Odpowiedzialność podatkowa przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza
W sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza z wielością wierzycieli spadkodawcy i przy wartości czynnej spadku niższej od sumy długów, fiskus, jako jeden z wierzycieli, nie może domagać się zapłaty całej zaległości podatkowej. Artykuł omawia problematykę odpowiedzialności podatkowej spadkobierców oraz konsekwencje nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przedstawia także interpretację prawa podatkowego w kontekście dziedziczenia zadłużenia.
Tematyka: odpowiedzialność podatkowa, spadek z dobrodziejstwem inwentarza, fiskus, zadłużenie spadkowe, przedawnienie, Kodeks cywilny, Ordynacja podatkowa, WSA Gdańsk
W sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza z wielością wierzycieli spadkodawcy i przy wartości czynnej spadku niższej od sumy długów, fiskus, jako jeden z wierzycieli, nie może domagać się zapłaty całej zaległości podatkowej. Artykuł omawia problematykę odpowiedzialności podatkowej spadkobierców oraz konsekwencje nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przedstawia także interpretację prawa podatkowego w kontekście dziedziczenia zadłużenia.
W sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza z wielością wierzycieli spadkodawcy i przy wartości czynnej spadku niższej od sumy długów, fiskus, jako jeden z wierzycieli, nie może domagać się zapłaty całej zaległości podatkowej. Stan faktyczny R.G., prowadzący działalność gospodarczą, nie zapłacił w terminie podatku VAT. Zaległość podatkowa wynosiła pond 45 000 zł i urząd skarbowy wszczął egzekucję tej należności i wystawił tytuły wykonawcze. W dniu 20.8.2012 r. R.G. zmarł, a spadek po nim nabyły M.G. oraz L.G. z dobrodziejstwem inwentarza na podstawie postanowienia sądu, które uprawomocniło się w 2015 r. W 2017 r. naczelnik urzędu skarbowego postanowieniem wszczął wobec M.G. i L.G. postępowanie podatkowe w sprawie orzeczenia odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców i wydał decyzję obejmującą zaległość spadkodawcy w VAT., do której doszły odsetki w kwocie ponad 13 000 zł (liczone do dnia otwarcia spadku, czyli od śmierci R.G.) i koszty egzekucyjne w wysokości ok. 2000 zł. Spadkobierczynie odwołały się od decyzji, podnosząc m.in. zarzut nieuwzględnienia nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza oraz zarzut przedawnienia. Organ II instancji utrzymał jednak decyzję z mocy, wobec czego spadkobierczynie złożyły skargę do sądu. Stan prawny Zgodnie z art. 97 § 1 OrdPU spadkobiercy „przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy". O ich odpowiedzialności orzeka organ podatkowy w drodze decyzji, po otrzymaniu której spadkobiercy mają 14 dni na zapłacenie należności (art. 100 OrdPU). Odsetki od zaległości podatkowych spadkodawcy naliczane są do dnia śmierci spadkodawcy, a potem od upływu tego 14-dniowego terminu (art. 101 OrdPU). Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu spadku i o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 98 § 1 OrdPU). A zgodnie z art. 115 § 2 KC brak oświadczenia w sprawie przyjęcia czy odrzucenia spadku „jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza", czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 KC). I takie właśnie przyjęcie spadku nastąpiło w niniejszej sprawie. Jeśli chodzi o przedawnienie, to nie biegnie ono w okresie od dnia śmierci spadkodawcy do dnia formalnego (sądowego albo notarialnego) potwierdzenia nabycia spadku, przy czym to zwieszenie biegu nie może trwać dłużej niż dwa lata (art. 99 OrdPU). Stanowisko WSA w Gdańsku Sąd oddalił skargę spadkobierczyń. Stwierdził, że przedawnienie nie nastąpiło, gdyż zaległość podatkowa nie była przedawniona w chwili śmierci R.G., a potem przedawnienie nie biegło w okresie od dnia 20.8.2012 r. do 20.8.2014 r. Tym samym termin przedawnienia biegł dalej dopiero od dnia 21.8.2014 r. i w 2017 r. jeszcze nie upłynął. Jeśli chodzi o wysokość odpowiedzialności, to w sprawie został sporządzony spis inwentarza, z którego wynikało, że wartość stanu czynnego spadku jest niższa od wartości długów spadkowych. W tym stanie rzeczy spadkobiercy winni zaspakajać wierzycieli stosunkowo do wysokości ich wierzytelności (proporcjonalnie), co dotyczy także Skarbu Państwa jako wierzyciela podatkowego. Przepisy Ordynacji podatkowej nie wymagają wprost od organu podatkowego ograniczenia zakresu odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania podatkowe spadkodawcy ze względu istniejące zaległości wobec innych wierzycieli, niemniej jednak w sytuacji, gdy spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza i wiadomo jest, że istnieją inne długi niż zaległości podatkowe, organ podatkowy nie powinien zobowiązywać do wpłaty całej kwoty stanowiącej wartość czynnego spadku, lecz poprzestać na orzeczeniu o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania podatkowe spadkodawcy. Sąd uznał więc, że organ prawidłowo orzekł w decyzji o zakresie odpowiedzialności spadkobierczyń, jednakże błędnie zobowiązał je do wpłaty całej kwoty stanowiącej dług podatkowy. Błąd ten dotyczył jednak tylko uzasadnienia decyzji i nie uzasadniał jej uchylenia. Niniejsze orzeczenie jest dobrą nauczką dla wszystkich spadkobierców nabywających spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Przypomnijmy, że od 2015 r. takie właśnie nabycie spadku następuje zawsze (z mocy ustawy), gdy spadkobierca nie złożył w terminie 6 miesięcy oświadczenia o przyjęciu prostym albo o odrzuceniu spadku, wobec czego omawiana sytuacja jest obecnie częstsza. Spadkobiercy powinni więc wiedzieć, że ze względu na specyficzne zawieszenie biegu przedawnienia odpowiedzialność „za spadkodawcę" może ich spotkać także po wielu latach od jego śmierci. Po drugie, ograniczenia odpowiedzialności podatkowej ze względu na dobrodziejstwo inwentarza nie powinni się spodziewać już w sentencji wydawanej wobec nich decyzji, ale dopiero na etapie egzekucji, która powinna mieć odpowiednio ograniczony zakres. Ta ostatnia kwestia jest zresztą daleka od oczywistości, ale takie wskazanie płynie z omawianego wyroku, który zresztą nie dał, bo nie musiał, precyzyjnego wskazania co do sposobu ustalania proporcji, w jakiej fiskus, jako jeden z wierzycieli, może domagać się zapłaty. wyrok WSA w Gdańsku z 3.9.2019 r. I SA/Gd 863/19
Wyrok WSA w Gdańsku z 3.9.2019 r. I SA/Gd 863/19 stanowi ważne przypomnienie dla spadkobierców nabywających spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Decyzja ta ukazuje konieczność właściwego ustalenia zakresu odpowiedzialności podatkowej spadkobierców oraz skutki nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Orzeczenie stanowi istotną lekcję dla praktyki podatkowej i dziedziczenia zadłużenia.