Termin do zgłoszenia organowi podatkowemu nabycia spadku warunkujący skorzystanie ze zwolnienia od podatku

Artykuł omawia zasady dotyczące terminu do zgłoszenia organowi podatkowemu nabycia spadku, warunkujące skorzystanie ze zwolnienia od podatku. Przedstawione są sytuacje, w których spadkobierca nie zdawał sobie sprawy z faktu dziedziczenia oraz konsekwencje zaniedbania terminu zgłoszenia nabytych praw majątkowych. Analizowany jest również kontekst prawny oraz wyroki sądowe dotyczące interpretacji przepisów podatkowych w przypadku dziedziczenia.

Tematyka: podatek od spadków, zgłoszenie spadku, termin zgłoszenia, zwolnienie podatkowe, Naczelny Sąd Administracyjny

Art. 4a ust. 2 ustawy z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t. jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 833; dalej
jako: PSpDarU) ma zastosowanie do takich przypadków, gdy spadkobierca z przyczyn od siebie niezależnych
nie wie o nabyciu spadku i uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu jego nabycia albo nie wie jaki
faktycznie majątek był przedmiotem dziedziczenia. Zatem termin do zgłoszenia organowi podatkowemu
spadku należy liczyć od chwili gdy spadkobierca dowiedział się o tym, jakie konkretne rzeczy lub prawa
odziedziczył, a nie o nabyciu spadku – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny.
W dniu 20.11.2013 r. do Urzędu Skarbowego w Ż. wpłynęło zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw
majątkowych złożone przez Marlenę K. w imieniu jej małoletniego syna Oliviera S. Do zgłoszenia dołączono kopię
postanowienia Sądu Rejonowego z 25.2.2013 r. o stwierdzeniu nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza po
zmarłym ojcu spadkobiercy. Organ podatkowy wezwał prawnego opiekuna spadkobiercy do złożenia zeznania
podatkowego, a następnie ustalił spadkobiercy podatek od spadków i darowizn w kwocie ponad 415 tys. zł
wskazując, że podatnik nie uprawdopodobnił faktu powzięcia wiadomości o nabyciu spadku po upływie terminów,
o których mowa w art. 4a ust. 1 PSpDarU. Zasadne zatem było zastosowanie art. 4a ust. 3 PSpDarU, bowiem strona
złożyła zgłoszenie podatkowe po upływie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego
nabycie spadku.
Organ II instancji utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję wskazując, że zarzut, iż spadkobierca nie miał wiedzy na
temat składników i wartości majątku zmarłego jest bezzasadny i nie może stanowić podstawy do zmiany zaskarżonej
decyzji. W uzasadnieniu wskazano, że spadkobierca, zgodnie z art. 1012 KC, nabył spadek w całości
z dobrodziejstwem inwentarza, którego spis należało powierzyć komornikowi sądowemu wyznaczonemu przez sąd
lub wskazanemu przez stronę. Osoby, do których komornik się zwróci zobowiązane są poinformować go
o wiadomych im rzeczach oraz prawach, które przysługiwały spadkodawcy. Dokonanie spisu pozwala określić
wartość dziedziczonych praw, wysokość zobowiązań, stanu czynnego spadku. Ponadto nie było żadnych
przeciwwskazań, aby otrzymać informacje o stanie majątku spadkodawcy w Starostwie Powiatowym czy w Księgach
Wieczystych.
W skardze do WSA w Gliwicach wskazano, że ze względu na konflikt zarówno ze spadkodawcą, jak i jego rodziną,
matka spadkobiercy nie miała żadnych informacji o składnikach majątku ojca dziecka. Dopiero w czerwcu 2013 r.
został ujawniony pierwszy składnik majątku. Nie mogła zatem zgłosić właściwemu organowi podatkowemu nabycia
własności rzeczy, gdyż nie wiedziała nawet, czy istnieją jakiekolwiek rzeczy wchodzące w skład spadku.
Sąd oddalił skargę. Zgodnie z art. 4a ust. 1 pkt 1 PSpDarU, zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub
praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą
nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy
od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2–8 i ust. 2, a w przypadku
nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu
stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4. Na mocy art. 4a ust. 2 PSpDarU, jeżeli nabywca
dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminów, o których mowa w ust. 1 pkt
1, zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi
urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz
uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. W przypadku niespełnienia warunków,
o których mowa w ust. 1 i 2, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach
określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej (art. 4a ust. 3 ustawy).
Sąd wskazał, że w przypadku dziedziczenia ustawodawca określił moment powstania obowiązku podatkowego na
dzień uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Zasada ta odnosi się do sytuacji,
w której spadkobierca ma wiedzę o toczącym się postępowaniu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku, a więc sam
składa stosowny wniosek lub uczestniczy w tym postępowaniu zakończonym wydaniem przez sąd postanowienia.
Natomiast użyty w art. 4a ust. 2 PSpDarU zwrot legislacyjny „dowiedział się o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych”
należy odnieść nie tyle do wiedzy spadkobiercy o wydaniu deklaratoryjnego orzeczenia o stwierdzeniu nabycia
spadku, a do momentu, w którym dowiedział się on o nabyciu spadku w związku ze śmiercią spadkodawcy, przy
założeniu, że miał świadomość o przysługujących mu prawach spadkowych. Normodawca uregulował zatem inną
sytuację od przewidzianej w art. 4a ust. 1 PSpDarU polegającą na tym, że osoba której przysługuje prawo do spadku
nie wie o tym fakcie, nie posiada wiedzy o toczącym się postępowaniu spadkowym i istnieniu postanowienia
stwierdzającego nabycie przez nią spadku. W tym przypadku spadkobierca chcąc skorzystać ze zwolnienia

podatkowego, o którym mowa w art. 4a ust. 2 PSpDarU winien wykazać, że bez własnych zaniedbań lub zaniechań
nie wiedział o nabyciu przez niego spadku, a następnie zgłosi nabyty spadek naczelnikowi urzędu skarbowego, nie
później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu.
W ocenie sądu, spadkobierca, który był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, nie może
(powołując się na ten przepis) twierdzić, że o terminie uprawomocnienia postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku dowiedział się później, niż ono faktycznie się uprawomocniło. Skoro strona skarżąca (działająca przez
przedstawiciela ustawowego – matkę) wiedziała o nabyciu rzeczy i praw majątkowych, czego przejawem było
złożenie przez nią wniosku o nabycie spadku po zmarłym ojcu, uczestniczyła w posiedzeniu sądu o stwierdzenie
nabycia spadku, to należy uznać, że w rozpatrywanej sprawie nie jest możliwe zastosowanie w stosunku do
podatnika przepisu art. 4a ust. 2 PSpDarU.
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania WSA w Gliwicach. W ocenie NSA, sformułowanie „dowiedział się o nabyciu rzeczy lub praw
majątkowych” należy odnieść nie tyle do wiedzy spadkobiercy o wydaniu deklaratoryjnego orzeczenia
o stwierdzeniu nabycia spadku, a do momentu, w którym dowiedział się on o nabyciu konkretnych rzeczy lub
praw w związku ze śmiercią spadkodawcy (zob. wyrok NSA z 11.1.2017 r., II FSK 3748/14,
).
Spadkobierca w momencie orzeczenia sądu rejonowego nie wiedział, co odziedziczył po ojcu. Naczelny Sąd
Administracyjny podkreślił, że wiedza o stwierdzeniu nabycia spadku nie oznacza powzięcia wiadomości
o dziedziczeniu konkretnych rzeczy i praw. Konieczne jest zatem ustalenie, kiedy spadkobierca dowiedział
się o nabyciu konkretnych składników majątku po ojcu.
Wyrok NSA z 20.10.2017 r., II FSK 2827/15

Podsumowując, termin do zgłoszenia organowi podatkowemu nabycia spadku jest kluczowy dla ewentualnego zwolnienia od podatku. Niedopełnienie tego obowiązku skutkuje koniecznością opodatkowania nabytego majątku. Artykuł wskazuje na istotę świadomości spadkobiercy oraz konieczność prawidłowego zgłoszenia nabytego spadku w określonym terminie.