Karta Praw Podatnika

Projekt ustawy o Karcie Praw Podatnika ma na celu wprowadzenie nowej instytucji do polskiego systemu podatkowego, która określa podstawowe prawa podatników i obowiązki organów podatkowych. Ustawa ma zwiększyć świadomość społeczną praw podatnika, usystematyzować prawa w jednym dokumencie oraz poprawić relacje między podatnikami a organami podatkowymi.

Tematyka: Karta Praw Podatnika, podatnicy, organy podatkowe, prawa podatnika, obowiązki podatkowe, prawo podatkowe, ochrona praw podatnika, kontrola praw podatnika, Rzecznik Praw Obywatelskich, zmiany w prawie podatkowym

W dniu 15.5.2019 r. został skierowany do I czytania poselski projekt ustawy o Karcie Praw Podatnika (druk
sejmowy nr 3458). Projekt dotyczy wprowadzenia do polskiego systemu podatkowego nowej instytucji, to
jest Karty Praw Podatnika, rozumianej jako tekst normatywny, w którym określone są podstawowe prawa
podatników, którym odpowiadają obowiązki organów podatkowych.
Uzasadniając cel powołania nowej instytucji wskazano, że „Proponowana ustawa jest wyrazem założenia, że
państwo i samorząd terytorialny są zobowiązane do dbałości o prawa podmiotów, które umożliwiają ich działanie,
ponosząc ciężary i świadczenia publiczne, w tym w szczególności podatki. W myśl zasady wzajemnej lojalności,
wymagając od podatnika rzetelności w deklarowaniu podstawy opodatkowania i zapłacie należnej kwoty podatku,
należy zagwarantować mu przestrzeganie zasady ekonomiczności opodatkowania, a także standardów przyzwoitej
legislacji i rzetelnego postępowania administracyjnego i sądowego w sprawach podatkowych. Celem ustawy jest
zapewnienie należytej ochrony praw podatników, która każdorazowo wymaga odpowiedniego wyważenia interesu
publicznego i prywatnego w prawie podatkowym. Ustawa ma również na celu podniesienie świadomości społecznej
praw podatnika” (Uzasadnienie, s. 1).
Przepisy ustawy mają mieć zastosowanie do podatników, a także innych podmiotów, których prawa i obowiązki są
regulowane przepisami prawa podatkowego, w tym w szczególności płatników, inkasentów, osób trzecich
odpowiedzialnych za zaległości podatkowe oraz następców prawnych.
Zgodnie z proj. przepisem art. 2 ustawy - Karta Praw Podatnika: Organy podatkowe publikują na swoich stronach
Internetowych Kartę Praw Podatnika, zaś wszczynając postępowanie podatkowe, kontrolę podatkową lub kontrolę
celno-skarbową organy podatkowe doręczają podatnikowi egzemplarz Karty Praw Podatnika.
W ocenie projektodawców, wejście w życie projektowanej ustawy, dzięki skonsolidowaniu podstawowych praw
podatnika w jednym dokumencie, ich usystematyzowaniu i wyrażeniu w sposób możliwie zrozumiały, zwiększy
świadomość społeczną tych praw wśród podatników i administracji podatkowej, w konsekwencji zwiększając również
poziom ich praktycznej ochrony. Karta powinna poprawić relacje między organami podatkowymi i podatnikami.
Przestrzeganie wyznaczonych w ustawie standardów tworzenia prawa podatkowego, w tym w zakresie
odpowiedniego wyważania interesu publicznego i prywatnego w prawie podatkowym m.in. dzięki odpowiedniej
konsultacji projektów aktów prawnych, poprawi jakość legislacji podatkowej (Uzasadnienie, s. 13).
W rozdziale drugim przedmiotowej ustawy uregulowano prawo do dobrego prawodawstwa podatkowego, szczególnie
poprzez obowiązek odpowiedniego wyważenia interesu publicznego i interesu prywatnego w prawie podatkowym,
pewność prawa podatkowego, jawność i komunikatywność prawa podatkowego.
W rozdziale trzecim uregulowano prawo podatnika do zapłaty podatku w wysokości wynikającej z ustaw
podatkowych. Podatnik ma prawo do tego, by płacić tylko taką kwotę podatku, jaka wynika z prawidłowo
intepretowanych i stosowanych przepisów prawa podatkowego, co oznacza kwotę nie większą i nie mniejszą niż
określono w przepisach, również z uwzględnieniem przewidzianych prawem ulg i zwolnień oraz zastosowaniem
innych przewidzianych przepisami możliwości obniżenia wysokości podatku. W ustawie podkreślono że przesłanki
zastosowania ulg i zwolnień powinny być jasno i precyzyjnie określone w przepisach prawa.
Karta Praw Podatnika reguluje też domniemanie dobrej wiary i rzetelności podatnika oraz jego prawo do
prywatności.
W rozdziale szóstym wskazano na prawa podatnika do rzetelnego postępowania administracyjnego i sądowego
w sprawach podatkowych. Przepisy art. 18-22 ustawy regulują prawo podatnika do zaskarżenia rozstrzygnięć
w sprawach podatkowych, szczególnie poprzez prawo podatnika do informacji o środkach zaskarżenia, prawo do
zainicjowania kontroli instancyjnej dotyczącego go rozstrzygnięcia podatkowego, prawo do zainicjowania kontroli
sądowej dotyczącego go rozstrzygnięcia podatkowego przez niezależny sąd w toku dwuinstancyjnego postępowania
sądowego, zakaz rozstrzygnięcia na niekorzyść skarżącego (zakaz reformationis in peius), oraz jednoznaczne
wskazanie, że środki egzekucyjne nie mogą być stosowane przed rozpatrzeniem środków zaskarżenia przeciw
wykonalności decyzji.
Artykułem dwudziestym trzecim ustanowiono z akaz podwójnego lub nieproporcjonalnego karania, stanowiąc, że
sankcje i odpowiedzialność karna i karna skarbowa muszą uwzględniać zasadę proporcjonalności. Zakazano też
stosowania podwójnej sankcji (podatkowej i karnej lub karnej skarbowej) za ten sam czyn stanowiący naruszenie
normy prawa podatkowego.

Rozdział dziewiąty dotyczy prawa do naprawienia szkody poniesionej przez podatnika, zaś dziesiąty rozdział ustawy
poświęcono zagadnieniu kontroli przestrzegania praw podatnika. W uzasadnieniu projektu podkreślono, że aby
Karta Praw Podatnika była skutecznym instrumentem ochrony praw podatnika należy wprowadzić efektywne
mechanizmy kontroli społecznej i politycznej, motywując tym samym zarówno organy podatkowe, jak i samego
prawodawcę do przestrzegania postanowień Karty w procesie stosowania, ale i tworzenia przepisów prawa
podatkowego (Uzasadnienie, s. 12). Tymi mechanizmami kontroli ma być wyrażony wprost obowiązek, że każdy sąd
administracyjny ma obowiązek poinformowania ministra właściwego do spraw finansów publicznych
o każdym dostrzeżonym rażącym naruszeniu praw podatnika przez organy podatkowe. Ponadto minister
właściwy do spraw finansów publicznych corocznie składa Sejmowi sprawozdanie o przestrzeganiu praw podatnika,
ze szczególnym uwzględnieniem informacji sądów i pełnomocników zawodowych o rażących naruszeniach praw
podatnika oraz ocen, wniosków i rekomendacji sformułowanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich.
Ponadto podkreślić należy, wyrażone w przepisie art. 28 ustawy, prawo Rzecznika Praw Obywatelskich do wglądu do
akt postępowania administracyjnego i sądowego w sprawach podatkowych, udziału w postępowaniu, żądania
wyjaśnień od organów podatkowych i formułowania ocen, wniosków i rekomendacji.
Wydaje się, że projektowane zmiany, które mają z jednej strony charakter edukacyjny, zaś z drugiej strony są aktem
normatywnym, przyczynią się do wzmocnienia praw podatnika.

Projektowana Karta Praw Podatnika reguluje m.in. prawo do dobrego prawodawstwa podatkowego, zapłaty podatku zgodnie z przepisami prawa, domniemanie dobrej wiary podatnika, rzetelne postępowanie w sprawach podatkowych oraz zakaz podwójnego lub nieproporcjonalnego karania. Ustawa przewiduje także mechanizmy kontroli społecznej i politycznej w celu ochrony praw podatnika.