Wydatki na minimalizowanie strat jako koszty uzyskania przychodu

Tematyka: odszkodowanie, zrzeczenie się roszczeń, koszty uzyskania przychodu, deweloper, ugoda sądowa, Naczelny Sąd Administracyjny

Odszkodowanie z tytułu zrzeczenia się roszczeń zapłacone na mocy ugody sądowej spełnia kryterium
celowości niezbędne dla uznania wydatku za koszt uzyskania przychodu. Wydatek na odszkodowanie
wypłacony przez dewelopera – nabywcę nieruchomości może obiektywnie przyczynić się do realizacji
budowy osiedla i osiągnięcia przychodu – wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Stan faktyczny
„P.” sp. z o.o. zwróciła się o wydanie interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego w sprawie dotyczącej
podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów odszkodowania
z tytułu zrzeczenia się roszczeń. Wnioskodawczyni prowadząca działalność deweloperską wyjaśniła, że nabyła 2/3
udziału w użytkowaniu wieczystym nieruchomości w celu budowy osiedla mieszkaniowego. W chwili zakupu brak
było w księgach wieczystych jakichkolwiek wpisów, które mogłyby powodować wątpliwości co do stanu prawnego
nieruchomości. Po pewnym czasie okazało się jednak, że przed zawarciem umowy sprzedaży zbywcy zawarli
umowę przedwstępną z innym podmiotem, który skorzystał z instytucji skargi pauliańskiej i złożył pozew o uznanie
umowy sprzedaży za bezskuteczną. W związku z brakiem możliwości kontynuacji projektu wnioskodawczyni
zamierza zawrzeć ugodę sądową i wypłacić odszkodowanie za zrzeczenie się przez stronę umowy przedwstępnej
wszelkich roszczeń wobec „P.” sp. z o.o. związanych z nabyciem przez nią udziału w nieruchomości. Zamiar
zawarcia ugody sądowej jest wynikiem rzetelnej kalkulacji opłacalności całego projektu. Deweloper nabył już
brakujący udział w nieruchomości i zamierza rozpocząć realizację inwestycji.
Interpretacja podatkowa
W związku z powyższym „P.” sp. z o.o. zwróciła się o rozstrzygnięcie: „Czy odszkodowanie z tytułu zrzeczenia się
roszczeń, zapłacone na mocy ugody sądowej przez nią na rzecz wnoszącego roszczenie będzie stanowiło dla
niej koszt uzyskania przychodu?”.
Zdaniem podatniczki, kwota odszkodowania zapłacona z tytułu zrzeczenia się roszczeń do nieruchomości przyczynia
się w sposób bezpośredni do osiągania przez nią przychodów w postaci sprzedaży lokali. W przypadku braku
ostatecznego uregulowania stanu prawnego nieruchomości nie będzie kontynuować projektu deweloperskiego, gdyż
żaden potencjalny kupujący nie zgodzi się na nabycie lokalu na nieruchomości o niejasnym stanie prawnym.
Ostateczne rozstrzygnięcie przez sąd procesu wytoczonego przez wnoszącego roszczenie jest trudne do
przewidzenia, a nawet obarczone ryzykiem przegranej, zwłaszcza, że Sąd Okręgowy w W. wydał postanowienie
zakazujące „P.” sp. z o.o. zbywania i obciążania 2/3 udziałów w nieruchomości.
Minister Finansów uznał, że zapłata za zrzeczenie się roszczeń jest tylko chęcią uniknięcia straty środków
majątkowych. W ocenie organu, spór sądowy jest bezpośrednią przyczyną wypłaty odszkodowania i to on powinien
być oceniany pod kątem celowości wydatku. Zamiar zakończenia inwestycji i uniknięcia strat związanych
z potencjalnym przedłużeniem się procesu sądowego, to jedynie przyczyna pośrednia, która zawsze występuje
w sytuacji przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą, gdyż dynamika procesów gospodarczych jest tak
szybka, że niejednokrotnie bardziej opłacalne jest zapłacenie odszkodowania niż wikłanie się w trudny do
przewidzenia co do rezultatu proces sądowy. Organ interpretacyjny wyjaśnił, że cel wydatku, który sprowadza się do
uniknięcia strat związanych z procesem sądowym nie może być kosztem uzyskania przychodów, w szczególności
w sytuacji, gdy wydatek ten ponoszony w wyniku zakończonego procesu nie mógłby zostać uznany za koszt
uzyskania przychodów. Dodatkowo organ wyjaśnił, że zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów wydatku na
odszkodowanie zależy od braku zawinienia podatnika, albo od istnienia przynajmniej starannego działania, pomimo
którego i tak dochodzi do powstania wydatku. Wydatek celowy to wydatek racjonalny, jednak organ stwierdził, że
trudno mu jest jednoznacznie ocenić postępowanie podatniczki. „P.” sp. z o.o. wskazała, że zakup nieruchomości
poprzedzony był dogłębną analizą prawną, jednak brak jest podstaw do przyjęcia, iż podatniczka dochowała
należytej staranności, skoro sprawdzenie, czy została zawarta uprzednio umowa przedwstępna należy do
podstawowych obowiązków profesjonalisty trudniącego się obrotem nieruchomościami.
Orzeczenie WSA
Po bezskutecznym wezwaniu organu do usunięcia naruszenia prawa „P.” sp. z o.o. wniosła skargę do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który uchylił zaskarżoną interpretację. Zgodnie z art. 15 ust. 1
PDOPrU, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo
zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Zdaniem Sądu, zaskarżona
interpretacja jest niejednoznaczna, co oznacza naruszenie art. 14 c § 1 i 2 i art. 121 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. –
Ordynacja podatkowa (t. jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 800). Nie może być uznana za prawidłową interpretacja, w której

w rozstrzygnięciu uznaje się stanowisko podatniczki za nieprawidłowe, z uzasadnienia zaś wynika, że w zasadzie jest
ono nieprawidłowe, ale trudno jednoznacznie ocenić postępowanie wnioskodawczyni. Osoba zainteresowana ma
bowiem uzyskać jednoznaczne stanowisko organu w zakresie stosowania prawa w konkretnym, przedstawionym
przez nią stanie faktycznym (zob. wyrok NSA z 3.9.2010 r., II FSK 1690/09,
).
Na etapie postępowania interpretacyjnego organ ma obowiązek opierać się na opisie stanu faktycznego lub
zdarzenia przyszłego przedstawionego we wniosku. Skoro wnioskodawczyni wskazała, że uczyniła, co było możliwe,
by sprawdzić nieruchomość przed zakupem i dopiero po zakupie udziału w nieruchomości okazało się, iż istniało
roszczenie osoby trzeciej z zawartej uprzednio umowy przedwstępnej, to nie można odmiennie niż podano we
wniosku przypisywać podatniczce z tego tytułu odpowiedzialności, czy oceniać stopnia dostateczności
zabezpieczenia transakcji, bądź należytej w tym względzie staranności. Dochodzi bowiem w ten sposób do
niedopuszczalnej modyfikacji opisu faktów podanych we wniosku. Zdaniem Sądu, należało zatem przyjąć zgodnie
z opisem zawartym we wniosku, że nabycie nieruchomości poprzedzono rzetelną analizą prawną, zaś podatniczka
nie miała i nie mogła mieć świadomości istnienia roszczeń osoby trzeciej przed zawarciem umowy sprzedaży.
W rezultacie skarżąca bez własnej winy znalazła się w sytuacji zawisłości procesu sądowego wytoczonego przez
osobę trzecią, która zamierza dochodzić roszczeń z umowy zobowiązującej i domaga się uznania umowy sprzedaży
za bezskuteczną w stosunku do niej.
W ocenie Sądu, wydatek na odszkodowanie dla osoby trzeciej za zrzeczenie się roszczeń do nieruchomości może
być zaliczony do kosztów uzyskania przychodów. W orzecznictwie wskazuje się, że odszkodowanie wykazuje
związek z przychodami w takiej sytuacji, gdy podatnik ma na uwadze możliwość osiągnięcia, choćby nawet
potencjalnie jakiegoś przychodu, czy to z określonej innej transakcji, czy też na skutek redukcji kosztów pośrednich,
czyli ogólnych, dotyczących całej działalności. Biorąc pod uwagę racjonalność działania z punktu widzenia
osiągnięcia przychodu (zob. wyrok NSA z 1.3.2016 r., II FSK 4009/13,
; wyrok NSA z 17.1.2012 r., II FSK
1365/10,
), powiązanie poniesienia wydatku z charakterem działalności gospodarczej podatniczki i jego wpływ
na wielkość spodziewanego przychodu, istnienie związku przyczynowego, który wyraża się we wpływie kosztu na
powstanie lub zwiększenie osiąganego przychodu lub we wpływie na zachowanie albo zabezpieczenie jego źródła,
a także analizę ciągu zdarzeń determinujących określone działania skarżącej – należy uznać, zdaniem Sądu, że
odszkodowanie z tytułu zrzeczenia się roszczeń zapłacone na mocy ugody sądowej na rzecz wnoszącego
roszczenie powinno być uznane za wydatek celowy w rozumieniu art. 15 ust. 1 PDOPrU. Z opisu zawartego we
wniosku wynika, że to jest bardziej racjonalne z punktu widzenia powstania lub zwiększenia przychodu, niż toczenie
procesu o niepewnym dla „P.” sp. z o.o. wyniku. Analiza całokształtu okoliczności spraw prowadzi do wniosku, że
wydatek na odszkodowanie może obiektywnie przyczynić się do realizacji pożądanego celu.
Orzeczenie NSA
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną organu uznając, że wydatki przeznaczone na
minimalizację strat mogą być ujmowane w kosztach uzyskania przychodu. Deweloper, który kupił
nieruchomość, co do której zawarto już wcześniej umowę przedwstępną z inną osobą, może ująć w kosztach
wydatek z tytułu wypłaconego odszkodowania za zrzeczenie się roszczeń.
Wyrok NSA z 16.11.2018 r., II FSK 793/17

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że wydatki przeznaczone na minimalizację strat mogą być ujmowane w kosztach uzyskania przychodu. Deweloper, który kupił nieruchomość, co do której zawarto już wcześniej umowę przedwstępną z inną osobą, może ująć w kosztach wydatek z tytułu wypłaconego odszkodowania za zrzeczenie się roszczeń.