Zakres kontroli sądu w przypadku zaskarżenia przedłużenia blokady rachunku

Naczelny Sąd Administracyjny ustalił, że kontrola sądu jest możliwa w przypadku zaskarżenia przedłużenia blokady rachunku. Szef Krajowej Administracji Skarbowej dokonał blokady rachunków spółki, obawiając się nieuiszczenia znacznej kwoty podatku VAT. Sąd wskazał na potrzebę uwzględnienia nowych dowodów w ocenie skargi. Ostatecznie NSA uznał, że ograniczenie kontroli do decyzji organu podatkowego narusza konstytucyjne zasady.

Tematyka: Naczelny Sąd Administracyjny, NSA, blokada rachunku, kontrola sądu, Szef Krajowej Administracji Skarbowej, postępowanie dwuinstancyjne, konstytucyjne zasady, skarga kasacyjna

Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że z art. 119zv § 1 i art. 119zw § 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja
podatkowa (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.; dalej jako: OrdPU) wykładanych zgodnie z konstytucyjnymi
zasadami wynika, iż przesłanki tzw. krótkiej blokady rachunku podlegają kontroli sądowo-administracyjnej
w przypadku zaskarżenia postanowienia Szefa Krajowej Administracji Skarbowej w przedmiocie przedłużenia
tej blokady na czas oznaczony.
Stan faktyczny
Szef Krajowej Administracji Skarbowej dokonał blokady rachunków bankowych „G.” sp. z o.o. na okres 72 godzin. Po
przeprowadzeniu analizy ryzyka ustalono, że istnieje podejrzenie, iż „G.” sp. z o.o. nie prowadziła rzeczywistej
działalności gospodarczej, a jedynym celem jej istnienia było sztuczne wydłużenie łańcucha podmiotów
uczestniczących w dostawie tych samych towarów. Następnie termin blokady przedłużono z uwagi na uzasadnioną
obawę, że „G.” sp. z o.o. nie wykona istniejącego zobowiązania w podatku VAT przekraczającego 2 mln 680 tys. zł.
Z uzasadnień WSA i NSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił zaskarżone postanowienie uznając, że dla oceny
postanowienia przedłużającego termin blokady rachunku skarżącej na okres 3 miesięcy musi dokonać również
ustaleń co do skuteczności i prawidłowość blokady dokonanej na okres 72 godzin poprzedzającej zaskarżone
postanowienie. Obie blokady są bowiem ze sobą powiązane. Sąd wskazał, że organ rozpatrując zażalenie skarżącej
poprzestał jedynie na materiale dowodowym zebranym na etapie wydawania postanowienia w sprawie tzw. krótkiej
blokady i uchylił się od oceny dokumentów przedłożonych przez „G.” sp. z o.o. na etapie postępowania
zażaleniowego, które odnosiły się do stanu faktycznego w zakresie koniecznym dla oceny możliwości zastosowania
instytucji blokady rachunku bankowego. Dla udowodnienia, że działalność skarżącej ma realny i faktyczny charakter
do zażalenia dołączono szereg dokumentów, wskazywano też na okoliczności podważające analizę ryzyka
determinującą tzw. krótką blokadę. Natomiast organ w zaskarżonym postanowieniu, jedynie powtórzył swoje
twierdzenia co do braku znamion rzeczywistej działalności gospodarczej skarżącej oparte na dotychczas zebranym
materiale dowodowym i uznał, że podnoszone przez nią w zażaleniu okoliczności je kwestionujące, mogą być
wyjaśnione i zweryfikowane dopiero w toku prowadzonej kontroli celno-skarbowej. W ocenie Sądu, obowiązkiem
organu było odniesienie się do twierdzeń „G.” sp. z o.o. i załączonych przez nią dokumentów, a także ponowne
ustalenie stanu faktycznego z uwzględnieniem nowych dowodów lub też wykazanie, że nie mogą one przyczynić się
do zmiany stanowiska organu.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną organu stwierdzając, że przyjęcie stanowiska
o ograniczeniu sądowej kontroli tylko i wyłącznie do istnienia obawy niewykonania zobowiązania
podatkowego i czy to zobowiązanie przekracza równowartość 10 tys. euro, prowadziłoby do istotnego
naruszenia zasad konstytucyjnych (zob. np. wyrok NSA z 3.3.2020 r., I FSK 1888/19, niepubl.). Zgodnie z art. 78
Konstytucji RP, każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji, zaś
wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa. W uzasadnieniu podkreślono, że przepis ten
odnosi się zarówno do postępowania sądowego, jak i administracyjnego. Przyjmuje się też, że konstytucyjne
prawo do sądu obejmuje zarówno prawo do wymiaru sprawiedliwości, czyli merytorycznego rozstrzygnięcia
w sprawach z zakresu praw jednostki, jak i prawo do sądowej kontroli aktów, które godzą w konstytucyjne prawa
i wolności jednostki. W tym ostatnim wypadku sąd realizuje czynności z zakresu ochrony prawnej, chroniąc jednostkę
przed arbitralnością działań podmiotu sprawującego władztwo publiczne (zob. wyrok TK z 22.10.2015 r., SK 28/14,
). Prawo do sądu oznacza dla ustawodawcy obowiązek ustanowienia regulacji prawnej, która zapewni
rozpatrzenie sprawy przez sąd, na żądanie zainteresowanego. Jednym z elementów prawa do sprawiedliwego
rozpatrzenia sprawy jest prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji oraz rozpoznanie sprawy
w postępowaniu dwuinstancyjnym.
W rezultacie Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że ograniczenie kontroli jedynie do postanowienia
Szefa Krajowej Administracji Skarbowej w przedmiocie tzw. długiej blokady, w sytuacji braku możliwości
zainicjowania przez podatnika instancyjnej kontroli rozstrzygnięcia Szefa Krajowej Administracji Skarbowej
dotyczącego blokady na 72 godziny, narusza konstytucyjne zasady.
Wyrok NSA z 27.4.2020 r., I FSK 491/20

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną organu, argumentując, że ograniczenie kontroli sądu do obawy o niewykonanie zobowiązania podatkowego byłoby naruszeniem zasad konstytucyjnych. Prawo do sądu obejmuje zarówno merytoryczne rozstrzygnięcie spraw, jak i kontrolę aktów administracyjnych. NSA podkreślił konieczność dwuinstancyjnego postępowania w sprawach podatkowych.