Rozwiedziony rodzic jako osoba samotnie wychowującą dziecko

Zgodnie z interpretacją Naczelnego Sądu Administracyjnego, warunek samotnego wychowywania dzieci dla celów rozliczenia dochodu jest spełniony, gdy rozwiedzeni rodzice opiekują się dziećmi naprzemiennie w ciągu roku podatkowego. Publikacja omawia spór dotyczący prawa do ulgi podatkowej dla rozwiedzionego rodzica, który samotnie wychowuje dzieci, a także interpretacje organów podatkowych i sądowych w tej kwestii.

Tematyka: rozwiedziony rodzic, samotne wychowywanie dzieci, ulga podatkowa, Naczelny Sąd Administracyjny, interpretacja organów podatkowych, władza rodzicielska

Określony w art. 6 ust. 4 ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j.: Dz.U. z 2019
r., poz. 1387 ze zm.; dalej jako: PDOFizU) warunek samotnego wychowywania dzieci dla celów rozliczenia
dochodu jest spełniony, gdy rozwiedzeni rodzice opiekują się dziećmi naprzemiennie w ciągu roku
podatkowego, tj. gdy każde z nich osobno sprawuje na nimi opiekę przez ustalony czas, bez udziału
drugiego rodzica – uznał Naczelny Sąd Administracyjny.
B.D. w e wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej wskazał, że jest osobą rozwiedzioną, ma dwójkę małoletnich
dzieci i nie jest pozbawiony praw rodzicielskich. Córka mieszka u niego w okresie świąt oraz letnich wakacji,
natomiast syn przebywa u niego w określone dni: niektóre weekendy, część świąt i wakacji; w tym czasie tylko ojciec
opiekuje się dziećmi. W związku z tym B.D. zwrócił się o rozstrzygnięcie:

Czy przysługuje mu prawo do rozliczenia dochodu jako osoba samotnie wychowująca dziecko?
Przedstawiając własne stanowisko podatnik wskazał, że skoro córka przebywa pod jego wyłączną opieką przez około
1/4 roku, a syn około 1/3 roku, to może się rozliczyć jako osoba samotnie wychowująca dziecko na podstawie art. 6
ust. 4 PDOFizU.

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał stanowisko wnioskodawcy za nieprawidłowe. W interpretacji
indywidualnej wyjaśniono, że prawo do preferencyjnego opodatkowania dochodów nie przysługuje wszystkim
osobom stanu wolnego posiadającym dzieci własne lub przysposobione, o których mowa w art. 6 ust. 4 PDOFizU,
a wyłącznie tym, które samotnie wychowują te dzieci. W ocenie organu, okoliczność, że zarówno skarżący, jak i jego
była żona wychowują te same dzieci, wyklucza możliwość uznania, że którakolwiek z tych osób wychowuje dzieci
samotnie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi oddalił skargę podatnika stwierdzając, że dzieci wychowywane są wspólnie
przez dwoje rodziców. Naprzemienne przebywanie dzieci raz u jednego, raz u drugiego z rodziców wynika z prawa
rodziców do kontaktowania się ze swymi dziećmi, czego nie można utożsamiać z samotnym wychowywaniem dzieci.
W wykonywaniu władzy rodzicielskiej zachodzą dwa odrębne procesy wychowania, tj. osobny samotny proces
przeprowadza ojciec „w swoim czasie", a zupełnie inny proces wychowywania zachodzi, gdy dziecko zamieszkuje
z matką. Wychowania dziecka nie da się „podzielić", bowiem jest to ciągły i długotrwały proces, na który w tym
przypadku składa się wspólna praca obojga rodziców.
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi I instancji podkreślając prymat wykładni językowej w prawie podatkowym, który został jej przypisany
przede wszystkim z potrzeby zapewnienia realizacji zasady pewności stanu prawnego i związanej z nią
zasady zaufania, wynikających z art. 2 Konstytucji RP. Zarówno organy stosujące przepisy, jak i podmioty,
na które nakłada się obowiązki, czy którym przyznaje się uprawnienia, powinny na podstawie brzmienia
ustawy wiedzieć, w jaki sposób kształtować swoje postępowanie (zob. np. uchwała NSA z 4.12.2012 r., II FPS
3/12). Zdaniem NSA, z wykładni językowej art. 6 ust. 4 PDOFizU, której zasadność wspiera wykładania
celowościowa i systemowa wynika, że jeśli rozwiedziony rodzić nie wykonuje w tym samym czasie i w tym samym
miejscu czynności, przy współudziale drugiego rodzica, składających się na proces jego czynności wychowawczych,
to nielogiczne jest twierdzenie, że czyni to wspólnie z drugim rodzicem. W art. 6 ust. 4 PDOFizU ustawodawca nie
zastrzegł wprost, że z ustanowionej tym przepisem ulgi podatkowej może korzystać tylko jeden
z rozwiedzionych rodziców, mając przy tym świadomość, iż zgodnie z art. 93 § 1 oraz art. 95 § 1 KRO władza
rodzicielska, która obejmuje wychowanie dziecka, przysługuje obojgu rodzicom oraz że co do zasady rozwód
nie pozbawia żadnego z rodziców władzy rodzicielskiej. W konsekwencji prawidłowo dokonana wykładnia
omawianego przepisu prowadzi do wniosku, że rozwiedziony rodzic samotnie wychowujący dziecko (dzieci),
jest uprawniony do ulgi ustanowionej tym przepisie, jeśli spełnia pozostałe warunki zwolnienia.
Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że celem wprowadzenia ulgi było umożliwienie preferencyjnego rozliczenia
podatkowego dla tych osób, które w roku podatkowym doświadczyły samotnej pieczy nad dzieckiem i jego
wychowywaniem (zob. wyrok NSA z 5.4.2017 r., II FSK 573/15). Choć wychowywanie dzieci w rodzinach niepełnych
nie jest stanem pożądanym, to w zmieniających się realiach społecznych należy uwzględnić szczególną ochronę
i pomoc Państwa wobec takich rodzin. Nie jest przy tym konieczne, aby drugi z rodziców był w tym czasie
wyeliminowany z opieki i wychowania dzieci, taki bowiem warunek przeczyłby polityce prorodzinnej Państwa
zmierzającej do systemowego wsparcia rodziców w wychowaniu dzieci, zwłaszcza w samotnym wychowaniu dzieci.
Samotne wychowywanie dzieci przez cały rok podatkowy w rozumieniu, jakie nadaje temu pojęciu organ mogłoby
być zrealizowane jedynie w odniesieniu do wdów, wdowców i osób rozwiedzionych, którym przyznano wyłączną

władzę rodzicielską, tymczasem art. 6 ust. 4 PDOFizU na równi przyznaje ulgę wszystkim rodzicom i opiekunom
prawnym wychowującym dzieci samotnie, niezależnie od przyczyny pozostawania cywilnie w stanie wolnym.
Wyrok NSA z 20.5.2020 r., II FSK 383/20

Decyzje organów i sądów wskazują, że samo naprzemienne przebywanie dzieci u obu rodziców nie kwalifikuje się jako samotne wychowywanie. Istotne jest wykazanie faktycznego samodzielnego procesu wychowawczego. Ostatecznie rozwiedziony rodzic może korzystać z ulgi podatkowej, jeśli spełnia określone warunki, niezależnie od pozostawania w stanie wolnym.