Egzekucja długów jednego z małżonków z nadpłaty podatku wynikającej ze wspólnego opodatkowania dochodów

Naczelny Sąd Administracyjny rozpatrzył sprawę egzekucji nadpłaty podatku od osób fizycznych, która wynikła z złożenia wspólnego zeznania rocznego przez małżonków. Decyzja dotyczyła zajęcia kwoty nadpłaty przez komornika sądowego na podstawie tytułu egzekucyjnego, który nie obejmował małżonki dłużnika. Spór dotyczył możliwości zwrotu nadpłaty oraz odpowiedzialności organu podatkowego i komornika za prawidłowość egzekucji.

Tematyka: egzekucja długów, nadpłata podatku, wspólne opodatkowanie, komornik sądowy, małżonkowie, Naczelny Sąd Administracyjny, solidarna odpowiedzialność, zwrot nadpłaty, Ordynacja podatkowa

W przypadku prowadzenia egzekucji opartej na tytule egzekucyjnym dotyczącym długu zaciągniętego przez
podatnika bez zgody współmałżonka, opatrzonego klauzulą wykonalności tylko w odniesieniu do dłużnika,
organ podatkowy ma obowiązek zastosować się do wezwań komornika i obowiązków wynikających z zajęcia
wierzytelności z tytułu nadpłaty w podatku dochodowym od osób fizycznych, nawet jeśli powstała ona na
skutek złożenia przez małżonków wspólnego zeznania rocznego – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny.
E.J. i A.J. w zeznaniu PIT-37, zawierającym wniosek o wspólne opodatkowanie, wykazali nadpłatę w wysokości 3
tys. zł. Naczelnik Urzędu Skarbowego w Ł. odmówił podatnikom zwrotu tej kwoty, bowiem została ona zajęta przez
komornika sądowego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, dotyczącego należności wynikającej
z czynności bankowej dokonanej przez A.J. bez zgody małżonki, opatrzonego klauzulą wykonalności tylko
w odniesieniu do A.J.
Małżonkowie J. w odwołaniu od tej decyzji wskazywali, że komornik sądowy nie dysponował tytułem wykonawczym
przeciwko podatniczce, zaś organ podatkowy nie poinformował komornika, iż roszczenie do nadpłaty przysługuje
również jej, a nie tylko dłużnikowi objętemu tytułem wykonawczym.
Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w L. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję podkreślając, że organ podatkowy
nie jest uprawniony do kontrolowania legalności postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika
sądowego, ani też kwestionowania tytułu wykonawczego czy klauzul wykonalności, w oparciu o które dokonano
zajęcia. W sytuacji skierowania do egzekucji wierzytelności należnych podatnikowi z tytułu rozliczeń podatkowych,
organ podatkowy, jako dłużnik zajętej wierzytelności, ma obowiązek zastosować się do wezwań komornika i do
obowiązków wynikających z zajęcia. Jednocześnie organ stwierdził, że podatnik mógł kwestionować czynności
komornika w przewidzianym do tego trybie, mogła to również uczynić jego żona występując z powództwem
przeciwegzekucyjnym na podstawie art. 841 KPC, lub skargą na czynności komornika - art. 767 KPC (zob. uchwała
SN z 5.10.2016 r., III CZP 41/16, www.sn.pl).
Organ wyjaśnił też, że stosownie do art. 831 § 1 pkt 3 KPC egzekucji nie podlegają prawa niezbywalne, jeśli jednak
na podstawie takiego prawa dłużnik otrzymał już konkretne świadczenia majątkowe, to egzekucja z przedmiotu tego
świadczenia jest dopuszczalna, przy czym egzekucję należy uznać za dopuszczalną również wówczas, gdy dłużnik
wprawdzie świadczenia jeszcze nie otrzymał, ale mu je przyznano, albo też dłużnik na podstawie prawa
niezbywalnego wystąpił już z roszczeniem o pewne świadczenie majątkowe (zob. wyrok SN z 8.11.2005 r., I CK
167/05, www.sn.pl). W rezultacie organ podatkowy nie miał podstawy do odmówienia komornikowi wypłaty
wierzytelności.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie uwzględnił skargę podatników. W uzasadnieniu wyjaśniono, że
wierzytelności o zwrot nadpłaty podatku dochodowego od osób fizycznych, wynikającej z zeznania podatkowego
złożonego wspólnie przez małżonków wraz z wnioskiem o wspólne opodatkowanie, wchodzi do majątku wspólnego
małżonków. Jednak egzekucja z bankowego tytułu wykonawczego wystawionego na jednego z małżonków,
niemającego u podstaw czynności bankowej dokonanej za zgodą drugiego małżonka, i któremu sąd nie nadał
klauzuli wykonalności w stosunku do małżonka dłużnika, nie mogła być prowadzona na podstawie art. 776 1 § 1 i art.
787 KPC z majątku wspólnego małżonków. Sąd uznał, że z zasady solidarnej odpowiedzialności małżonków za
zobowiązania podatkowe wynikającej z art. 92 § 3 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j.: Dz.U. z 2019 r.,
poz. 900; dalej jako: OrdPU) nie można wywodzić, iż nadpłata, ich wspólna wierzytelność, może być źródłem
zaspokojenia zobowiązań jednego z małżonków, tym bardziej zobowiązań z innej sfery jego aktywności (zob. wyrok
NSA z 27.3.2014 r., II FSK 979/12, orzeczenia.nsa.gov.pl).
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i oddalił skargę. W uzasadnieniu podkreślono, że co
do zasady organy podatkowe są pozbawione prawa do kwestionowania komorniczego zajęcia kwoty
nadpłaty z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych i powinny zastosować się do wezwań
komornika. Gdyby organ podatkowy wypłacił nadpłatę podatnikowi ponosiłby odpowiedzialność
odszkodowawczą wobec wierzyciela – Banku „A.” S.A. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że nadpłata
została przekazana na żądanie uprawnionego organu, w przewidzianej przepisami prawa formie, które nie
zostało zakwestionowane we właściwym trybie w postępowaniu przed sądem powszechnym, zatem brak jest
prawnej możliwości jej zwrotu podatnikowi w trybie określonym w OrdPU. Jednocześnie Naczelny Sąd
Administracyjny wyjaśnił, że w skoro nadpłata w podatku dochodowym od osób fizycznych przypada
rozliczającym się wspólnie obojgu małżonkom solidarnie i każde z nich może żądać jej zwrotu, to można
również z tego świadczenia egzekwować dług każdego z tych małżonków.

Wyrok NSA z 1212.2019 r., II FSK 430/18

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok, potwierdzając brak możliwości zwrotu nadpłaty podatku jednemu z małżonków. Decyzja organów podatkowych i komorniczych była zgodna z przepisami prawa, a egzekucja nie była możliwa z majątku wspólnego małżonków. Solidarna odpowiedzialność małżonków za zobowiązania podatkowe nie obejmuje nadpłaty podatku.