Pobór przez notariusza PCC od zniesienia współwłasności

Podstawą opodatkowania przy umowie zniesienia współwłasności jest wysokość spłaty określana jako wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności. Notariusz, jako profesjonalny uczestnik obrotu prawnego, powinien wykazać się wszechstronną znajomością przepisów prawa. Sprawa dotyczy decyzji organu podatkowego w zakresie niewłaściwego pobrania PCC przez notariusza.

Tematyka: zniesienie współwłasności, notariusz, PCC, podatek od czynności cywilnoprawnych, wartość rynkowa, udział we współwłasności, organ podatkowy, WSA, NSA

1. Podstawą opodatkowania przy umowie zniesienia współwłasności jest wysokość spłaty określana jako
wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności, a nie
wartość spłaty określona przez strony w umowie.
2. Notariusz nie może zasłaniać się nieznajomością przepisów prawa, ale jako profesjonalny uczestnik
obrotu prawnego powinien wykazać się wszechstronną znajomością przepisów prawa i opierać się nie tylko
na samych przepisach, lecz także na poglądach wypracowanych przez orzecznictwo.
Stan faktyczny
Trzech współwłaścicieli dokonało - w formie aktu notarialnego - zniesienia współwłasności spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego stanowiącego współwłasność A w 4/6 częściach, B w 1/6 części oraz
C w 1/6 części. Wartość spółdzielczego prawa do lokalu strony określiły na kwotę 140 000 zł. Prawo to w całości
przyznano A, za co A zapłacił B i C tytułem spłaty - zgodnie z umową - po 500 zł każdemu z nich. Biorąc pod uwagę
wysokość tych spłat, notariusz - jako płatnik - pobrał od B i C podatek od czynności cywilnoprawnej (PCC) według
2% stawki w kwocie po 10 zł.
Organ podatkowy zakwestionował prawidłowość pobrania podatku przez notariusza. Zdaniem organu, podstawą
obliczenia podatku powinna być wartość udziałów w prawie do lokalu nabyta przez A (łącznie 2/6 części) czyli kwota
46 667 zł (140 000: 2/6). Należny od tej kwoty podatek, obliczony według stawki 2%, wynosi 933 zł. W konsekwencji
organ wydał decyzję o odpowiedzialności notariusza jako płatnika za niepobrany PCC w kwocie 913 zł.
Notariusz zaskarżył tę decyzję do sądu.
Stan prawny
Umowa o zniesienie współwłasności podlega PCC w części dotyczącej spłat lub dopłat (art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f
PodCzynnCywPrU). Podstawę opodatkowania stanowi w tym przypadku wartość rynkowa rzeczy lub prawa
majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku (art. 6 ust. 1 pkt 5 PodCzynnCywPrU),
a podatnikiem jest osoba nabywająca rzecz lub prawo majątkowe ponad udział we współwłasności (art. 4 pkt 5
PodCzynnCywPrU).
Notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego (art. 10
ust. 2 PodCzynnCywPrU). Płatnicy nie odpowiadają za podatek niepobrany, jeżeli wykażą brak swojej winy
w niepobraniu tego podatku (art. 10 ust. 3c PodCzynnCywPrU).
Płatnik, który nie wykonał należycie swoich obowiązków, odpowiada za niepobrany podatek (art. 30 § 1 OrdPU).
Organ podatkowy wydaje w tej sprawie decyzję (art. 30 § 4 OrdPU).
Stanowisko WSA w Łodzi
Sąd oddalił skargę notariusza. Wskazał, że podstawą opodatkowania przy umowie zniesienia współwłasności jest
wysokość spłaty określana jako wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we
współwłasności, a nie wartość spłaty określona przez strony w umowie zniesienia współwłasności. Byłaby to bowiem
podstawa opodatkowania określona subiektywnie przez strony a nie obiektywnie - przez przepisy prawa. Bez
znaczenia dla sprawy pozostaje więc wysokość spłaty ustalonej w umowie przez strony.
Podatnik wniósł skargę kasacyjną, podnosząc w niej m.in., że w bliźniaczej sytuacji organ podatkowy wydał decyzję
aprobującą zastosowane przez niego w taki sam sposób obliczenie podatku.
Stanowisko NSA
Sąd oddalił skargę kasacyjną notariusza. Wskazał, że w kontekście przywołanych wyżej przepisów nie ma
znaczenia, w jakiej wysokości spłatę ustaliły w umowie strony. Odpowiedzialność podatkowa bowiem ma charakter
normatywny, a więc obiektywny. Kształtują ją przepisy prawa, a nie wola stron. Skoro więc wartość rynkowa
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego wynosiła 140 000 zł, spłata dotyczyła 2/6 części tego
prawa, to należny podatek od wartości rynkowej tych udziałów powinien być ustalony od kwoty 46 667 zł, a nie - jak
przyjął notariusz - od kwot po 500 zł od pozostałych współwłaścicieli.
Notariusz, jako funkcjonariusz publiczny o szczególnych kwalifikacjach w zakresie znajomości prawa, powinien
wykonywać profesjonalnie swój zawód i odpowiada za własne działanie bądź zaniechanie. Nie może się zasłaniać
nieznajomością przepisów prawa, ale jako profesjonalny uczestnik obrotu prawnego powinien wykazać się

wszechstronną znajomością przepisów prawa i opierać się nie tylko na samych przepisach, lecz także na poglądach
wypracowanych przez orzecznictwo. Wskazać dodatkowo należy na możliwość zwrócenia się przez notariusza jako
płatnika o wydanie indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego, co w konsekwencji minimalizuje ryzyko
jego odpowiedzialności majątkowej jako płatnika. Dlatego nie można uznać, że po stronie notariusza zachodzi brak
winy. Tym samym, zarzut naruszenia art. 10 ust. 3c PodCzynnCywPrU jest niezasadny.

Komentarz
Rozstrzygnięcie sprawy przez sądy jest trafne. Wiadomo, że stosowanie prawa podatkowego najeżone jest
trudnościami. Przepisy mogą być niekoherentne. Przykładowo, z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f PodCzynnCywPrU można by
wnosić, że przy zniesieniu współwłasności PCC powinien być pobierany od osób, które otrzymały spłaty. Jednak
dalsze przepisy tej ustawy, którym należy zresztą bezdyskusyjnie dać pierwszeństwo, wskazują, że podatek
pobierany jest od osoby, która spłaca pozostałych, a podstawą opodatkowania jest wartość tego, co od nich
otrzymuje. Sprzeczne mogą być też rozstrzygnięcia organów podatkowych dotyczące takich samych sytuacji. Ma
jednak rację NSA, że notariusz, jako płatnik, powinien sobie z tymi problemami skutecznie radzić.
Warto dodać, że rozstrzygnięcie niniejszej sprawy nie oznacza, że sądy nakazują notariuszom pilnować, by cena
umowna była równa wartości rynkowej przedmiotu umowy. W niniejszej sprawie podana przez strony wartość
rynkowa spółdzielczego prawa do lokalu nie była bowiem kwestionowana.

Wyrok NSA z 3.3.2020 r., II FSK 1565/19

Sąd oddalił skargę notariusza, potwierdzając obowiązek pobrania PCC od wartości rynkowej nabytego udziału. NSA podkreślił, że notariusz odpowiada za właściwe wykonanie swoich obowiązków i nie może zasłaniać się nieznajomością prawa. Rozstrzygnięcie sprawy ma istotne znaczenie dla interpretacji przepisów podatkowych.