjonariuszy, dokonywanie zapłaty za pomocą otrzymanych od
„A.” S.A. środków pieniężnych zapłaty ceny wykupu, dokonania zmian w depozycie i rejestrze akcjonariuszy, po
zakończeniu całego procesu – przekazania pełnej dokumentacji dotyczącej przymusowego wykupu. W związku
z powyższym, „A.” S.A. poniesie koszty związane z realizacją procesu przymusowego wykupu akcji, aż do momentu
jego zakończenia, w szczególności: koszty wyceny akcji przez biegłego, koszty dotyczące czynności wykonanych
przez Dom Maklerski, koszty korespondencji: wysyłki, publikacji i przekazania informacji akcjonariuszom, koszty
ogłoszeń prasowych, koszty ogłoszeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, koszty opłat skarbowych, sądowych,
koszty unieważnienia dokumentu akcji i wydania nowego (w trybie art. 358 KSH).
W związku z powyższym zwrócono się o wyjaśnienie: „Czy na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów
PDOPrU, realizując przymusowy wykup akcji, ma prawo rozpoznać jako koszt uzyskania przychodu
wszystkie koszty poniesione w związku z organizacją przymusowego wykupu akcji przedstawione w stanie
faktycznym składanego wniosku?”.
Zdaniem „A.” S.A., wszystkie koszty poniesione w związku z organizacją przymusowego wykupu akcji stanowią koszt
uzyskania przychodów, zgodnie z art. 15 ust. 1 PDOPrU. W ocenie wnioskodawczyni, art. 418 w zw. z art. 417 KSH,
jednoznacznie nakładają na jej zarząd obowiązek przeprowadzenia przymusowego wykupu akcji, w związku z czym
„A.” S.A., z mocy ustawy, zobowiązana jest do przeprowadzenia wykupu akcji i tym samym pokrycia wszystkich
kosztów, związanych z tym procesem. Koszty poniesione w związku z realizacją ustawowego obowiązku
wynikającego z przepisów KSH, winny być kwalifikowane do kosztów uzyskania przychodów, gdyż zostaną spełnione
wszystkie warunki przewidziane w art. 15 ust. 1 PDOPrU. Jednocześnie art. 16 PDOPrU nie zawiera wyłączeń
w zakresie omawianych wydatków.
Minister Finansów uznał stanowisko zaprezentowane przez „A.” S.A. za nieprawidłowe. Wnioskodawczyni jest
jedynie pośrednikiem w transakcji przymusowego wykupu akcji, która jest dokonywana na rzecz akcjonariuszy
większościowych. Zgodnie zaś z art. 15 ust 1 PDOPrU, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu
osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych
w art. 16 ust. 1 PDOPrU. Wydatki związane z instytucją przymusowego wykupu akcji nie wykazują związku
z konkretnym, a także potencjalnie możliwym do uzyskania przez „A.” S.A. przychodem. Nie wykazują także związku
z zabezpieczeniem albo zachowaniem źródła przychodów. Wydatki tego rodzaju nie stanowią bowiem kosztów
ogólnych funkcjonowania osoby prawnej, służących zachowaniu lub zabezpieczeniu źródła przychodów i nie
wykazują tym samym związku z konkretnym przychodem. W ocenie Ministra Finansów, podejmowane w ramach
instytucji przymusowego wykupu akcji działania zarządu służą jedynie jej akcjonariatowi większościowemu i stanowią
skutek wyłącznej decyzji wspólników „A.” S.A. Fakt, że stanowią one działania regulowane prawem handlowym, nie
może przesądzać o kwalifikacji ich do kosztów podatkowych.
Minister Finansów, w odpowiedzi na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, stwierdził brak podstaw do zmiany
indywidualnej interpretacji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchyla zaskarżoną interpretację indywidualną. Jak wskazano, za
koszty uzyskania przychodu należy uważać takie wydatki, których poniesienie przez podatnika było spowodowane
racjonalnym dążeniem i obiektywną możliwością osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia tego
źródła. Użycie w art. 15 ust. 1 PDOPrU zwrotu „w celu” oznacza, że nie zawsze wydatek przynieść musi skutek
w postaci osiągnięcia przychodu, zachowania lub zabezpieczenia jego źródła. Sytuacje, w których ów związek
przyczynowy nie jest jednoznaczny, należy rozwiązywać według zasad racjonalnego rozumowania, odrębnie

w odniesieniu do każdego przypadku. Kosztami uzyskania przychodu będą więc zarówno koszty pozostające
w bezpośrednim związku z uzyskanymi przychodami, jak i pozostające w związku pośrednim, jeżeli zostanie
wykazane, że zostały w sposób racjonalny poniesione w celu uzyskania przychodów, nawet wówczas, gdy
z obiektywnych powodów przychód nie został osiągnięty. W ocenie sądu, koszty poniesione przez skarżącą
w związku z realizacją procesu przymusowego wykupu akcji mieszczą się w kategorii kosztów zachowania
albo zabezpieczenia źródła przychodu. Odwołując się do orzecznictwa Najwyższego Trybunału
Administracyjnego, sąd wskazał, że przez koszty zabezpieczenia albo zachowania źródła przychodów należy
rozumieć koszty – inne niż bezpośrednio poniesione w celu uzyskania przychodów – wydatkowane w celu
zagwarantowania ciągłości funkcjonowania źródła przychodów, tak aby źródło to przynosiło przychody
w przyszłości, w tym także obowiązkowe koszty wynikające z prawnej organizacji źródła dochodu.
Sąd wskazał, że koszty zabezpieczenia albo zachowania źródła przychodów z istoty swojej nie wiążą się
z przychodami spółki (wówczas byłyby kosztami bezpośrednimi, poniesionymi w celu uzyskania przychodów).
Ponadto oceniając tak jak organ, wymienione przez skarżącą wydatki, należałoby dojść do wniosku, że także np.
koszty poboru składek na ubezpieczenie społeczne nie są kosztem podatkowym, bo nie mają związku z przychodem,
a służą zapewnieniu emerytury czy świadczeń zdrowotnych pracownikom. Organ skupił się wyłącznie na jednym
aspekcie wykupu akcji mniejszościowych, tym że służy to interesom akcjonariuszy większościowych.
Sąd wskazał ponadto, że do celów przymusowego wykupu, które wymienił TK należą: długoterminowe tworzenie
warunków dla sukcesu gospodarczego firmy; obniżenie kosztów funkcjonowania spółki związanych z występowaniem
w tej spółce drobnych akcjonariuszy; zwiększenie operatywności funkcjonowania samej spółki i zwiększenie
atrakcyjności samej spółki dla inwestorów strategicznych (zob. wyrok TK z 21.6.2005 r., P 25/02, Dz.U. Nr 124, poz.
1043). Te wszystkie cele wiążą się z funkcjonowaniem spółki jako podmiotu gospodarczego nakierowanego na
maksymalizację zysku i objęte są hipotezą przepisu art. 15 ust. 1 PDOPrU.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną organu podzielając stanowisko sądu I instancji.
Wyrok NSA z 9.3.2017 r., II FSK 359/15

Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił interpretację Ministerstwa Finansów, uznając, że koszty związane z przymusowym wykupem akcji „A.” S.A. mogą być kwalifikowane jako koszty uzyskania przychodów. NSA podzielił stanowisko sądu I instancji, argumentując, że działania zarządu spółki służą zachowaniu źródła przychodów i maksymalizacji zysków. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla podmiotów podobnie funkcjonujących.