Strata z tytułu odpłatnego zbycia udziałów albo akcji w celu ich umorzenia

Tematyka: strata z tytułu odpłatnego zbycia udziałów, akcje, umorzenie udziałów, podatek dochodowy, spółka akcyjna, zyski i straty, interpretacja podatkowa, sąd administracyjny, normy prawne

Przy ustalaniu dochodu do opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych w przypadku
odpłatnego zbycia udziałów (akcji) w celu ich umorzenia otrzymane wynagrodzenie należy (na zasadach
ogólnych) pomniejszyć o wydatki poniesione na nabycie bądź objęcie udziałów (akcji). Może się więc
zdarzyć, że u podatnika powstanie z tego tytułu strata.
Stan faktyczny
Spółka akcyjna matka (dalej: M) utworzyła spółkę akcyjną córkę (dalej: C) w celu przeprowadzenia wyodrębnionego
złożonego zadania biznesowego. Spółka M jako jedyny akcjonariusz spółki C poniosła wydatek na akcje emitowane
przez C, dzięki czemu C uzyskała fundusze niezbędne do przeprowadzenia planowanego zadania. Obecnie spółka
M planuje zbycie akcji w spółce C celem ich umorzenia, za wynagrodzeniem w wysokości wartości rynkowej akcji C.
Wynagrodzenie to będzie niższe od wysokości wydatków poniesionych przez M na objęcie tych akcji, co wynika ze
spadku wartości rynkowej akcji C w okresie ich posiadania przez M., będącego rezultatem kondycji finansowej spółki
C.
Spółka M złożyła wniosek o wydanie interpretacji podatkowej, pytając, czy powinna ustalić przychód i koszty na
zasadach ogólnych i w efekcie rozpoznać stratę ze zbycia akcji. Zdaniem spółki takie postępowanie jest prawidłowe.
Innego zdania był jednak organ interpretujący, który stwierdził, że w związku z wyraźnym brzmieniem art. 12 ust. 4
pkt 3 ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1406; dalej: PDOPrU)
rozpoznanie straty jest niedopuszczalne
Stan prawny
Do przychodów nie zalicza się kwot otrzymanych z odpłatnego zbycia akcji w celu ich umorzenia – w części
stanowiącej koszt ich nabycia bądź objęcia (art. 12 ust. 4 pkt 3 PDOPrU). Z brzmienia tego przepisu wynika, że
koszty nabycia bądź objęcia akcji mogą spowodować jedynie to, że nie powstanie przychód do opodatkowania (gdy
koszty będą od niego wyższe albo równe), a więc straty (w sensie podatkowym) wygenerować nie mogą.
Stanowisko WSA w Warszawie
Sąd uchylił zaskarżoną interpretację. Wskazał, że zmiany w zakresie CIT wprowadzone w 2011 r. poddały czynność
zbycia udziałów (akcji) w celu ich umorzenia ogólnej regule ustalania podstawy opodatkowania, dopuszczającej
rozpoznanie straty, a pozostawienie art. 12 ust. 4 pkt 3 PDOPrU należy uznać za ewidentny błąd ustawodawcy.
Przepisu tego nie należy więc w ogóle brać pod uwagę.
Stanowisko NSA
Sąd oddalił skargę kasacyjną organu. Potwierdził, że w obecnym stanie prawnym nie jest możliwe zastosowanie art.
12 ust. 4 pkt 3 PDOPrU dla opodatkowania zbycia udziałów (akcji) w celu ich umorzenia. Wykładnia systemowa –
przy zastosowaniu zasady racjonalnego ustawodawcy – pozwala bowiem na uznanie, że do tej czynności należy
zastosować art. 7 ust. 1 i ust. 2 w zw. z art. 12 ust. 3, oraz art. 15 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 8 PDOPrU,
a zastosowanie tych przepisów wyklucza zastosowanie art. 12 ust. 4 pkt 3 PDOPrU. W konsekwencji ustalając
dochód do opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych w przypadku odpłatnego zbycia udziałów
(akcji) w celu ich umorzenia, otrzymane wynagrodzenie należy pomniejszyć o wydatki poniesione na nabycie bądź
objęcie udziałów (akcji). Może też się zdarzyć, że u podatnika powstanie z tego tytułu strata.

Komentarz
Powyższy kazus jest specyficzny dlatego, że powstały w nim spór nie dotyczy kwestii, jak zastosować dany przepis,
ale czy w ogóle go zastosować, a to zdarza się rzadko. Może więc kogoś zdziwić, że sądy zdecydowały się
potraktować formalnie obowiązujący przepis art. 12 ust. 4 pkt 3 PDOPrU per noga (inaczej: per non est).
Przypomnijmy więc, że niekiedy jest to wręcz nieuniknione. Może bowiem zachodzić sprzeczność dwóch przepisów
(norm) polegająca na tym, że pierwszy mówi: może być A, a drugi, że nie może być A. Oczywiste jest, że
w odpowiedzi na pytanie, czy może być A, obu przepisów zastosować się nie da. W niniejszej sprawie sądy
zdecydowały się zastosować normę, że może być A (tu: strata), a więc przyjęły rozwiązanie korzystne dla
podatników. Nie po raz pierwszy zresztą (zob. np. wyrok NSA z 28.9.2018 r., II FSK 2655/16,
).

Wyrok NSA z 1.6.2021 r., II FSK 482/21,

Powyższy kazus jest specyficzny dlatego, że powstały w nim spór nie dotyczy kwestii, jak zastosować dany przepis, ale czy w ogóle go zastosować, a to zdarza się rzadko. Może więc kogoś zdziwić, że sądy zdecydowały się potraktować formalnie obowiązujący przepis art. 12 ust. 4 pkt 3 PDOPrU per noga (inaczej: per non est). Przypomnijmy więc, że niekiedy jest to wręcz nieuniknione. Może bowiem zachodzić sprzeczność dwóch przepisów (norm) polegająca na tym, że pierwszy mówi: może być A, a drugi, że nie może być A. Oczywiste jest, że w odpowiedzi na pytanie, czy może być A, obu przepisów zastosować się nie da. W niniejszej sprawie sądy zdecydowały się zastosować normę, że może być A (tu: strata), a więc przyjęły rozwiązanie korzystne dla podatników. Nie po raz pierwszy zresztą (zob. np. wyrok NSA z 28.9.2018 r., II FSK 2655/16)