Norweg i Brytyjczyk bez konieczności przedstawicielstwa podatkowego

Od 1.1.2021 r. podatnicy VAT z Wielkiej Brytanii i Norwegii nie potrzebują już przedstawiciela podatkowego w Polsce, co stanowi istotne ułatwienie formalne. Jednakże konieczne jest zapewnienie tym podmiotom wsparcia w rozliczeniach podatkowych. Przedstawiciel podatkowy pełni kluczową rolę w zagwarantowaniu prawidłowego rozliczania podatków przez podmioty spoza UE. Rozporządzenie Ministra Finansów z 23.2.2021 r. zwalnia podmioty z siedzibą w Norwegii oraz Wielkiej Brytanii od obowiązku ustanawiania przedstawiciela podatkowego, co jest rezultatem umowy między UE a Wielką Brytanią.

Tematyka: podatek VAT, przedstawiciel podatkowy, Wielka Brytania, Norwegia, rozporządzenie, importerzy, usługi doradcy podatkowego, rejestracja VAT, zwolnienie z VAT, procedura celna

Począwszy od 1.1.2021 r., podatnicy VAT z siedzibą lub stałym miejscem prowadzenia działalności w Wielkiej
Brytanii lub w Norwegii nie muszą już korzystać z usług przedstawiciela podatkowego w Polsce. To
niewątpliwie istotne odformalizowanie przepisów. Nie ma jednak co zostawiać takich podmiotów sam na sam
z polskim urzędem skarbowym.
Przedstawiciel podatkowy
Zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 106 ze zm.,
dalej: VATU), podatnicy nieposiadający siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia
działalności gospodarczej na terytorium państwa członkowskiego, podlegający obowiązkowi zarejestrowania się jako
podatnik VAT czynny, obowiązani są do ustanowienia przedstawiciela podatkowego. Instytucja ta ma na celu
zagwarantowanie wywiązywania się przez podmiot spoza UE z ciążących na nim zobowiązań podatkowych
i prawidłowego ich rozliczania. Z założenia bowiem podmioty takie mogą niekoniecznie „znać się” na unijnym
systemie VAT.
Z drugiej strony, obowiązku ustanowienia przedstawiciela podatkowego nie mają podmioty unijne (choć mogą to
uczynić zgodnie z art. 18a ust. 2 VATU).
Co ważne, przedstawiciel podatkowy odpowiada solidarnie z podatnikiem spoza UE (acz zarejestrowanym do celów
VAT na terytorium kraju) za zobowiązania podatkowe oraz w konsekwencji rozlicza VAT w imieniu i na rzecz tego
podatnika. Przedstawiciel podatkowy nie wchodzi więc całkiem w buty podatnika – tym jest nadal podmiot
zagraniczny. Fiskus podatkowy ma jednak prawo wyboru, od kogo (przedstawiciela czy podatnika) będzie dochodził
podatku gdyby zobowiązanie nie zostało prawidłowo uregulowane.
Nie każdy może zostać przedstawicielem podatkowym (nie każdy zresztą z pewnością ma takie ambicje i marzenia,
uwzględniając zasadę solidarnej odpowiedzialności wspomnianą wyżej). Może to być wyłącznie podmiot krajowy,
zarejestrowany jako podatnik VAT czynny, spełniający określone kryteria co do braku zaległości podatkowych oraz
nieskalaną przestępstwami skarbowymi kartoteką szerokiego spectrum osób fizycznych pełniących w takim
podmiocie różne funkcje. Co wreszcie ważne, przedstawiciel podatkowy musi wykazywać określony stopień
profesjonalizmu. Chodzi o posiadanie uprawnień do zawodowego wykonywania doradztwa podatkowego lub do
usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. Zasadniczo, nie może być więc przedstawicielem podatkowym np.
spółka córka poza-unijnej spółki matki, jeśli nie spełnia ww. wymagań.
Bez dwóch zdań, obowiązek ustanowienia przedstawiciela podatkowego jest dodatkowym utrudnieniem
administracyjnym dla podatników spoza UE. Przede wszystkim naraża podatnika na dodatkowe koszty oraz utrudnia
proces rejestracji podatkowej (w jej trakcie należy złożyć do naczelnika urzędu skarbowego podpisaną umowę
o przedstawicielstwo podatkowe). Z uwagi na solidarną odpowiedzialność, to też biznes „podwyższonego ryzyka” dla
podmiotów świadczących tego rodzaju usługi.
Zgodnie z art. 18a ust. 3 VATU, minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze
rozporządzenia, przypadki, w których nie ma obowiązku ustanawiania przedstawiciela podatkowego, uwzględniając
konieczność zapewnienia prawidłowego rozliczenia podatku przez podmioty nieposiadające siedziby działalności
gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium państwa członkowskiego.
I z tego uprawnienia organ właśnie skorzystał.
Norwegia i Wielka Brytania bez przedstawiciela
Rozporządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z 23.2.2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 347)
w sprawie braku obowiązku ustanawiania przedstawiciela podatkowego stanowi, że obowiązku ustanawiania
przedstawiciela podatkowego nie ma podatnik, jeżeli posiada siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce
prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Królestwa Norwegii lub Zjednoczonego Królestwa Wielkiej
Brytanii i Irlandii Północnej. Wskazanie tej drugiej kategorii geograficznej to oczywiście pokłosie BREXIT-u i zawartej
między UE a Wielką Brytanią umowy (a konkretnie: protokołu w sprawie współpracy administracyjnej i zwalczania
oszustw w dziedzinie podatku od wartości dodanej oraz w sprawie wzajemnej pomocy przy odzyskiwaniu
wierzytelności dotyczących podatków i ceł). Można tu wskazać na osi czasu pewne „płynne przejście”. Wraz
z opuszczeniem UE, podmioty z Wielkiej Brytanii zarejestrowane jako podatnicy VAT w Polsce nie muszą ustanawiać
przedstawiciela podatkowego (choć stały się podmiotami poza-unijnymi).

Podmioty z siedzibą lub stałym miejscem prowadzenia działalności na terenie Norwegii do tej pory taki obowiązek
miały. Pomimo tego, że również z Norwegią Unia Europejska zawarła stosowną umowę. Polski fiskus przypomniał
sobie o tych ustaleniach i zdjął z tych podatników obowiązek posiadania przedstawiciela podatkowego.
Co ciekawe, moc prawna omawianego aktu prawnego obowiązuje od 1.1.2021 r. To dla podmiotów norweskich dość
istotne. Nie zmienia to jednak faktu, że omawiany akt prawny zdejmuje z nich obowiązek posiadania przedstawiciela
podatkowego. Nadal można jednak korzystać z tego rodzaju usług fakultatywnie. Oznacza to, że zawarte
i niewypowiedziane do tej pory przez norweskie podmioty umowy przedstawicielstwa podatkowego nie tracą
ważności z mocy prawa. Natomiast istnieje możliwość ich wypowiedzenia, co jednak wymaga podjęcia określonej
aktywności.

Komentarz
Czy warto więc zrezygnować z przedstawiciela podatkowego? Trudno powiedzieć. Brak obowiązku korzystania
z usług przedstawiciela podatkowego to z pewnością ułatwienie administracyjne. Ale pozostawienie
przyzwyczajonego do skandynawskiej kultury podatkowej podmiotu samemu sobie w starciu z polskim fiskusem to
nie jest pomysł szczególnie rekomendowany. Doświadczenia pokazują, że nie jest takim podmiotom łatwo zrozumieć
na czym polegają realia polskiego VAT. Inna sprawa, że wystarczającym wsparciem będzie w tym wypadku doradca
podatkowy niekoniecznie ponoszący solidarną odpowiedzialność za zobowiązania swojego norweskiego klienta (co
powinno też znacząco odformalizować procedury i zmniejszyć koszty).
Na marginesie, przedstawiciel podatkowy może nadal przydać się importerom. Chodzi o sytuację wskazaną w art.
18d VATU. Oto bowiem importerzy towarów przeznaczonych do wywozu do innego kraju UE mogą korzystać ze
wsparcia przedstawiciela podatkowego. Uwalnia to ich od obowiązku rejestracji do celów VAT. To jednak rozwiązanie
wyjątkowe, zgodnie z art. 17 ust. 1b VATU to przedstawiciel podatkowy jest wówczas podatnikiem VAT (i działa
w imieniu własnym). W tym miejscu warto też pamiętać o możliwości skorzystania ze zwolnienia z VAT importu
towarów w ramach tzw. procedury celnej 42 zgodnie z § 4 rozporządzenia Ministra Finansów z 20.12.2013 r.
w sprawie zwolnień od podatku od towarów i usług oraz warunków stosowania tych zwolnień (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
1983 ze zm., dalej: ZwolVATR). Tam również przedstawiciel podatkowy może mieć swoją rolę do odegrania. Ale to
temat na zupełnie inną historię.

Zrezygnowanie z przedstawiciela podatkowego może okazać się ułatwieniem administracyjnym, ale pozostawienie podmiotu spoza UE bez wsparcia w polskim systemie podatkowym może być ryzykowne. Możliwość skorzystania z usług doradcy podatkowego może być rozwiązaniem pośrednim. Istnieje także specjalne rozwiązanie dla importerów towarów, którzy mogą uniknąć rejestracji VAT dzięki wsparciu przedstawiciela podatkowego.