Podstawa opodatkowania otrzymanego wskutek odpłatnego umorzenia akcji SKA

Publikacja omawia kwestie podstawy opodatkowania otrzymanego wskutek odpłatnego umorzenia akcji SKA. Analizuje różnicę między wynagrodzeniem z umorzenia a wartością składników przedsiębiorstwa wniesionych aportem, określoną na dzień objęcia udziałów. Przedstawia interpretację prawa podatkowego oraz stanowiska organów administracji podatkowej i sądów w tej sprawie.

Tematyka: umorzenie akcji, podstawa opodatkowania, aport, wartość składników przedsiębiorstwa, ewidencja podatkowa, koszty uzyskania przychodów, interpretacja prawa podatkowego, organy administracji podatkowej, sądy administracyjne

Koszt uzyskania przychodów w przypadku odpłatnego zbycia udziałów (akcji) w spółce, objętych w zamian
za wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, o którym stanowi art. 15
ust. 1k pkt 2 ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze
zm.), ustala się w wysokości wynikającej z ewidencji prowadzonej przez podatnika wnoszącego aport,
o której mowa w art. 9 ust. 1 tej ustawy. Wyrok NSA z 20.7.2017 r., II FSK 1773/15
Z uzasadnienia:
Wyrokiem z 19.2.2015 r., I SA/Sz 1323/14, WSA w Szczecinie, oddalił skargę A. Sp. z o.o. z siedzibą w K. na
interpretację indywidualną Ministra Finansów (...).
Sąd I instancji wskazał, że spółka we wniosku o wydanie interpretacji podała, iż w 2011 r. wniosła aportem
zorganizowaną część przedsiębiorstwa do A. Sp. z o.o. (dalej zwana: A.). W związku z aportem spółka objęła udziały
w podwyższonym kapitale zakładowym A. (podwyższenie kapitału zakładowego zostało zarejestrowane 7.11.2011
r.). Wartość, o jaką podwyższony został kapitał zakładowy, odpowiadała wartości rynkowej wnoszonej aportem
zorganizowanej części przedsiębiorstwa, przy czym cała wartość aportu została alokowana na kapitał zakładowy A.
Po dokonaniu aportu zorganizowanej części przedsiębiorstwa spółka nie obejmowała ani nie nabywała kolejnych
udziałów w A. W dniu 7.1.2013 r. A. została przekształcona w spółkę komandytowo-akcyjną – K. Sp. z o.o. S.K.A.
(dalej zwana: SKA). W wyniku przekształcenia spółka objęła akcje w SKA. Obecnie akcjonariuszami SKA są spółka
oraz osoby fizyczne, natomiast komplementariuszem SKA jest spółka z o.o. Wspólnicy SKA uczestniczą w jej
zyskach (stratach) zgodnie z postanowieniami statutu SKA. Po przekształceniu spółka nie obejmowała ani nie
nabywała kolejnych akcji w SKA. Rok obrotowy stanowi rok kalendarzowy i w dniu 1.1.2014 r. SKA stała się
podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych. W przyszłości SKA rozważa przekształcenie w spółkę z o.o.
W ramach realizacji celów biznesowych Spółki rozważane jest jej całkowite wycofanie się z inwestycji w SKA.
W związku z powyższym analizowane jest umorzenie wszystkich akcji w SKA lub udziałów w spółce z o.o.
należących do spółki (jednorazowo lub w kilku etapach). W tym zakresie możliwe jest zarówno umorzenie
dobrowolne, jak i umorzenie przymusowe – art. 359 § 1 w zw. z art. 126 § 1 pkt 2 ustawy z 15.9.2000 r. – Kodeks
spółek handlowych, Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm., dalej: KSH). W przypadku dobrowolnego umorzenia akcji
(udziałów) spółka dokona odpłatnego zbycia akcji na rzecz SKA (udziałów) na rzecz spółki z o.o. (nabycie
akcji/udziałów własnych) w celu umorzenia. Umorzenie akcji (udziałów) zostanie sfinansowane bądź z czystego
zysku SKA lub spółki z o.o., bądź ze środków pochodzących z obniżenia kapitału zakładowego SKA lub spółki z o.o.,
przy czym w przypadku umorzenia akcji sfinansowanego z czystego zysku będzie to dotyczyło jedynie zysku
wypracowanego po dniu 1.1.2014 r.
Spółka powzięła wątpliwość, w jaki sposób powinna określić podstawę opodatkowania otrzymanego
wskutek odpłatnego umorzenia akcji SKA (udziałów) spółki z o.o. dochodu i zadała pytanie, w jaki sposób
powinna ustalić podstawę opodatkowania dochodu osiągniętego w związku z dobrowolnym lub
przymusowym umorzeniem akcji w SKA lub udziałów w spółce z o.o.? Zdaniem skarżącej, niezależnie od
sposobu umorzenia akcji (dobrowolne lub przymusowe) w SKA lub udziałów w spółce z o.o., należących do spółki,
podstawę opodatkowania dochodu osiągniętego lub otrzymanego z umorzenia będzie stanowić różnica między
wynagrodzeniem otrzymanym od SKA (spółki z o.o.) z tytułu umorzenia akcji (udziałów) a przyjętą dla celów
podatkowych wartością składników zorganizowanej części przedsiębiorstwa wniesionej przez spółkę aportem do A.,
wynikającą z ewidencji, o której mowa w art. 9 ust. 1, określoną na dzień objęcia udziałów A. (tj. ewidencji A. jako
otrzymującego aport), nie wyższą jednak niż wartość tych akcji z dnia ich objęcia określona zgodnie z art. 12 ust. 1
pkt 7 ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm., dalej:
PDOPrU).
W ramach opisanego zdarzenia przyszłego podstawą opodatkowania będzie, zdaniem spółki, nadwyżka
otrzymanego przez spółkę wynagrodzenia z tytułu zbycia akcji SKA celem umorzenia albo wynagrodzenia
z tytułu przymusowego umorzenia akcji SKA, nad wydatkami spółki na objęcie udziałów w A. przed jej
przekształceniem w SKA. Wydatki te należy natomiast przyjąć w wysokości przyjętej dla celów podatkowych
wartości składników zorganizowanej części przedsiębiorstwa wniesionej przez spółkę aportem do A., wynikającą
z ewidencji, o której mowa w art. 9 ust. 1, określoną na dzień objęcia udziałów A. (tj. ewidencji A. jako otrzymującego
aport). Jeżeli natomiast wynagrodzenie spółki z tytułu zbycia akcji SKA celem umorzenia albo z tytułu umorzenia
akcji, będzie niższe niż wydatki poniesione na objęcie udziałów w A. w proporcji określonej powyżej, to spółka nie
wykaże w ogóle przychodu.

Dyrektor IS w Bydgoszczy działający z upoważnienia Ministra Finansów interpretacją z 1.7.2014 r. uznał stanowisko
skarżącej za nieprawidłowe. Odnosząc się do kwestii ustalenia kosztów uzyskania przychodów w związku
z umorzeniem akcji SKA, organ zauważył, że art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU określa sposób ustalenia wartości kosztu
uzyskania przychodów w przypadku zbycia, lub też umorzenia udziałów (akcji). Zaznaczył, że przepis ten odnosi się
w całości do podmiotu, który dokonuje zbycia posiadanych udziałów (akcji), w konsekwencji wartość kosztu
ustalana jest na podstawie ewidencji prowadzonej przez ten podmiot, tj. podmiot wnoszący wkład
niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, nie zaś według ewidencji podmiotu
otrzymującego wkład. We własnym stanowisku spółka wskazała natomiast, że wartość wnoszonego wkładu
stanowiącego koszt uzyskania przychodu zamierza ustalać na podstawie ewidencji spółki z o.o., która otrzymała
wkład niepieniężny, co jest sprzeczne z treścią omawianego przepisu i przesądziło o nieprawidłowości
przedstawionego we wniosku stanowiska. (...).
Po uprzednim wezwaniu do usunięcia naruszenia prawa spółka wywiodła skargę do WSA w Szczecinie, w której
wniesiono o uchylenie interpretacji, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 15 ust. 1k pkt 2
PDOPrU. (...) Ponadto zarzucono naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 14h w zw. z art. 121 § 1, art. 14h,
w zw. z art. 120, art. 14c § 1 oraz § 2 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.,
dalej: OrdPU). (...)
W uzasadnieniu sąd I instancji stwierdził, że w art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU ustawodawca uregulował sposób
ustalenia wartości kosztu uzyskania przychodów w przypadku zbycia lub też umorzenia udziałów (akcji).
Z przytoczonej regulacji prawnej wynika, że w przypadku objęcia udziałów w spółce oraz ich następczego zbycia
ustawodawca przewidział model dwuetapowego opodatkowania tych czynności. W pierwszej kolejności
opodatkowano objęcie udziałów w spółce, a następnie opodatkowaniu podlega również zbycie tych udziałów.
W związku z powstaniem przychodu z odpłatnego zbycia udziałów w spółce koszty uzyskania przychodów z tego
tytułu zależą od sposobu nabycia udziałów w spółce (w zamian za jaki składnik majątkowy zostały one objęte, tj.
objęcie udziałów w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część
– lub, tak jak w rozpoznawanej sprawie, objęcie udziałów w zamian za wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa
lub jego zorganizowanej części).
W przypadku objęcia udziałów w zamian za wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego
zorganizowanej części kosztem jest przyjęta dla celów podatkowych wartość składników przedsiębiorstwa
lub jego zorganizowanej części, wynikająca z ewidencji rachunkowej przedsiębiorstwa, określona na dzień
objęcia tych udziałów, nie wyższa jednak niż wartość z dnia objęcia określona zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 7
albo pkt 7a PDOPrU. W razie umorzenia udziałów objętych w zamian za wkład niepieniężny albo ich zbycia na rzecz
spółki w celu umorzenia należy rozpoznać przychód. Do ustalenia kosztów uzyskania przychodów w takiej sytuacji
odpowiednio stosuje się powyższe zasady, przewidziane dla odpłatnego zbycia udziałów. W sytuacji nabycia
przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze wkładu niepieniężnego (aportu), wartością
poszczególnych składników majątku wchodzących w skład przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części jest
w przypadku składników majątkowych (z wyjątkiem składników zaliczonych do środków trwałych lub wartości
niematerialnych i prawnych) wartość przyjęta do celów podatkowych i wynikająca z ksiąg podatkowych podmiotu
wnoszącego wkład na dzień nabycia. Jak zasadnie podkreślił organ, przepis art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU odnosi się
do podmiotu, który dokonuje zbycia posiadanych udziałów/akcji, w konsekwencji wartość kosztu ustalana jest na
podstawie ewidencji prowadzonej przez ten podmiot, tj. podmiot wnoszący wkład niepieniężny w postaci
przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, a nie według ewidencji podmiotu otrzymującego wkład.
Ustawodawca zdecydował się na odniesienie się do wartości, jakie wnoszone aportem składniki majątku miały
w ewidencji w momencie przejmowania udziałów (akcji). Jest to koszt zbycia udziałów (akcji) w spółce poniesiony
przez zbywającą dane udziały (akcje) spółki, a nie przez podmiot otrzymujący wkład niepieniężny. (...)
Od powyższego rozstrzygnięcia pełnomocnik spółki wywiódł skargę kasacyjną (...). Autor skargi kasacyjnej na
podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U.
z 2012 r. poz. 270 ze zm., dalej: PostAdmU) zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:
• art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU (...).
Ponadto na podstawie art. 174 pkt 2 PostAdmU zarzucono naruszenie przepisów postępowania w stopniu mającym
istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
• art. 146 § 1 PostAdmU (...),
• art. 146 § 1 PostAdmU (...),
• art. 146 § 1 PostAdmU w zw. z art. 14c § 1 oraz § 2 OrdPU (...),
• art. 141 § 4 PostAdmU (...).
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
W skardze kasacyjnej postawiono zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i prawa procesowego. Mając
na względzie ich treść, w pierwszej kolejności należy rozpatrzyć zarzut naruszenia prawa materialnego, gdyż to od
jego zasadności zależeć będzie trafność wyroku sądu I instancji, a także pozostałych zarzutów. Odnosząc się zatem
do naruszenia prawa materialnego w zakresie wykładni art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU, wskazać należy, że został on
prawidłowo zinterpretowany zarówno przez organ uprawiony do wydania indywidualnej interpretacji, jak i przez WSA.
Zgodnie z jego brzmieniem obowiązującym od 1.1.2014 r. w przypadku odpłatnego zbycia udziałów (akcji) w spółce
objętych w zamian za wkład niepieniężny, na dzień zbycia tych udziałów (akcji) w spółce, koszt uzyskania
przychodów ustala się w wysokości przyjętej dla celów podatkowych wartości składników przedsiębiorstwa lub jego
zorganizowanej części, wynikającej z ewidencji, o której mowa w art. 9 ust. 1, określonej na dzień objęcia tych
udziałów (akcji) w spółce, nie wyższej jednak niż wartość tych udziałów (akcji) z dnia ich objęcia określona zgodnie
z art. 12 ust. 1 pkt 7 albo 7a. (...). Przepis ten w warstwie językowej nie rozstrzyga tego zagadnienia wprost, gdyż
w tej części stanowi tylko o ewidencji, o której mowa w art. 9 ust. 1. Nie oznacza to jednak, że na gruncie reguł
znaczeniowych języka polskiego, jak również systematyki aktu prawnego nie można zdekodować z tego
przepisu jednoznacznej normy prawnej. Wyeliminowanie wątpliwości wymaga wykorzystania przyjętych w polskiej
kulturze prawnej reguł wykładni, w tym dotyczących wzajemnych stosunków i właściwości budowy wyrażeń języka
etnicznego, jak również reguł systemowych, w tym przede wszystkim dotyczących danego aktu prawnego. Za
całkowicie nieuprawnione należy uznać stanowisko zaprezentowane w skardze kasacyjnej, że zgodnie z zasadami
polskiej syntaktyki w zdaniu zbudowanym w przepisie art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU pojawia się podmiot domyślny –
czyli spółka, do której wniesiono wkład niepieniężny – którego miałaby dotyczyć ewidencja, o której mowa w art. 9
ust. 1. Podmiot domyślny w języku polskim ustala się za pomocą formy orzeczenia, która pozwala na przyjęcie, kto
jest wykonawcą określonej czynności. Podmiot ten charakteryzowany jest za pomocą końcówki fleksyjnej orzeczenia
(czasownika). Jak wynika z zapisu analizowanego przepisu, do zwrotu ustawowego z ewidencji, o której mowa w art.
9 ust. 1 odnosi się orzeczenie ustala się, które to jest nieosobową formę czasownika i jako takie nie może
charakteryzować żadnego podmiotu domyślnego, a zatem nie wskazuje ani na spółkę, do której wniesiono aport, ani
spółki wnoszącej aport. Podstawowe znaczenie dla ustalenia znaczenia normy prawnej ma określenie, czym jest
koszt uzyskania przychodów wymieniony w części wstępnej tego przepisu. Przede wszystkim należy wskazać na
systematykę ustawy, w której art. 15 ust. 1k PDOPrU zamieszczono w Rozdziale 3 tej ustawy jako kolejną jednostkę
redakcyjną przepisu dotyczącego właśnie kosztów uzyskania przychodów. Koszt, o którym traktuje ten przepis, jest
zatem kosztem, o którym stanowi art. 15 ust. 1 PDOPrU, zgodnie z którym kosztami uzyskania przychodów są koszty
poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem
kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. (...) Punktem wyjścia wykładni powinno być znaczenie językowe kosztu, jego
rozumienie rekonstruowane w oparciu o art. 15 ust. 1 PDOPrU, a nie o „podmiot domyślny”, który jak wyżej
wyjaśniono w przepisie art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU, w ogóle nie występuje. Z tego powodu nie można przyjąć, aby
koszt uzyskania przychodu określany przez wysokość przyjętej dla celów podatkowych wartości składników
przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, miał wynikać z ewidencji rachunkowej innego podmiotu aniżeli
ponoszący tego rodzaju koszt. Również w literaturze prezentowane jest stanowisko, że wartość poszczególnych
składników majątku wchodzących w skład przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części ustala się na podstawie
ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych i ksiąg podatkowych podmiotu wnoszącego
wkład na dzień nabycia (por. M. Wilk, pkt 6.2 w Komentarz do art. 15 ustawy o podatku dochodowym od osób
prawnych, publ. LEX/el 2016). Wskazano także, że koszt uzyskania przychodu ustalony będzie dopiero
w przypadku zbycia udziałów (akcji) na dzień dokonania tego zbycia, w wysokości przyjętej dla celów
podatkowych wartości składników przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, wynikającej z ewidencji
prowadzonej przez podatnika, który wniósł wkład niepieniężny do spółki na podstawi art. 9 ust. 1 PDOPrU,
określonej na dzień objęcia udziałów (akcji) w spółce, które są sprzedawane (por. W. Dmoch, Podatek
dochodowy od osób prawnych. Komentarz, C.H. Beck, 2015, s. 313, Nb 40).
Nie można również zgodzić się ze stanowiskiem, że określenie wartości składników przedsiębiorstwa lub jego
zorganizowanej części na dzień objęcia udziałów (akcji) ma wskazywać poprzez odwołanie się do przepisów KSH na
ewidencję podmiotu, do którego wniesiono aport. Godzi się zauważyć, że nie jest przedmiotem sporu moment
ustalenia podwyższonej wartości kapitału zakładowego, gdyż do niego nie odwołuje się przepis podatkowy, który
w art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU stanowi jedynie o wartości określonej na dzień objęcia udziałów. Podkreślenia w tym
miejscu wymaga, że objęcie udziału (akcji) nie jest definiowane na gruncie przepisów prawa handlowego. Objęcie
udziału (akcji) jest pewnym procesem związanym z powstaniem określonego prawa, które wcześniej nie istniało. To,
że udział powstaje dopiero na skutek rejestracji kapitału początkowego spółki lub też poprzez rejestrację
podwyższenia kapitału zakładowego, nie oznacza, że jego objęcie należy wiązać tylko z tym momentem (...). Do
skutecznego objęcia udziałów dochodzi dopiero z chwilą rejestracji spółki lub podwyższenia kapitału zakładowego,
do którego powinno dojść w terminie sześciu miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki (a także podjęcia uchwały
w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego), o czym stanowi art. 169 § 1 KSH. Zakaz zatem rozporządzenia
udziałem albo akcją przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału
zakładowego wynikający z art. 16 KSH, na który wskazała strona wnosząca skargę kasacyjną, ma na celu ochronę
ewentualnych nabywców udziałów lub akcji przed niebezpieczeństwem nabycia „pustego” prawa udziałowego (por.

A. Kidyba, op. cit.). Nie definiuje on jednak pojęcia „objęcia” udziału lub akcji, które jako proces złożony ma swój
początek w chwili złożenia oświadczenia woli przez obejmującego udział (akcję) w podwyższonym kapitale
zakładowym, a dotyczącym wniesienia do spółki określonego składnika majątkowego. Na tę zaś chwilę istnieje
określona wartość składników przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, wynikająca z ewidencji,
o której mowa w art. 9 ust. 1 PDOPrU prowadzonej przez podatnika wnoszącego wkład niepieniężny do
spółki. Podsumowując, należy stwierdzić, że koszt uzyskania przychodów w przypadku odpłatnego zbycia udziałów
(akcji) w spółce, objętych w zamian za wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej
części, o którym stanowi art. 15 ust. 1k pkt 2 PDOPrU, ustala się w wysokości wynikającej z ewidencji prowadzonej
przez podatnika wnoszącego aport, o której mowa w art. 9 ust. 1 tej ustawy.
Na uwzględnienie nie zasługują także zarzuty naruszenia prawa procesowego. Zarzuty naruszenia art. 146 § 1
PostAdmU w zw. z art. 121 § 1 i w zw. z art. 14h OrdPU oraz art. 120 w zw. z art. 14h OrdPU zasadzają się na
przyjęciu przez stronę wnoszącą skargę kasacyjną założenia o dokonaniu przez organ nieprawidłowej, arbitralnej
wykładni przepisu prawa materialnego. Nie można jednak zgodzić się ze stanowiskiem, że organ poszukiwał
wyłącznie argumentów potwierdzających nieprawidłowość stanowiska skarżącej bądź by naruszył zasadę
rozstrzygania wątpliwości na rzecz podatnika. Podkreślić należy, że organ interpretujący dokonał właściwej i zgodnej
z regułami wykładni prawa materialnego, na co wskazano powyżej. Bezzasadny jest także zarzut z art. 146 § 1
PostAdmU w zw. z art. 14c § 1 oraz § 2 OrdPU, gdyż również uzasadnienie indywidualnej interpretacji w sposób
wnikliwy, wyczerpujący i jednoznaczny udziela odpowiedzi na zadane pytanie. (...)
W tym stanie rzeczy należało orzec jak w sentencji na podstawie art. 184 PostAdmU. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 204 pkt 1 PostAdmU w zw. z art. 205 § 2 PostAdmU i § 14 ust. 2 pkt 2 lit.
c) w zw. § 14 ust. 2 pkt 1 lit. c) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.9.2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.).
Wyrok NSA z 20.7.2017 r., II FSK 1773/15

Dyrektor IS w Bydgoszczy oraz sądy administracyjne wyjaśniają, że koszt uzyskania przychodów z umorzenia akcji SKA należy ustalać na podstawie ewidencji prowadzonej przez podatnika wnoszącego aport. Przypominają o znaczeniu przepisów dotyczących objęcia udziałów w spółce za wkład niepieniężny i konieczności rejestracji kapitału zakładowego.