Odpowiedzialność członka zarządu w przypadku upadłości

Przepis art. 116 § 1 lit. a) Ordynacji podatkowej wymaga złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, aby członek zarządu uniknął odpowiedzialności za zaległości podatkowe. W przeciwnym razie odpowiedzialność pozostaje do momentu rozpoczęcia procedury upadłościowej. Wyrok NSA z 7.12.2017 r., I FSK 437/16, analizuje sytuację, gdzie brak terminowego wniosku skutkuje utrzymaniem odpowiedzialności członka zarządu za długi podatkowe spółki.

Tematyka: odpowiedzialność członka zarządu, upadłość, zaległości podatkowe, wniosek o upadłość, Ordynacja podatkowa, wyrok NSA

Podkreślić jednak wyraźnie należy, że przepis art. 116 § 1 lit. a) OrdPU wymaga złożenia wniosku we
właściwym czasie i tylko wówczas członek zarządu nie będzie ponosić odpowiedzialności za zaległości
podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez niego obowiązków
członka zarządu (art. 116 § 2 OrdPU). W każdej innej sytuacji odpowiedzialność członków zarządu pozostanie
aż do chwili rozpoczęcia się procedury upadłościowej i odebrania im wpływu na sprawy spółki przez
ustanowienie syndyka. (...) skoro (co nie zostało w tej sprawie skutecznie podważone) wniosek o ogłoszenie
upadłości skarżącej spółki nie został złożony we właściwym czasie, tj. najpóźniej z końcem pierwszego
kwartału 2009 r. i skarżący nie utracił prawa zarządu oraz możności korzystania i rozporządzania majątkiem
spółki, to nie można było przyjąć, że spełniona została przesłanka, o której mowa w art. 116 § 1 lit. a) OrdPU.
Wyrok NSA z 7.12.2017 r., I FSK 437/16
Z uzasadnienia:
Wyrok sądu I instancji
Zaskarżonym wyrokiem z 10.12.2015 r., I SA/Sz 775/15 WSA w Szczecinie oddalił skargę S.Z. (dalej zwany
skarżącym) na decyzję Dyrektora IS w S. z 29.4.2015 r. nr (...) w przedmiocie orzeczenia o solidarnej
odpowiedzialności podatkowej skarżącego, jako członka zarządu za zaległości „K.” sp. z o.o. z siedzibą w K. (dalej
zwana spółką) w podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące 2009 r., 2010 r., 2011 r. i 2012 r.
Przedstawiony przez sąd I instancji przebieg postępowania podatkowego
Sąd I instancji, przedstawiając stan faktyczny sprawy, ustalił, że postanowieniem z 9.1.2013 r. (...) Sąd Rejonowy
w K. pozbawił skarżącego prawa prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności gospodarczej na
własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce
handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni lub stowarzyszeniu na okres trzech lat. Następnie
postanowieniem z 20.6.2013 r. (...), Sąd Rejonowy w K. rozwiązał spółkę i ustanowił jej likwidatora (A.W.), zaś
30.12.2013 r. zostały wykreślone wszystkie wpisy z KRS dotyczące tej spółki.
Naczelnik Urzędu Skarbowego w S. (dalej zwany organem egzekucyjnym) w toku prowadzonej wobec spółki
egzekucji administracyjnej zajął rachunki bankowe, ruchomości oraz wierzytelności spółki. Ze sporządzonego
10.6.2009 r. protokołu o stanie majątkowym spółki wynikało, że prowadziła ona działalność gospodarczą od 1993 r.
w zakresie produkcji, obróbki i montażu części elektromechanicznych, nie posiadała nieruchomości, a lokal będący
jej siedzibą był wydzierżawiony. Postępowanie egzekucyjne obejmujące sprzedaż ruchomości pozwoliło na
uzyskanie kwoty 3370 zł, a ze sprzedaży „z wolnej ręki” uzyskano kwotę 33 260 zł. Obie kwoty rozliczono na koszty
egzekucyjne. Z raportu sporządzonego 3.2.2011 r. przez organ egzekucyjny wynikało, że spółka zaprzestała
działalności produkcyjnej w związku z brakiem środków finansowych na zakup materiałów do produkcji i zajęła się
wyłącznie wytwarzaniem półproduktów z materiałów powierzonych przez zleceniodawcę. (...)
Naczelnik US w S. decyzją z 26.11.2014 r. orzekł o odpowiedzialności skarżącego jako byłego członka
zarządu, za zaległości podatkowe spółki z tytułu podatku od towarów i usług za okresy rozliczeniowe: (...).
Po rozpatrzeniu wniesionego przez skarżącego odwołania, decyzją z 29.4.2015 r. Dyrektor IS w S. (dalej zwany
„organem odwoławczym”) utrzymał w mocy decyzję organu I instancji.
W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy wskazał, że w sprawie zaistniały wszystkie przesłanki orzeczenia
o odpowiedzialności skarżącego za zaległości podatkowe spółki. Po pierwsze, skarżący pełnił funkcje prezesa
zarządu spółki, zarówno w czasie powstania zobowiązań podatkowych i przekształcenia się tych zobowiązań
w zaległości podatkowe. Po drugie, w toku podejmowanych przez organ egzekucyjny działań nie zaspokojono
wierzyciela w całości lub w znacznej części, co skutkowało stwierdzeniem bezskuteczności egzekucji
i w konsekwencji umorzeniem postępowania egzekucyjnego prowadzonego do majątku spółki.
Organ odwoławczy, odnosząc się do przesłanek „uwalniających” byłego członka zarządu spółki z o.o. od
odpowiedzialności za jej zaległości podatkowe, podkreślił, że skarżący nie wskazał takich przesłanek, podnosząc
jedynie, że skoro pierwszy z wniosków o upadłość został oddalony przez sąd upadłościowy, z uwagi na brak
majątku spółki na pokrycie kosztów postępowania, to bezcelowe było składanie kolejnych wniosków.
Organ odwoławczy ustalił, że spółka już w 2008 r. nie posiadała żadnego majątku trwałego. Z treści sprawozdań
finansowych za 2009 r. wynikało, że na koniec 2008 r. aktywa spółki wynosiły 1 953 297,27 zł, a zobowiązania 7 188

393,39 zł. W kolejnych latach sytuacja finansowa spółki pogarszała się i wysokość zobowiązań pozostawała na
podobnym poziomie.
Organ odwoławczy przyjął ponadto, że skarżący nie wykazał realnego majątku, z którego można by
przeprowadzić skuteczną egzekucję. Tym samym w sprawie nie zaistniała żadna z przesłanek egzoneracyjnych,
o których mowa w art. 116 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze
zm., dalej: OrdPU).
Skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie
W skardze do WSA w Szczecinie skarżący wniósł o uchylenie decyzji Dyrektora IS, zarzucając naruszenie:
– art. 122 OrdPU, polegające na uchybieniu wynikającej z niego zasadzie prawdy obiektywnej, poprzez pominięcie
okoliczności uzasadniających zwolnienie skarżącego od wywodzonej z art. 116 OrdPU, odpowiedzialności solidarnej
za zobowiązania podatkowe spółki wobec okoliczności oddalenia dwóch kolejnych wniosków o ogłoszenie upadłości
(postanowienia z 31.3.2010 r. i 20.9.2011 r.), w świetle których kolejne wnioski o ogłoszenie upadłości były
niecelowe;
– art. 233 § 1 pkt 1 OrdPU (...);
– art. 116 OrdPU w zw. z art. 120 OrdPU (...).
Wyrok sądu I instancji
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie, oddalając skargę, przyjął, że organy podatkowe prawidłowo ustaliły,
że zaistniały wymienione w art. 116 § 1 i § 2 OrdPU podstawy do wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej
skarżącego. Podkreślił, że w niniejszej sprawie nie było sporne to, że termin płatności zobowiązań podatkowych,
które stały się zaległościami podatkowymi przypadał na okres, kiedy skarżący pełnił funkcję prezesa zarządu spółki.
Oznaczało to, że spełniona została pierwsza pozytywna przesłanka uprawniająca do orzeczenia o odpowiedzialności
skarżącego za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Uzasadnione było także w ocenie
sądu I instancji, stanowisko organów podatkowych co do bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce.
Sąd wskazał, że Naczelnik US w G. wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji postanowieniami z 8.10.2013 r.
i 7.3.2014 r. umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone do majątku spółki.
Sąd I instancji zaakceptował stanowisko organów podatkowych co do braku spełnienia przez skarżącego przesłanek
egzoneracyjnych określonych w art. 116 § 1 pkt 1 lit.b) i art. 116 § 1 pkt 2 OrdPU. Zwrócił uwagę na to, że skarżący
nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie
zapobiegające upadłości. Sąd I instancji wskazał też, że do Sądu Rejonowego w K. wpłynęły dwa wioski od
wierzycieli o ogłoszenie upadłości „K.” Spółka z o.o. Oba wnioski zostały oddalone postanowieniami z 31.3.2010
r. i z 20.9.2011 r. ze względu na brak majątku dłużnika wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania
upadłościowego.
Sąd I instancji wyjaśnił, że organy podatkowe prawidłowo ustaliły, że w odniesieniu do spółki zaistniały okoliczności
do zgłoszenia wniosku o jej upadłość dużo wcześniej aniżeli wniosek ten zgłoszono. Wskazując na sytuację
majątkową wynikającą ze sprawozdań finansowych spółki i na ciążące na niej zobowiązania, sąd zaakceptował
ustalenia, że skarżący powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości już w trakcie 2008 r., a najpóźniej
z końcem pierwszego kwartału 2009 r., kiedy to zarządowi spółki powinien być znany bilans za 2008 r.
Sąd I instancji nie zgodził się z zarzutami skargi, że skarżący powinien być zwolniony z odpowiedzialności za
zobowiązania podatkowe spółki powstałe po dacie oddalenia przez sąd (31.3.2010 r.) wniosku wierzyciela o jej
upadłość (złożonego 18.2.2010 r.). Podkreślił, że skoro w niniejszej sprawie nie doszło do skutecznego zgłoszenia
wniosku o upadłość spółki (oba wskazane przez zobowiązanego wnioski w tym zakresie zostały przez sąd oddalone)
w związku z tym nie było uprawnione różnicowanie, tak jak czynił to skarżący, zobowiązań podatkowych spółki na
powstałe przed i po oddaleniu wniosku. (...)
Skarga kasacyjna
W skardze kasacyjnej sporządzonej i wniesionej do NSA przez pełnomocnika skarżącego powyższy wyrok
zaskarżono w całości (...).
Zaskarżonemu wyrokowi na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r. poz. 270, dalej: PostSądAdmU) zarzucono naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj.:
– art. 116 § 1 OrdPU przez jego niewłaściwe zastosowanie, tj. przyjęcie, że w ustalonych okolicznościach sprawy
skarżący ponosi solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki powstałe w czasie, gdy skarżący
obiektywnie nie mógł złożyć skutecznego wniosku o ogłoszenie upadłości tej spółki, albowiem zostałby on oddalony
z uwagi na brak majątku wystarczającego choćby na pokrycie kosztów postępowania, gdy tymczasem skarżący nie

ponosi odpowiedzialności za przedmiotowe zobowiązania, gdyż nieskuteczność egzekucji wynikających z nich
należności nie pozostaje w związku przyczynowym z jego działalnością, jako członka zarządu spółki, i powstały one
w czasie, kiedy składanie kolejnego wniosku o ogłoszenie upadłości było niecelowe.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 174 pkt 2 -Post-SądAdmU zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie
przepisów postępowania, tj.:
– art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) PostSądAdmU polegające na jego niezastosowaniu (...),
– art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) PostSądAdmU polegające na jego niezastosowaniu (...).
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
(...) Związanie granicami skargi kasacyjnej powoduje, że jeżeli skarżący nie zarzucił, w ramach podstawy kasacyjnej
określonej w art. 174 pkt 2 PostSądAdmU, naruszenia przepisów postępowania, to NSA nie może badać
prawidłowości ustaleń faktycznych przyjętych w zaskarżonym wyroku. Prawidłowe sformułowanie podstaw
kasacyjnych z art. 174 pkt 2 PostSądAdmU polega w związku z powyższym na wskazaniu konkretnych przepisów
postępowania, które zostały naruszone przez WSA, jak również sposobu ich naruszenia.
Przypomnienie powyższych uwag o charakterze ogólnym i porządkującym stało się konieczne, gdyż we wniesionej
w rozpoznawanej sprawie skardze kasacyjnej nie sformułowano zarzutów naruszenia przepisów postępowania, które
podważyłyby przyjęte przez organy podatkowe i zaakceptowane przez sąd I instancji ustalenia faktyczne dotyczące
przesłanek, od których spełnienia uzależnione jest przeniesienie na członka zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością odpowiedzialności za zaległości podatkowe tej spółki (art. 116 § 1 OrdPU).
W szczególności nie sformułowano zarzutu dotyczącego błędu w ustaleniach faktycznych polegających na przyjęciu
przez organy podatkowe oraz przez sąd I instancji, że skarżący powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości już
w trakcie 2008 r., a najpóźniej z końcem pierwszego kwartału 2009 r., kiedy to powinien mu być znany bilans za 2008
r. Nie zostały skutecznie podważone także ustalenia odnoszące się do stwierdzenia bezskuteczności egzekucji
prowadzonej wobec spółki. Oznaczało to, że przyjęte przez organy podatkowe oraz przez sąd I instancji
ustalenia dotyczące bezskuteczności egzekucji z majątku spółki oraz niewykazania przez skarżącego, że we
właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości były, co wyżej wyjaśniono, wiążące przy ocenie
podniesionego [wyżej – przyp. red.] zarzutu naruszenia prawa materialnego, tj. art. 116 § 1 OrdPU.
Nie mógł doprowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej i do podważenia przyjętej przez sąd I instancji oceny
zgodności z prawem zaskarżonej decyzji podniesiony w pkt 5.3.2. skargi kasacyjnej zarzut naruszenia art. 145 § 1
pkt 1 lit. c) PostSądAdmU w zw. z art. 122, art. 187 § 1 i art. 191 OrdPU.
Ze sposobu sformułowania tego zarzutu oraz jego uzasadnienia wynikało, że do naruszenia wskazanych w nim
przepisów postępowania doszło na skutek pominięcia okoliczności przemawiających za wyłączeniem
odpowiedzialności solidarnej skarżącego ze spółką co najmniej za zobowiązania powstałe po 31.3.2010 r., tj.
oddalenia, w tej dacie, wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (...), a także oddalenia kolejnego wniosku w tym
przedmiocie 20.9.2011 r. (...).
Innymi słowy, w skardze kasacyjnej domagano się, aby wyłączyć odpowiedzialność skarżącego za zaległości
podatkowe spółki powstałe po tym, jak sąd upadłościowy z uwagi na brak majątku wystarczającego na pokrycie
kosztów postępowania upadłościowego oddalił składane przez wierzycieli spółki wnioski o ogłoszenie upadłości.
Stanowisko prezentowane w skardze kasacyjnej było błędne. Przepis art. 116 § 1 lit. a) OrdPU wymaga bowiem, aby
wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie. W tej tylko sytuacji samo „zgłoszenie”
wniosku może być wystarczające do „uwolnienia się” od ponoszenia odpowiedzialności za zaległości
podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Powoduje także, że za później powstałe zaległości
podatkowe członkowie zarządu już nie odpowiadają, ponieważ brak jest związku przyczynowego między tą
zaległością a ich działaniem.
Podkreślić jednak wyraźnie należy, że przepis art. 116 § 1 lit. a) OrdPU wymaga złożenia wniosku we właściwym
czasie i tylko wówczas członek zarządu nie będzie ponosić odpowiedzialności za zaległości podatkowe z tytułu
zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez niego obowiązków członka zarządu (art. 116 §
2 OrdPU). W każdej innej sytuacji odpowiedzialność członków zarządu pozostanie aż do chwili rozpoczęcia się
procedury upadłościowej i odebrania im wpływu na sprawy spółki przez ustanowienie syndyka.
Oddalenie przez sąd upadłościowy wniosku o ogłoszenie upadłości, który nie został złożony we właściwym czasie,
nie zwalnia członka zarządu z odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
które powstały po oddaleniu tego spóźnionego wniosku.

Reasumując, skoro (co nie zostało w tej sprawie skutecznie podważone) wniosek o ogłoszenie upadłości skarżącej
spółki nie został złożony we właściwym czasie, tj. najpóźniej z końcem pierwszego kwartału 2009 r. i skarżący nie
utracił prawa zarządu oraz możności korzystania i rozporządzania majątkiem spółki, to nie można było przyjąć, że
spełniona została przesłanka, o której mowa w art. 116 § 1 lit. a) OrdPU.
Powyższe oznaczało, że wbrew temu, co zarzucono w skardze kasacyjnej, organy podatkowe, a w ślad za nimi sąd
I instancji prawidłowo zastosowały art. 116 § 1 OrdPU.
Z podanych wyżej względów i na podstawie art. 184 PostSądAdmU NSA orzekł jak w sentencji wyroku. (...)
Wyrok NSA z 7.12.2017 r., I FSK 437/16

Wyrok NSA potwierdza, że konieczne jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, aby uniknąć odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe. W przeciwnym razie członkowie zarządu odpowiadają aż do rozpoczęcia procedury upadłościowej. W publikacji omówiono szczegółowo kwestie odpowiedzialności członków zarządu w przypadku upadłości spółki.