Oddzielne zwolnienie z VAT do 200 tys. zł dla obydwojga małżonków

Jeżeli małżonkowie wykorzystują wspólny majątek do działalności gospodarczej, mogą być podatnikami VAT zarówno obydwaj, jak i jeden z nich. Istotne jest jasne ukształtowanie stosunków gospodarczych, np. poprzez wskazanie w umowie, kto jest stroną transakcji. Sprawa dotyczy też limitu zwolnienia z podatku VAT do 200 tys. zł dla podatników, których sprzedaż nie przekroczyła tej kwoty. Organ podkreślił, że małżonkowie prowadzący odrębne działalności gospodarcze jako współwłaściciele majątku wspólnego są podatnikami VAT w odniesieniu do tej działalności, a limit zwolnienia przysługuje każdemu z nich osobno.

Tematyka: VAT, małżonkowie, wspólnota majątkowa, działalność gospodarcza, limit zwolnienia, interpretacja organu, podatek VAT, podatnik VAT

Jeżeli wspólny majątek małżonków jest wykorzystywany do celów działalności gospodarczej, to podatnikiem
VAT w związku z taką aktywnością mogą być zarówno oboje małżonkowie, jak i jedno z nich. Muszą tylko
w określony sposób ukształtować stosunki gospodarcze, np. wskazać w umowie, że stroną transakcji jest
tylko mąż lub żona. Gdy oboje małżonkowie są przedsiębiorcami, wypełniają obowiązki względem fiskusa
niezależnie od siebie. Czasem może się to jednak opłacać.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.;
dalej: VATU) podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby
fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na jej cel lub rezultat. Działalność
gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów
pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody (art. 15 ust. 2
VATU). To bardzo szeroka definicja zarówno podatnika, jak i prowadzonej przezeń działalności gospodarczej i dosyć
łatwo można być nią objętym. Nie każdy jednak podatnik VAT jest zobowiązany do rozliczeń z fiskusem. Zgodnie
z art. 113 ust. 1 VATU zwalnia się od podatku sprzedaż dokonywaną przez podatników, u których jej wartość nie
przekroczyła łącznie kwoty 200 tys. zł (netto) w poprzednim roku podatkowym. Choć od ww. zwolnienia istnieje
szereg wyjątków (nie skorzystają zeń np. prawnicy, doradcy, sprzedawcy nieruchomości), często pozwala ono jednak
na unikanie szeregu obowiązków.
Dość często zdarza się, że w ramach szerokiej definicji działalności gospodarczej mieści się wykorzystywanie
majątku stanowiącego małżeńską wspólność majątkową. Rodzi to szereg wątpliwości. Kto jest podatnikiem
i prowadzi działalność: jeden z małżonków czy oboje? Kto ma rejestrować się do celów rozliczania VAT, wystawiać
faktury, rozliczać się z urzędem skarbowym? Kto ma się narażać na ponoszenie ewentualnej odpowiedzialności za
zaległości podatkowe? Powyższe pytania mogę być zarzewiem niejednej kłótni małżeńskiej. Na szczęście, wbrew
pozorom, praktyka podatkowa ukształtowała w tej kwestii dość liberalne podejście.
Czego dotyczyła sprawa?
Pan Jan pozostaje z panią Heleną w związku małżeńskim w ustroju ustawowej wspólności majątkowej. Małżonkowie
są wspólnie właścicielami nieruchomości stanowiącej budynek wraz z lokalami użytkowymi. Wynajmują obecnie
nieruchomość pięciu podmiotom na podstawie zawartych z nimi umów najmu. Stronami tych umów są oboje
małżonkowie jako podmioty oddające nieruchomość w najem. Oboje widnieją też w rozliczeniach z tytułu
świadczonych usług, jednakże na gruncie podatku dochodowego to pan Jan samodzielnie rozlicza przychody
z najmu w sposób zryczałtowany, określony w przepisach ustawy z 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku
dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1993 ze zm.;
dalej: RyczałtU).
Pan Jan nie prowadził i nie prowadzi obecnie, oprócz opisanych powyżej usług najmu, jakiejkolwiek innej działalności
gospodarczej. Nie wykonuje także sprzedaży towarów i usług, opodatkowanej podatkiem VAT oraz nie jest
zarejestrowany jako czynny podatnik VAT. Pani Helena natomiast samodzielnie prowadzi działalność gospodarczą
jako lekarz stomatolog. Świadczone przez nią usługi medyczne co do zasady korzystają ze zwolnienia z VAT na
podstawie art. 43 ust. 1 pkt 18-19a VATU. Niektóre jej usługi zaliczają się do zabiegów medycyny estetycznej,
niekoniecznie służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia. Takie usługi nie
korzystają już z przedmiotowego zwolnienia z VAT. Jednocześnie pani Helena nie jest zarejestrowana jako czynny
podatnik VAT. Całkowita wartość sprzedaży jej usług opodatkowanych nie przekracza bowiem 200 tys. zł rocznie.
Małżonkowie nabrali wątpliwości co do tego, czy w odniesieniu do nieruchomości oddanej w najem, należącej do
majątku wspólnego, każdy z małżonków utrzymuje odrębny status podatnika VAT. W związku z powyższym czy limit
zwolnienia podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ust. 1 VATU, należy liczyć dla każdego z małżonków osobno, tj.
na podstawie wartości sprzedaży, która nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 tys. zł.
Stanowisko organu
Wydając interpretację indywidualną z 30.12.2021 r., 0111-KDIB3-1.4012.921.2021.1.ABU, Dyrektor KIS przypomniał,
że przepisy VATU nie wymieniają małżonków jako odrębnej kategorii podatników. Żaden z przepisów VATU nie
zabrania też małżonkom prowadzenia działalności gospodarczej jako indywidualnym podmiotom. Nie ma przy tym
przeszkód, aby pomiędzy małżonkami prowadzącymi odrębne działalności istniała ustawowa wspólność majątkowa.
Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej, zarówno ustawowej, jak i umownej jest to, że każdy z małżonków jest
współwłaścicielem poszczególnych składników majątku wspólnego (dorobkowego) na zasadach współwłasności
łącznej (bezudziałowej).

Ta interpretacja stwarza dla małżonków prowadzących działalność gospodarczą dość szczególną sytuację prawną.
Podatnikiem VAT jest ten z małżonków, który dokonał czynności podlegającej opodatkowaniu. Wobec tego małżonek
świadczący najem będzie podatnikiem VAT wówczas, gdy usługę będzie wykonywał we własnym imieniu i na własny
rachunek. Jeżeli przedmiotem najmu jest rzecz stanowiąca majątek wspólny małżonków, to podatnikiem jest ten
z małżonków, który dokonał czynności podlegającej opodatkowaniu, czyli wynajmu we własnym imieniu (jest stroną
czynności prawnej). Jeżeli zaś małżonkowie dokonali czynności wspólnie, to każde z nich jest podatnikiem VAT.
W analizowanej sprawie nieruchomość jest własnością obojga małżonków. Skoro zaś w umowie jako wynajmujący
figurują oboje małżonkowie, a czynsz z tytułu najmu będzie wpłacany na rachunek należący do obojga małżonków, to
oboje są osobami dokonującymi najmu nieruchomości, a w konsekwencji - podatnikami w rozumieniu art. 15 ust. 1
VATU. Małżonkowie są więc zobowiązani do rozliczenia jedynie części przypadającego na każdego z małżonków
z osobna wynagrodzenia za wykonanie przedmiotowej usługi najmu nieruchomości. W takiej sytuacji limit zwolnienia
podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ust. 1 VATU, przysługuje każdemu z małżonków osobno. Gdy więc
wartość sprzedaży z tytułu prowadzonej działalności w części przypadającej odpowiednio na każdego z małżonków
z osobna nie przekroczy kwoty 200 tys. zł, małżonkowie będą mogli korzystać ze zwolnienia podmiotowego,
określonego w art. 113 ust. 1 VATU.

Komentarz
Brak uregulowania statusu małżeństwa na gruncie VAT rodzi ciekawe skutki praktyczne. Oto bowiem małżonkowie
mają swobodę decydowania, kto będzie się rozliczać z fiskusem w zakresie wykorzystywania do celów działalności
gospodarczej majątku objętego wspólnością małżeńską: czy będzie to tylko jeden z małżonków, czy może oboje.
Wyobraźmy więc sobie, że małżonkowie nabywają do majątku wspólnego nieruchomość. Będzie ona w przyszłości
wykorzystywana do celów najmu tylko przez tego, kto prowadzi działalność gospodarczą. Ów małżonek będzie miał
prawo do odliczenia podatku naliczonego w pełnej wysokości, a wynikającego z faktury otrzymanej w związku z taką
transakcją. Fakt nabycia nieruchomości do majątku wspólnego nie ma znaczenia (zob. interpretacja indywidualna
Dyrektora KIS z 17.6.2021 r., 0111-KDIB3-2.4012.210.2021.4.MGO). Z drugiej strony w takiej sytuacji tylko to
z małżonków, które prowadzi działalność gospodarczą, będzie wystawiało faktury VAT z tytułu najmu i rozliczało
podatek z fiskusem. Drugie z małżonków nie ma obowiązku rejestracji dla celów VAT (zob. interpretacja indywidualna
Dyrektora KIS z 21.7.2020 r., 0114-KDIP4-3.4012.264.2020.1.IG,
).
W opisywanej interpretacji sytuacja jest inna. Oboje małżonkowie są stroną umów najmu. Oboje powinni więc
spełniać obowiązki określone w VATU. Mowa tu o rejestracji do celów VAT, wystawianiu faktur, składaniu JPK,
zapłacie podatku i szeregu pomniejszych obowiązków. Bohaterowie omawianej interpretacji nie osiągają jednak
obrotu przekraczającego 200 tys. zł., więc skorzystają ze zwolnienia z VAT. Możliwość oddzielnego objęcia obojga
z nich ww. limitem jest sensownym argumentem za przyjęciem tej formy działania. To zwolnienie nie zawsze jednak
może być stosowane. Nie dotyczy np. sprzedaży nieruchomości (art. 113 ust. 13 pkt 1 lit. c VATU i art. 113 ust. 13
pkt 1 lit. d VATU), która jest częstą czynnością prawną dotyczącą majątku małżonków.
Na koniec warto wspomnieć o mało znanym fakcie w praktyce podatkowej. Od ww. zasad małżeńskiego prowadzenia
działalności przepisy VATU przewidują pewien wyjątek. Zgodnie z art. 15 ust. 4 VATU za podatnika uważa się osobę
prowadzącą wyłącznie gospodarstwo rolne, leśne lub rybackie, która złoży zgłoszenie rejestracyjne. W przypadku
więc rodzinnych gospodarstw rolnych, na potrzeby rozliczeń z fiskusem „reprezentantem” może być tylko jedna
z osób prowadzących wspólnie gospodarstwo, zarejestrowana jako czynny podatnik VAT (zob. interpretacja
indywidualna Dyrektora KIS z 13.12.2021 r., 0111-KDIB3-1.4012.847.2021.3.ASY).

Interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 30.12.2021 r., 0111-KDIB3-1.4012.921.2021.1.ABU

Brak uregulowania statusu małżeństwa w VAT stwarza ciekawe sytuacje praktyczne. Małżonkowie mogą swobodnie decydować, kto będzie rozliczał się z fiskusem w związku z wykorzystaniem majątku wspólnego do działalności gospodarczej. Interpretacja organu podkreśliła, że limit zwolnienia z VAT do 200 tys. zł przysługuje każdemu z małżonków osobno, jeśli wartość ich sprzedaży nie przekroczyła tej kwoty.