Wpływ wyroku Glencore na orzecznictwo sądów administracyjnych – pierwsze przetarcie

Wpływ wyroku TSUE dotyczącego Glencore na orzecznictwo sądów administracyjnych zaczyna być coraz bardziej widoczny. Artykuł omawia konsekwencje tego wyroku dla postępowań podatkowych oraz analizuje interpretację i wykorzystanie dowodów pochodzących z innych postępowań administracyjnych. Przedstawione są także dwa konkretne przypadki orzeczeń NSA i WSA, które odnoszą się do wyroku Glencore i jego wpływu na decyzje podatkowe.

Tematyka: Wpływ wyroku Glencore, orzecznictwo sądów administracyjnych, TSUE, postępowania podatkowe, dowody z postępowań administracyjnych

Wraz z upływem miesięcznego terminu, opadł już kurz po hurtowym wznawianiu postępowań podatkowych
na podstawie wyroku TSUE z 16.10.2019 r. w sprawie C-189/18 Glencore. Wyrok ten zaczyna jednak wywierać
wpływ na orzecznictwo sądów administracyjnych.
Węgierska spółka Glencore uczestniczyła w transakcjach związanych z wyłudzeniami VAT. Organy podatkowe
zarzuciły spółce brak należytej staranności, opierając się w znacznej mierze na materiale dowodowym
zgromadzonym w odrębnych postępowaniach wobec innych podmiotów (tj. kontrahentów spółki). Glencore nie
została jednak odpowiednio poinformowana o tak zebranym materiale dowodowym, nie miała też dostępu
stosownych dokumentów. TSUE uznał, że taka postawa organów podatkowych narusza fundamentalne prawa
podatnika, w tym prawo do rzetelnego postępowania
i weryfikacji zgodności dowodów z prawem.

Omawiany wyrok TSUE stał się podstawą do wznawiania postępowań zgodnie z art. 240 § 1 pkt 11 OrdPU, zgodnie
z którym w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli orzeczenie Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma wpływ na treść wydanej decyzji. Termin do wznowienia postępowań wynosi
miesiąc od momentu publikacji sentencji orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej. A zatem, na dziś dzień nie można się już skutecznie powoływać na wyrok Glencore
jako na przesłankę wznowienia postępowania.
Nie oznacza to jednak, że wyrok ten trafi raz na zawsze do szuflady. Oto bowiem sądy administracyjne powołują się
na sentencję płynącą z wyroku Glencore w swoich orzeczeniach (czy to same z siebie, czy na podstawie wniosków
zgłaszanych przez podatników).
Dwa odrębne postępowania – spójne wnioski
NSA w wyroku z 29.1.2020 r. (I FSK 2106/19) rozpatrywał skargę kasacyjną w sprawie dotyczącej odliczenia podatku
naliczonego z „pustych faktur” wystawionych przez kontrahenta, którego podatnik nie zweryfikował uprzednio
w należycie staranny sposób. W omawianej sprawie podstawą stwierdzenia ww. faktów były decyzje wydane
w postępowaniu toczącym się przeciwko kontrahentowi podatnika.
NSA uznał, że „(…) w kontekście niedawnego wyroku TSUE ws. C-189/18 Glencore, organy nie poprzestały na
przyjęciu ustaleń wynikających z decyzji wydanej w stosunku do kontrahenta skarżącej, lecz dokonały ich analizy na
gruncie przedmiotowej sprawy. Wywiedziono zwłaszcza wniosek, że niespójność zeznań skarżącej tylko potwierdza,
że celem spółki S. było wprowadzanie do obrotu pustych faktur, w tym wystawionych na rzecz podatnika w niniejszej
sprawie.
Wniosek: zdaniem NSA, podstawą sformułowania decyzji względem podatnika nie były same tylko ustalenia
z odrębnego postępowania, ale również ich „subsumpcja” do ustaleń z postępowania toczącego się przeciw
podatnikowi. Wszystko ułożyło się zdaniem sądu w spójną całość (kontrahent wystawiał puste faktury, zaś podatnik
powinien był o tym wiedzieć, a nie wiedział). A zatem, nie doszło do naruszenia zasad postępowania zgodnie
z tezami z wyroku Glencore.
Przesłanki Glencore trzeba udowodnić
Interesujące wnioski natury strategicznej płyną też z wyroku WSA w Gliwicach z 12.2.2020 r. (I SA/Gl 634/19).
Sprawa dotyczyła decyzji organów podatkowych, zarzucających podatnikowi udział w karuzeli podatkowej i brak
dochowania należytej staranności w zakresie weryfikowania kontrahentów oraz warunków transakcji. Wyrok
w sprawie Glencore zapadł po złożeniu przez pełnomocnika podatnika skargi. Zatem, pojawił się jako argument
wspierający pozycję podatnika dopiero w trakcie rozprawy. Trudno się dziwić. Każdy profesjonalny pełnomocnik
podnosiłby w tej sytuacji argumentację Glencore jako dodatkowy element potencjalnie wspierający klienta. Inna
sprawa, że w tym wypadku miało to miejsce „dla zasady”, bez szczegółowego odniesienia się do konkretnych
dyrektyw TSUE.
WSA w Gliwicach powtórzył w ślad za TSUE następujące reguły interpretacyjne:
• nie budzi wątpliwości sama dopuszczalność posługiwania się dowodami pochodzącymi
z innych postępowań podatkowych, a także postępowań w sprawach karnych, czy karnych skarbowych;

• organ podatkowy ma obowiązek zapoznać podatnika z dowodami, w tym z dowodami pochodzącymi
z powiązanych postępowań administracyjnych, na podstawie których zamierza on wydać decyzję; podatnik – poprzez
wykorzystanie dowodów zgromadzonych w innych procedurach - nie może bowiem zostać pozbawiony prawa do
skutecznego zakwestionowania w trakcie toczącego się przeciwko niemu postępowania ustaleń faktycznych
i kwalifikacji prawnych poczynionych w innych procedurach;
• podatnik w trakcie postępowania musi mieć możliwość uzyskania dostępu do wszystkich dowodów zebranych
w trakcie powiązanych postępowań administracyjnych lub
w jakimkolwiek innym postępowaniu, na których organ zamierza oprzeć swą decyzję lub które to dowody mogą
zostać wykorzystane przy wykonywaniu prawa do obrony, chyba że cele leżące w interesie ogólnym uzasadniają
ograniczenie tego dostępu;

• sąd rozpoznający skargę na decyzję powinien mieć możliwość skontrolowania zgodności
z prawem uzyskania i wykorzystania dowodów pochodzących z innych postępowań oraz ustaleń, które mają
decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia skargi, dokonanych w decyzjach administracyjnych wydanych względem
kontrahentów strony.

Sąd uznał w efekcie, że w omawianej sprawie włączenie do akt materiałów zgromadzonych w innych
postępowaniach (tj. w szczególności dokumentów urzędowych w postaci protokołów kontroli, decyzji, wyciągów
z protokołów przesłuchań w charakterze strony, wydanych wobec innych podatników w innych postępowaniach),
w sytuacji gdy podatnik miał możliwość wypowiedzenia się co do całości zgromadzonego materiału dowodowego, nie
narusza praw podatnika. Miał on pełny wgląd do dokumentów, które organ analizował w toku przeprowadzonego
postępowania i w oparciu, o które ustalił stan faktyczny.
Na daleko idące wnioski jest jeszcze zbyt wcześnie. Można jednak zakładać, że podatnicy będą powoływali się na
wyrok TSUE w sprawie Glencore tak na etapie postępowania podatkowego, jak i sądowo-administracyjnego. Tezy
płynące z rozstrzygnięcia TSUE są chwytliwe. A to, czy podatnik został należycie poinformowany o wszystkich
dowodach zebranych w ramach odrębnych postępowań wcale nie musi być kwestią ocenną. Wystarczy bowiem
wskazać chociażby jeden dowód, co do którego podatnik nie miał dostępu. W takim wypadku, możliwe będzie
wskazanie proceduralnych uchybień w danym postępowaniu, a w konsekwencji także uchylenie decyzji.
Wyrok NSA z 29.1.2020 r., I FSK 2106/19; wyrok WSA w Gliwicach z 12.2.2020 r., I SA/Gl 634/19

Wyrok TSUE w sprawie Glencore ma istotne konsekwencje dla postępowań podatkowych i sądowo-administracyjnych. Sądy administracyjne zaczynają powoływać się na wyrok Glencore jako argument w swoich orzeczeniach. W kontekście przyszłych postępowań podatkowych może on stanowić istotną przesłankę dla podatników do zakwestionowania decyzji podatkowych oraz uchylenia niekorzystnych dla nich rozstrzygnięć.