Przedawnienie zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką

Tematyka: przedawnienie, zobowiązania podatkowe, hipoteka, Konstytucja RP, Trybunał Konstytucyjny, odpowiedzialność podatkowa, sąd administracyjny, interpretacja prawa

Przepis przewidujący, że zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką nigdy nie ulegają przedawnieniu
(art. 70 § 8 OrdPU), jako niezgodny z Konstytucją RP, nie może być stosowany. W konsekwencji
zobowiązania podatkowe tak zabezpieczone przedawniają się na zasadach ogólnych.
Stan faktyczny
Mąż podatniczki prowadził jednoosobową działalność gospodarczą i w związku z tą działalnością dopuścił do
powstania zaległości podatkowych w PIT za lata 2005-2007 i w VAT za lata 2005-2008, po czym zmarł. Podatniczka
była jedyną spadkobierczynią męża i spadek po nim przyjęła.
W 2016 r. naczelnik urzędu skarbowego wydał dwie decyzje orzekające o odpowiedzialności podatniczki - jako
spadkobierczyni - za długi podatkowe byłego męża.
Podatniczka zaskarżyła te decyzje do sądu, podnosząc m.in. zarzut przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Organ podatkowy w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie ze względu na to, że zaległości podatkowe byłego
męża podatniczki jeszcze za jego życia zostały zabezpieczone hipoteką i jako takie nie ulegają przedawnieniu.
Stan prawny
Spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki
spadkodawcy (art. 97 § 1 OrdPU). Organ podatkowy orzeka w decyzji o zakresie odpowiedzialności poszczególnych
spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań
wynikających z prawidłowych deklaracji (art. 100 § 1 OrdPU).
Zgodnie z art. 70 § 8 OrdPU „nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką",
Jednakże Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8.10.2013 r. (SK 40/12) uznał, że poprzednio obowiązujący art. 70 § 6
OrdPU, mający takie samo brzmienie („Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone
hipoteką"), jest niezgodny z Konstytucją RP. Trybunał orzekł, że zasady konstytucyjne nie pozwalają na
akceptowanie sytuacji, w której odpowiedzialność podatkowa nie wygasałaby nigdy, czyli ktoś mógłby być
„dożywotnim" dłużnikiem fiskusa.
Stanowisko WSA w Poznaniu
Sąd uwzględnił skargę i uchylił zaskarżone decyzje. Odnosząc się do podniesionego przez organ argumentu, że
Trybunał Konstytucyjny (TK) nie orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 70 § 8, lecz art. 70 § 6 OrdPU, wobec czego
stosowanie tego pierwszego przepisu jest nadal dopuszczalne, sąd wskazał, co następuje.
Stwierdzenie przez TK niekonstytucyjności określonej normy prawnej nie pozostaje bez znaczenia dla stosowania
normy tożsamej. Wyrok obalający domniemanie konstytucyjności normy poddanej kontroli TK nie deroguje normy
powielonej w innym z przepisów, lecz wymusza nowy sposób interpretowania jej treści. Oczywistość niezgodności
przepisu z Konstytucją wraz z uprzednią wypowiedzią TK stanowią wystarczające przesłanki do odmowy
zastosowania przez sąd przepisów ustawy. TK w uzasadnieniu wyroku w sprawie SK 40/12 wyraził jednoznaczny
pogląd o braku przymiotu konstytucyjności normy wywodzonej z aktualnie obowiązującego art. 70 § 8 OrdPU.
W wyroku tym wprost wskazał, że choć zakwestionowany przepis od 1.1.2003 r. nie miał już zastosowania do
nowych zabezpieczeń należności podatkowych z uwagi na utratę mocy obowiązującej, zawarta w nim norma prawna
została powtórzona i rozszerzona (o zastaw skarbowy) w art. 70 § 8 OrdPU. Ten ostatni przepis nie był wprawdzie
formalnie przedmiotem orzekania, lecz w sposób oczywisty mają do niego odpowiednie zastosowanie te same
zastrzeżenia konstytucyjne, które zostały podniesione w omawianym wyroku.
W orzecznictwie NSA ukształtowała się jednolita linia orzecznicza w świetle, której sąd administracyjny jest
uprawniony do stwierdzenia za TK, że art. 70 § 8 OrdPU jest w sposób oczywisty niezgodny z Konstytucji RP, a co
za tym idzie - nie może być stosowany.
Do obowiązków organu przy ponownym rozpoznaniu sprawy należeć będzie ustalenie, czy doszło do wystąpienia
zdarzeń innych niż ustanowienie hipoteki przymusowej skutkujących zawieszeniem bądź przerwaniem terminu
przedawnienia zobowiązań podatkowych. Jeżeli do takich innych zdarzeń nie doszło, organ zobowiązany jest
przyjąć, że przedawnienie nastąpiło i odstąpić od pociągania podatniczki do odpowiedzialności.
Kwestia przedawnienia zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką jest przykładem sytuacji, w której
pomimo wieloletniej korzystnej dla podatników jednolitej linii orzeczniczej sądów administracyjnych organy

podatkowe zdają się tej linii nie przyjmować do wiadomości i cały czas, z uporem godnym zaiste lepszej sprawy,
wydają sprzeczne z tą linią a niekorzystne dla podatników decyzje. Tak być nie powinno! Co więcej, na „ławie
oskarżonych" o prowokowanie niepotrzebnych sporów można by posadzić jeszcze kogoś innego: ustawodawcę.
Czyż nie wykazuje on cynizmu, nie uchylając urągającego Konstytucji przepisu art. 70 § 8 OrdPU?
wyrok WSA w Poznaniu z 12.3.2020 r. I SA/Po 416/19

Rozważając orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i stanowisko sądów administracyjnych, publikacja podsumowuje, że zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką nie są wyjątkiem od ogólnych zasad przedawnienia. Wskazuje także na potrzebę spójności interpretacji prawa podatkowego i poszanowania zasad konstytucyjnych.