TSUE potwierdza, że adwokat jest podatnikiem VAT

Adwokat może być uznany za podatnika VAT zgodnie z wyrokiem TSUE z 16.7.2020 r. Sprawa ta wzbudza wątpliwości związane z dualizmem podejścia sądu rumuńskiego oraz z zasadą powagi rzeczy osądzonej. TSUE uznał, że osoba wykonująca zawód adwokata prowadzi działalność gospodarczą i powinna być uznana za podatnika VAT. Omawiany wyrok ma istotne znaczenie dla praktyki podatkowej dotyczącej adwokatów i radców prawnych.

Tematyka: TSUE, adwokat, podatnik VAT, wyrok, działalność gospodarcza, powaga rzeczy osądzonej, interpretacja prawa, praktyka podatkowa

Adwokat może być uznany za podatnika VAT. Nie zmienia tego faktu odmienna praktyka krajowa, o ile nie
jest zgodna z pryncypiami unijnymi.
Wyrok TSUE z 16.7.2020 r. (Cabinet de advocat UE, C-424/19) rozstrzyga generalną możliwość uznania adwokata
prowadzącego indywidualną praktykę prawną za podatnika VAT. Sprawa nie jest tak kontrowersyjna jak znana na
naszym rodzimym gruncie problematyka opodatkowania VAT komorników sądowych (rozstrzygniętej po latach
sporów i zmiany podejścia fiskusa w interpretacji ogólnej z 15.4.2019 r., PT9.8101.1.2019). Niemniej, zasługuje na
uwagę bo i w tym zakresie pojawiają się wątpliwości.
Istota problemu
Podmiot, którego dotyczy sprawa prowadził kancelarię adwokacką jako zarejestrowany podatnik VAT czynny. Po
upływie kilku lat stwierdził on jednak, że czynności tego rodzaju nie stanowią działalności gospodarczej
opodatkowanej VAT. Wystąpił więc o zwrot niesłusznie jego zdaniem naliczanego podatku w danym okresie.
Sąd rumuński oddalił skargę. To o tyle zaskakujące, gdyż w odniesieniu do innego okresu ten sam sąd uznał, że
podmiot wykonujący wolny zawód adwokata nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej i w związku z tym nie
może być uznany za dokonującego dostawy towarów lub za świadczącego usługi.
Tego rodzaju dualizm podejścia sądu pchnął adwokata do powołania się na zasadę powagi rzeczy osądzonej (w
końcu trafiło na prawnika). Uznał on bowiem, że rozstrzygnięcie po myśli wnioskodawcy odnośnie innego okresu
rozliczeniowego powinno przełożyć się na pozytywne rozpatrzenie sprawy w szerszym zakresie. Sprawa z uwagi na
swoją wagę trafiła finalnie przed oblicze TSUE.
Stanowisko TSUE
TSUE zmierzył się w pierwszej kolejności z wyzwaniem, czy osoba wykonująca zawód adwokata powinna być
uznana za podatnika VAT. Powołując się na generalne zasady uznał, że podatnikiem jest każda osoba prowadząca
samodzielnie w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej
działalności. Definicja ta jest szeroka i wskazuje na samodzielność prowadzenia działalności gospodarczej w tym
sensie, że wszelkie osoby fizyczne i prawne, tak prawa publicznego, jak i prywatnego są uznawane za podatników
VAT.
W rezultacie, w zakresie w jakim zawód adwokata stanowi wolny zawód, osoba wykonująca ten zawód prowadzi
działalność gospodarczą i powinna być uznana za podatnika.
Co do zasady powagi rzeczy osądzonej TSUE uznał, że orzeczenia sądowe, które stały się prawomocne po
wyczerpaniu przysługujących środków odwoławczych lub po upływie przewidzianych dla tych środków terminów, nie
podlegają już zaskarżeniu. W związku z tym, jeżeli obowiązujące krajowe zasady proceduralne obejmują możliwość
dokonania zmiany orzeczenia posiadającego moc rzeczy osądzonej w celu doprowadzenia do sytuacji zgodnej
z prawem krajowym, możliwość ta powinna zostać wykorzystana.
Gdy więc sąd odsyłający może oddalić odwołanie w postępowaniu głównym, powinien z tej możliwości skorzystać
i zapewnić pełną skuteczność prawa unijnego (zwłaszcza, gdy spór dotyczy innego okresu podatkowego
i przedmiotu, a stosowanie omawianej zasady uniemożliwiłoby uwzględnienie przepisów unijnych). Co za tym idzie,
prymat ma rozstrzygnięcie zgodne z przepisami unijnymi (tu: stwierdzajace, że adwokat jest podatnikiem VAT).

Komentarz
Omawiany wyrok dotyczy wbrew pozorom nie tak całkiem oczywistej kwestii. Przyjęło się co prawda w praktyce
podatkowej, że wykonujący wolny zawód adwokat czy radca prawny jest podatnikiem VAT w rozumieniu art. 15 ust. 1
ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 106 ze zm., dalej: VATU). Świadczą
o tym także inne przepisy, chociażby art. 113 ust. 13 pkt 2 VATU, odmawiający prawnikom prawa do skorzystania ze
zwolnienia podmiotowego, bez względu na poziom obrotów (a więc potwierdzajacy pośrednio, że prawnik może być
podatnikiem VAT).
Również i fiskus potwierdza, że nawet świadczenie usług w zakresie samego tylko zastępstwa procesowego
z urzędu przez radcę prawnego zatrudnionego na etacie i nieprowadzącego kancelarii, stanowi działalność
opodatkowaną VAT (interpretacja z 18.7.2012 r., sygn. IPTPP4/443-260/12-4/OS).
Okazuje się jednak, że prawnik nie zawsze będzie podatnikiem VAT. Przykładowo, działalność prowadzona na
podstawie zawartej umowy zlecenia w zakresie pomocy prawnej na rzecz fundacji może nie podlegać opodatkowaniu

VAT przy spełnieniu określonych warunków, zbliżających charakter działania do umowy o pracę (nawiasem mówiąc,
zabronionej dla adwokatów). Chodzi m.in. o z góry ustaloną stawkę, nadzór fundacji nad adwokatem, brak
zawierania umów z pokrzywdzonymi, brak ryzyka ekonomicznego oraz odpowiedzialności (interpretacja z 28.2.2020
r., sygn. 0112-KDIL1-3.4012.558.2019.2.AKR).
Każdorazowo trzeba więc badać przesłanki istnienia działalności gospodarczej z art. 15 ust. 3 VATU.

Wyrok TSUE z 16.7.2020 r., Cabinet de advocat UE, C-424/19

Wyrok TSUE potwierdzający, że adwokat jest podatnikiem VAT ma duże znaczenie dla praktyki podatkowej. Otwiera on nowe pole interpretacyjne dotyczące działalności adwokatów i radców prawnych pod kątem opodatkowania VAT. Niezwykle istotne jest również uwzględnienie zasady powagi rzeczy osądzonej w kontekście zmiany orzeczenia w celu zapewnienia zgodności z prawem unijnym.