Podatkowe skutki dziedziczenia po konkubencie

Związek pozamałżeński nie wywołuje samoistnie skutków prawnomajątkowych między konkubentami. Spadkobierca może udowodnić nakłady na majątek zmarłego konkubenta, co może wpłynąć na podział spadku. Proces ten wymaga aktywnego udziału i dostarczenia odpowiednich dowodów.

Tematyka: konkubinat, dziedziczenie, spadek, nakłady majątkowe, potwierdzenie dokumentów, ustalenia faktyczne, organy podatkowe, sądy administracyjne

Związek pozamałżeński sam przez się nie wywołuje żadnych skutków o charakterze prawnomajątkowym
między osobami, które w związku takim pozostają. Jeśli powstają między nimi stosunki prawnomajątkowe,
prawa i obowiązki stąd wynikające ocenić należy na podstawie przepisów właściwych dla tych stosunków.
Jedynie wykazanie przez spadkobiercę nakładów poniesionych ze swojego majątku osobistego na rzecz
majątku osobistego zmarłego konkubenta mogłoby prowadzić do ich uwzględnienia, jako udziału we
współwłasności wartości majątkowych objętych masą spadkową. Jeśli organ administracji publicznej
dokona ustaleń w zakresie stanu faktycznego na podstawie przeprowadzonych dowodów, a strona
kwestionuje te dowody i ustalenia, przeciwdowód może być przeprowadzony z jej inicjatywy, organ nie ma
natomiast obowiązku poszukiwania dowodów dla wykazania słuszności stanowiska strony – wynika
z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Stan faktyczny
W 2014 r. Sąd Rejonowy w O. stwierdził nabycie przez A.S., na podstawie testamentu, praw do spadku L.Ż., w skład
którego wchodziło m.in.: prawo do lokalu mieszkalnego, prawo do boksu garażowego przy tym lokalu oraz środki
pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych. A.S. w zgłoszeniu do Urzędu Skarbowego w O. wskazała, że od
kilkunastu lat pozostawała ze spadkodawcą w konkubinacie i chociaż wchodzące w skład masy spadkowej rzeczy
i prawa stanowiły prawnie wyłączną własność zmarłego, to zgromadzony majątek był wspólnym majątkiem stron,
w rezultacie przypadający na nią majątek spadkowy stanowi połowę całej masy spadkowej.
Naczelnik Urzędu Skarbowego w O. ustalił podatek od spadków i darowizn na kwotę ponad 66 tys. zł wyjaśniając, że
zebrany materiał dowodowy jednoznacznie wskazywał, iż odziedziczony majątek stanowił wyłączną własność
osobistą zmarłego. Organ podkreślił, że w sprawie nie mają zastosowania uregulowania prawne dotyczące
stosunków majątkowych małżeńskich, zawarte w art. 43 KRO.
Dyrektor Izby Skarbowej w O. utrzymał w mocy rozstrzygnięcie organu podatkowego I instancji. Decyzja ta została
uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu z uwagi na naruszenie zasad postępowania w stopniu
mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Jednocześnie Sąd wyjaśnił, że przepisy nie regulują kwestii
majątkowych związanych z konkubinatem, dlatego fakt pozostawania w takim związku nie rodzi sam z siebie
dalszych skutków prawno-majątkowych. W rezultacie Sąd uznał, że skarżąca musi wykazać poniesienie nakładów
z majątku osobistego na rzecz majątku osobistego zmarłego.
Po przeprowadzeniu ponownie postępowania odwoławczego Dyrektor Izby Skarbowej w O. nie znalazł podstaw do
uwzględnienia zarzutów A.S. Organ stwierdził, że przedłożone w toku postępowania dokumenty potwierdzają
wyłączne prawo zmarłego do wchodzących w skład spadku praw. Po przeprowadzeniu analizy osiąganych przez
podatniczkę dochodów w okresie kokubinatu, organ uznał, że nie dysponowała ona wystarczającymi środkami na
współfinansowanie zakupu wchodzących w skład spadku po zmarłym rzeczy i praw majątkowych.
A.S. wniosła skargę dowodząc, że w tej sprawie zastosowanie powinny mieć zasady rozliczeń mające miejsce
w przypadku spółki cywilnej. W skardze wskazano, że podatniczka i jej konkubent mieli wspólny cel gospodarczy,
gromadząc wspólnie majątek poprzez m.in. zakup nieruchomości, a każdy z nich wniósł tytułem wkładu do "spółki"
swój majątek posiadany przed dorozumianym zawarciem spółki - pozamałżeńskiego związku. Z chwilą śmierci L.Ż.
doszło do rozwiązania spółki, co oznacza, że majątek zgromadzony w jej ramach, po spłacie zadłużeń, powinien
zostać podzielony na pół.
Z uzasadnienia WSA i NSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu oddalił skargę. W uzasadnieniu podkreślono, że ocena prawna zawarta
w poprzednio wydanym w tej sprawie wyroku oraz wskazania dotyczące dalszego sposobu rozpoznania sprawy są
wiążące zarówno dla organu, jak sądu rozpoznającego obecnie sprawę. Sąd poprzednio wyrokujący, wykluczył
możliwość przyjęcia w oparciu o funkcjonujące na gruncie prawa małżeńskiego domniemanie równości udziałów
w majątku, czy też przepisy regulujące konsekwencje związane ze wspólnością majątkową spółek cywilnych równych
udziałów obojga konkubentów w majątku zgromadzonym na moment ustania związku.
Sąd podkreślił, że to na podatniku spoczywa wykazanie istnienia długów i ciężarów obciążających spadek.
Obowiązek ten w żaden sposób nie wyłącza wymogu dążenia przez organ administracji do wyjaśnienia prawdy
materialnej, oznacza jednak, że podatnik powinien aktywnie współdziałać z organem w celu ustalenia wszystkich
okoliczności sprawy (zob. wyrok NSA z 17.2.2011 r., II GSK 273/10). Organy podatkowe umożliwiły skarżącej czynny
udział w postępowaniu, jednak pomimo wezwań do dostarczenia dokumentów skarżąca nie przedstawiła żadnych

materialnych dowodów potwierdzających współfinansowanie przez nią majątku objętego spadkiem. W ocenie Sądu,
skarżąca, decydując się na pozostawanie w konkubinacie, winna mieć świadomość konsekwencji, jakie wiążą się z tą
formą związku i powinna zadbać o kwestie dowodowe w związku z czynionymi nakładami.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną podatniczki. Stwierdził, że rzeczy nabyte w czasie
trwania nieformalnego związku nie stają się automatycznie przedmiotami objętymi współwłasnością. Dlatego
podatniczka dążąc do uwzględnienia nakładów poniesionych na majątek konkubenta obowiązana była do
przedłożenia stosownych dokumentów, nie wykazała jednak wystarczającej aktywności, biernie oczekując od
organu zgromadzenia wszystkich dowodów. Podatnik ma obowiązek współdziałania w gromadzeniu
dowodów i ustalaniu faktów mających znaczenie prawne, zaś stawiane organom podatkowym wymagania,
dotyczące obowiązku podejmowania wszelkich niezbędnych działań, mających na celu dokładne wyjaśnienie
stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym, nie ma charakteru bezwzględnego.
W szczególności strona ma prawo, ale i obowiązek związany z własnym procesowym interesem, wskazywać
na takie fakty i okoliczności, o których ma wiedzę, a której organ nie posiada i racjonalnie oceniając zdobyć
nie może.
Wyrok NSA z 21.3.2019 r., II FSK 958/17

W rezultacie, sądy administracyjne odrzuciły wnioski podatniczki, uznając brak dokumentacji potwierdzającej współwłasność majątku. Konkubinat nie generuje automatycznie praw majątkowych, a udowodnienie nakładów wymaga zaangażowania i dostarczenia niezbędnych dowodów.