Fiskus nie może odmiennie traktować kredytobiorców frankowych w zależności do daty zwolnienia przez bank z części długu

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że Minister Finansów nie może różnicować traktowania kredytobiorców frankowych w zależności od daty zawarcia ugody z bankiem. Decyzja organu podatkowego wobec K.R. budzi kontrowersje i skłania do refleksji nad sprawiedliwością społeczną oraz równością wobec prawa. Sprawa skłania do analizy przepisów podatkowych oraz ich interpretacji przez organy administracji publicznej.

Tematyka: Naczelny Sąd Administracyjny, Minister Finansów, kredytobiorcy frankowi, zasada równego traktowania, sprawiedliwość społeczna, interpretacja przepisów podatkowych, decyzja organu podatkowego

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że jeśli Minister Finansów czasowo decyduje się na zaniechania
poboru podatku dochodowego od osób fizycznych, które w ramach ugód z bankami przekazały na ich rzecz
nieruchomości w zamian uzyskując umorzenie pozostałej części długu, sprzeczne z zasadą sprawiedliwości
społecznej jest pobranie podatku od kredytobiorcy pozostającego w takiej samej sytuacji, który zawarł
ugodę i uzyskał dochód z tego tytułu w innym terminie.
K.R. zawarł z Bankiem A. umowę kredytu hipotecznego we frankach szwajcarskich. Na skutek zmiany kursu tej
waluty K.R. znalazł się w ciężkiej sytuacji materialnej i w 2013 r. zawarł z wierzycielem ugodę, na mocy której
przeniósł na Bank A. własność nieruchomości w zamian za zwolnienie z pozostałej części długu. Organ podatkowy
uznał, że K.R. uzyskał przychód i wydał decyzję wymiarową opiewającą na kwotę ponad 95,5 tys. zł. Podatnik
wystąpił z wnioskiem o umorzenie tej zaległości wyjaśniając, że nie miał świadomości, iż z tytułu zwolnienia z części
długu powstanie po jego stronie obowiązek podatkowy. O konieczności zapłaty podatku nie został poinformowany ani
przez Bank A., ani przez notariusza. Jego problemy finansowe pogłębiły się, gdy zaciągnął kolejne kredyty próbując
wybrnąć z tej sytuacji - aktualnie jest wobec niego prowadzone postępowanie egzekucyjne. Wyjaśnił też, że ma
kłopoty ze zdrowiem, które ograniczają mu możliwości pracy.
Podatnik wskazał na rozwiązania przyjęte w rozporządzenie Ministra Finansów z 22.5.2015 r. w sprawie zaniechania
poboru podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych od niektórych
dochodów (przychodów) podatników podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatników podatku
dochodowego od osób prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 766), które obejmują dochody uzyskane w okresie 1.1.2015 r.
- 31.12.2016 r. W jego ocenie niedopuszczalne jest, w świetle art. 2 Konstytucji RP, różnicowanie sytuacji prawnej
podatników w zakresie odpowiedzialności skarbowej w zależności od tego kiedy zawarli ugodę z bankiem. Gdyby
dokonał późniejszego nieodpłatnego przekazania bankowi nieruchomości wówczas byłby zwolniony z zapłaty
podatku.
Organ I uwzględnił wniosek skarżącego jedynie w części dotyczącej odsetek. Organ II instancji utrzymał to
rozstrzygnięcie w mocy wskazując, że zgodnie z art. 67a § 1 pkt 3 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j.
Dz.U. z 2020 r., poz. 1325 ze zm., dalej jako: OrdPU) przesłankami przyznania ulgi w postaci umorzenia zaległości
podatkowej są: ważny interes podatnika lub interes publiczny, jednak nawet wystąpienie tych przesłanek nie
gwarantuje przyznania ulgi. Decyzja w tym zakresie należy bowiem do sfery tzw. uznania administracyjnego, zaś
ważnym kryterium jest przyczyna powstania zaległości podatkowych. Organ odwoławczy stwierdził, że w realiach tej
sprawy nie występuje ani ważny interes podatnika, ani interes publiczny uzasadniający przyznanie ulgi. W jego
ocenie sytuacja finansowa i majątkowa skarżącego jest na tyle trudna, że nie pozwala mu na uregulowanie zaległości
podatkowej w systemie ratalnym, jednak jego zobowiązania powstały w sposób zawiniony. Organ stwierdził, że
podatnik jest osobą młodą i nie utracił możliwości zarobkowania, a skoro istnieją potencjalne możliwości
wyegzekwowania zaległości podatkowej, to jej umorzenie przed ich wyczerpaniem byłoby nieuzasadnione
i stanowiłoby zbyt daleko idącą pomoc. Jednocześnie wyjaśnił, że zaniechanie poboru podatku od umorzonych
wierzytelności z tytułu kredytów miało zastosowanie do dochodów uzyskanych w okresie 1.1.2015 r. - 31.12.2016 r.,
nie ma zatem możliwości objęcia zaniechaniem poboru dochodów za lata wcześniejsze, gdyż termin ich rozliczenia
już upłynął i stały się one zaległością podatkową.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił zaskarżoną decyzję jako wydaną z przekroczeniem uznania
administracyjnego uznając argumentację organu za wewnętrznie sprzeczną. Oceniając istnienie ważnego interesu
podatnika, organ odwoławczy dostrzegł wyjątkowość jego sytuacji finansowej, jednak formułując wniosek o braku
możliwości ratalnego systemu spłaty zaległości, organ stwierdził jednocześnie brak podstaw do umorzenia zaległości
podatkowej z uwagi na ewentualną możliwość spłaty zaległości w przyszłości, z uwagi na młody wiek skarżącego
i posiadanie możliwości zarobkowych, nie odnosząc tych twierdzeń w sposób wystarczający do jego sytuacji
zdrowotnej. Sąd nie podzielił także przyjętego w zaskarżonej decyzji rozumienia przesłanki "interesu publicznego",
w powiązaniu z okolicznościami powstania zaległości podatkowej. Jak wyjaśniono, przesłankę "interesu publicznego"
należy rozumieć jako dyrektywę postępowania nakazującą mieć na uwadze nie tylko równość i powszechność
opodatkowania, ale również respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, takich jak sprawiedliwość,
bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy, sprawność działania aparatu państwowego. W ocenie Sądu
na potrzeby dokonania oceny istnienia przesłanek z art. 67a § 1 pkt 3 OrdPU, okoliczność daty powstania
zobowiązania nie ma znaczenia, zaś organ odwoławczy nie odniósł sytuacji skarżącego do tych podatników, których
zobowiązanie powstało w podobnych okolicznościach, ale w innej dacie i którzy skorzystali z dobrodziejstwa, jakie
dało wyżej wskazane rozporządzenie.

Gdy organ wniósł skargę kasacyjną, do sprawy przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich, który wskazywał, że
stosowanie instytucji umorzenia zaległości podatkowych nie powinno ograniczać się wyłącznie do zdarzeń absolutnie
nadzwyczajnych lub losowych. W jego ocenie, skoro z uwagi na problemy wynikające ze wzrostu kursu franka
szwajcarskiego, Minister Finansów zadecydował o konieczności wprowadzenia preferencji podatkowej w postaci
zaniechania poboru podatku, do czego jest uprawniony zgodnie z art. 22 § 1 OrdPU w przypadkach uzasadnionych
interesem publicznym lub ważnym interesem podatników, niezrozumiała jest odmowa zastosowania ulgi podatkowej,
która jest instrumentem prowadzącym na podstawie tych samych przesłanek do analogicznych skutków.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną stwierdzając, że pobranie podatku od umorzonej
należności kredytowej skarżącego byłoby sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej, w sytuacji gdy
w stosunku do osób znajdujących się w tożsamej sytuacji zaniechano poboru. W uzasadnieniu podkreślono,
że bank zanim podejmie decyzję o zawarciu ugody i umorzeniu wierzytelności kredytowej, szczegółowo bada
sytuację majątkową podatnika, dlatego o rgan nie może uzasadniać odmowy umorzenia podatku
argumentem o hipotetycznej możliwości spłaty przez podatnika zobowiązania podatkowego w przyszłości,
okoliczności sprawy powinny być bowiem badane na dzień wydania decyzji administracyjnej. Za n
iezrozumiałe uznano działanie organu, który stwierdził przesłanki do umorzenia podatnikowi odsetek,
jednocześnie odmawiając umorzenia samego podatku.
II FSK 1886/19

Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił konieczność zachowania zasady równego traktowania podatników oraz sprawiedliwości społecznej. Decyzja organu podatkowego wobec K.R. została uznana za nieuzasadnioną, co otwiera dyskusję na temat interpretacji przepisów podatkowych i ich konsekwencji dla obywateli.