Pożyczka bez PCC lecz w VAT (acz w zwolnieniu)

Transakcje, które podlegają opodatkowaniu zgodnie z różnymi reżimami podatkowymi, wymagają precyzyjnego planowania podatkowego. Artykuł omawia kwestie opodatkowania pożyczek, zwracając uwagę na różnice między podatkiem od czynności cywilnoprawnych a VAT. Przedstawia interpretację dotyczącą udzielania pożyczek przez podatnika VAT, z korzyścią dla podatnika. Analizuje także zagadnienia związane z rozgraniczaniem opodatkowania pożyczek VAT i PCC, podkreślając istotę kontekstu i interpretacji indywidualnej organów podatkowych.

Tematyka: podatek od czynności cywilnoprawnych, VAT, opodatkowanie pożyczek, interpretacje indywidualne, udzielanie pożyczek, zwolnienie z VAT, planowanie podatkowe

Są takie transakcje, które funkcjonują „na styku” różnych podatków. Mogą bowiem podlegać opodatkowaniu
zgodnie z jednym z alternatywnych reżimów, w zależności od okoliczności. „Korzystność” danego
rozwiązania zależy zazwyczaj od danego stanu faktycznego. Transakcje takie wciąż są jednak (i słusznie)
obejmowane planowaniem podatkowym, także w kontekście zabezpieczania danego rozwiązania „na wszelki
wypadek”. Kwestia opodatkowania pożyczek jest tu dobrym przykładem.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z 9.9.2020 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2020 r.
poz. 815 ze zm.; dalej: PodCzynnCywPrU), umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku
podlegają opodatkowaniu PCC. Podatnikiem jest z tego tytułu pożyczkobiorca (art. 4 pkt 6 PodCzynnCywPrU) zaś
stawka opodatkowania wynosi co do zasady 0,5% (art. 7 ust. 1 pkt 4 PodCzynnCywPrU) – choć może też w skrajnym
przypadku być czterdzieści razy wyższa (art. 7 ust. 5 PodCzynnCywPrU).
W tym kontekście zupełnie przyjaźnie przedstawia się więc brzmienie art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy z 11.03.2004 r.
o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 106 ze zm.; dalej: VATU), zgodnie z którym ze zwolnienia
z VAT korzystają usługi udzielania pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania
kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę
lub pożyczkodawcę.
Jak zwykle w tego typu sytuacjach, kluczowe pozostaje rozstrzygnięcie: które z ww. przepisów powinny być w danej
sytuacji stosowane i jakie przesądzają o tym okoliczności. Temat opodatkowania pożyczek na gruncie ww. ustaw jest
oczywiście znany właściwie od zarania dziejów. Niemniej, warto raz na jakiś czas go odświeżać zwłaszcza, gdy
pojawiają się w tym zakresie interpretacje indywidualne.
Czego dotyczyła sprawa?
Podatnik zawarł umowę pożyczki, jak sam na wszelki wypadek twierdził w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej. Ten mało rozbudowany element sfery faktycznej skłonił do sformułowania pytania, czy czynność
udzielania pożyczek podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Podatnik twierdził, że czynność udzielania pożyczki podlega opodatkowaniu VAT, gdy podmiot ją wykonujący działa
jako podatnik zgodnie z definicją z art. 15 ust. 1 VATU. Udzielanie pożyczek przez podatnika VAT może spełniać
przesłanki uznania takiej czynności za podlegającą opodatkowaniu, niezależnie od częstotliwości i celu ich
udzielania. A jeśli spełnia, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 38 VATU czynność taka korzysta ze zwolnienia
z opodatkowania.
Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 23.12.2020 r., 0111-KDIB3-1.4012.973.2020.1.AB zgodził się ze
stanowiskiem podatnika. Fiskus uznał, że udzielanie pożyczek przez podatnika VAT spełnia przesłanki uznania tych
czynności za podlegające opodatkowaniu, niezależnie od częstotliwości i celu ich udzielenia, czy statusu nabywcy.
Udzielanie bowiem pożyczek przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w związku z jej prowadzeniem,
można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki nawet, gdy te czynności nie znajdują się w jej
zakresie przedmiotowym. Tym samym kwestia częstotliwości tego typu działania nie była w ogóle przedmiotem
rozważań organu podatkowego.

Komentarz
Analiza praktyki podatkowej w zakresie rozgraniczania zasad opodatkowania czynności w zakresie udzielania
pożyczek VAT lub PCC jest zasadniczo nadal dość optymistyczna. Co do zasady bowiem dominuje korzystniejsze
podejście, zgodnie z którym w stosunkach profesjonalnych pożyczka podlega opodatkowaniu VAT (i jednocześnie
zwolnieniu zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 38 VATU).
Mogłoby się zatem wydawać, że sam fakt zarejestrowania danego podmiotu jako podatnika VAT przesądza
o możliwości opodatkowania VAT (a więc wyłączenia z PCC) tego rodzaju czynności. Nie zawsze tak jednak było.
Drzewiej, nawet sądy administracyjne twierdziły, że ani formalny status podmiotu jako zarejestrowanego podatnika
VAT, ani okoliczność, że dana czynność została wykonana wielokrotnie lub jednorazowo, lecz z zamiarem
częstotliwości, nie mogą przesądzać o opodatkowaniu VAT tej czynności. Każdorazowo ustalić bowiem należy, czy
w odniesieniu do danej konkretnej czynności podmiot występował w charakterze podatnika VAT (zob. wyrok NSA
z 24.6.2016 r., II FSK 1493/14,
, wyrok NSA z 22.1.2015 r., II FSK 3091/12,
).
Co ciekawe, pogląd taki bywa prezentowany nadal przez organy podatkowe w toku czynności weryfikacyjnych
(kontrolnych). Może to tłumaczyć, że opodatkowanie VAT pożyczek to nadal wdzięczny temat wielu wniosków
o wydanie interpretacji indywidualnych.

Wydaje się jednak, że odpowiedź na pytanie „VAT czy PCC” w przypadku udzielania pożyczek jest jednak mniej
kontrowersyjna niż np. dla umów cesji wierzytelności. Tam nadal decyduje ocena „trudności” wierzytelności
(przykładowo interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 30.4.2020 r., 0111-KDIB2-3.4014.63.2020.2.ASZ,
interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 6.5.2020 r., 0111-KDIB2-3.4014.37.2020.3.MD). A ciężar gatunkowy jest
większy, dla takich czynności nie przewidziano bowiem zwolnienia z VAT.

interpretacja indywidualna z 23.12.2020 r., 0111-KDIB3-1.4012.973.2020.1.AB

Analiza praktyki podatkowej w zakresie opodatkowania pożyczek VAT i PCC wskazuje na przewagę opodatkowania VAT w stosunkach profesjonalnych. Mimo pewnych kontrowersji i różnych interpretacji, kwestia opodatkowania pożyczek VAT nadal pozostaje aktualnym tematem w praktyce podatkowej. Porównanie z opodatkowaniem umów cesji wierzytelności ukazuje mniej kontrowersyjny charakter decyzji dotyczących pożyczek. Artykuł podsumowuje różnice w podejściu do opodatkowania obu rodzajów transakcji.