Odszkodowanie z tytułu utraty ekspektatywy - zwolnienie z PIT

Tematyka: odszykodowanie, PIT, ekspektatywa, utrata korzyści, zwolnienie podatkowe, interpretacja podatkowa, prawo cywilne, szkoda majątkowa

Niezrealizowanie zobowiązania wynikającego z ekspektatywy mieszkania oznacza, że uprawniony poniósł
stratę (a nie że utracił korzyść), wobec czego odszkodowanie z tytułu niezawarcia umowy przeniesienia
własności mieszkania korzysta ze zwolnienia z PIT.
Stan faktyczny
W maju 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe przydzieliło podatnikowi, będącemu pracownikiem przedsiębiorstwa,
zakładowy lokal mieszkalny, który podatnik zajmował potem przez wiele lat na podstawie umowy najmu.
W regulaminie w sprawie zasad i trybu sprzedaży lokali mieszkalnych przedsiębiorstwo zobowiązało się do
sprzedaży lokali ich długoletnim najemcom po preferencyjnej cenie (z 90% bonifikatą). Zobowiązanie to nie zostało
spełnione, a więc podatnik nie stał się właścicielem zajmowanego lokalu, w związku z czym wniósł pozew przeciwko
następcy prawnemu przedsiębiorstwa państwowego o odszkodowanie, dochodząc kwoty 343 138 zł stanowiącej
90% ceny rynkowej zajmowanego przez siebie lokalu. Powództwo to zostało uwzględnione w całości
i odszkodowanie wypłacono.
Podatnik złożył wniosek o interpretację podatkową, pytając, czy otrzymane odszkodowanie korzysta ze zwolnienia
z PIT. Zdaniem podatnika korzysta, ale nie zgodził się z tym organ interpretujący, twierdząc, że sporne
odszkodowanie nie stanowi rzeczywistej szkody (straty), lecz utraconą korzyść, a ta zwolnieniem podatkowym objęta
już nie jest.
Stan prawny
Ze zwolnienia z PIT korzystają odszkodowania otrzymane na podstawie wyroku, z wyjątkiem odszkodowań
dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 21 ust. 1 pkt 3b lit. b
ustawy z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; dalej: PDOFizU)).
Stanowisko WSA w Warszawie
Sąd przyznał rację podatnikowi i interpretację uchylił. Sąd siłą rzeczy sięgnął do prawa cywilnego, przypominając, że
szkoda może mieć postać straty albo utraconej korzyści. Strata polega na rzeczywistej zmianie stanu majątkowego.
Wyraża się wielkością uszczerbku doznanego w majątku istniejącym przed zdarzeniem wyrządzającym szkodę.
Strata obejmuje nie tylko zmniejszenie aktywów, lecz także zwiększenie pasywów poszkodowanego, które powstają
na skutek zdarzenia zakwalifikowanego jako czyn niegodny z umową. Pojęcie straty obejmuje więc także wymagalne
zobowiązanie poszkodowanego wobec osoby trzeciej. Natomiast utracona korzyść ze swej istoty ma charakter
hipotetyczny, jej udowodnienie polega na wykazaniu tak dużego prawdopodobieństwa wystąpienia stanu
hipotetycznego, tj. osiągnięcia korzyści, że w świetle zasad doświadczenia życiowego możliwe jest przyjęcie, że do
utraty korzyści rzeczywiście doszło.
Słusznie więc podatnik twierdzi, że roszczenie o wykup mieszkania stanowiło składnik jego majątku o ukształtowanej
treści i wartości wynikającej z postanowień regulaminu i utrata tego roszczenia wyrządziła w majątku podatnika
szkodę rzeczywistą. Podatnik uzyskał bowiem ekspektatywę nabycia odrębnej własności lokalu za cenę
pomniejszoną o bonifikatę należną mu z tytułu stażu pracy w zakładzie. Pozbawienie ekspektatywy, której
odpowiadał obowiązek zakładu pracy do przeniesienia własności lokalu mieszkalnego z 90% bonifikatą, jest szkodą
w postaci straty, natomiast utraconą korzyścią jest to wszystko co skarżący mógłby osiągnąć, gdyby własność lokalu
została mu przyznana.

Komentarz
Jak widać, niekiedy rozstrzygnięcie sprawy podatkowej wymaga wniknięcia w meandry prawa cywilnego, co
w niniejszej sprawie sąd uczynił z korzyścią dla podatnika. Dodajmy, że traktowanie utraty ekspektatywy jako straty
a nie jako utraconej korzyści wydaje się ugruntowane w orzecznictwie podatkowym (zob. np. wyrok WSA
w Warszawie z 19.10.2017 r., III SA/Wa 3311/16,
oraz wyrok NSA z 1.2.2017 r., II FSK 4037/14,
),
a to podejście umożliwia korzystanie ze zwolnienia odszkodowania z PIT na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3b lit. b
PDOFizU.

Wyrok WSA w Warszawie z 13.4.2021 r., III SA/Wa 2509/20

Rozstrzygnięcie sprawy podatkowej wymagało wniknięcia w meandry prawa cywilnego. Sąd uznał, że utrata ekspektatywy nabycia mieszkania stanowiła rzeczywistą szkodę majątkową, a nie utraconą korzyść. Taka interpretacja umożliwia korzystanie ze zwolnienia odszkodowania z PIT. Orzecznictwo podatkowe potwierdza to podejście, co jest korzystne dla podatników.